Στρατηγική της εξέγερσης και της πολιορκίας της Μισράτα, Λιβύη 4/4/2011

Και τώρα που οι δυτικοί δημοσιογράφοι εγκατέλειψαν ο ένας μετά τον άλλον την Μισράτα, οι φίλοι μας, που βρίσκονται ακόμη στην πόλη, μας στέλνουν τον καρπό της έρευνάς τους και τον απολογισμό των τελευταίων ημερών. Το κείμενο αυτό χωρίζεται σε τρία μέρη. Το πρώτο, εν είδει εισαγωγής, μας υπενθυμίζει ορισμένες γενικές πληροφορίες για τη Λιβύη. Το δεύτερο μέρος ασχολείται με τον ξεσηκωμό της 20ης Φλεβάρη στην Μισράτα. Το τελευταίο (και μεγαλύτερο) μέρος, καταπιάνεται με μια επιθεώρηση της τρέχουσας κατάστασης στην πόλη. Περιγράφει τις θέσεις των δυνάμεων και τον τρόπο οργάνωσης των ανταρτών.

1. Γενικές σκέψεις για τη Λιβύη

Στο κείμενο που ακολουθεί επιχειρείται μια σύντομη επισκόπηση της χώρας, από άποψη οικονομική, ιστορική, κοινωνική. Είναι σε μεγάλο βαθμό περιορισμένη από την έλλειψη γνώσης μας γι’ αυτήν τη χώρα. Ωστόσο, αυτές οι σκέψεις θα μας βοηθήσουν να συλλάβουμε τα γεγονότα με μια οπτική λιγότερο στενή απ’ αυτήν που έχουμε ως τώρα.

Η Λιβύη δεν είναι μια φτωχή χώρα. Ο πλούτος του πετρελαίου ακτινοβολεί σ’ ολόκληρη την οικονομία, από τους τομείς που συνδέονται άμεσα με τη σχετική βιομηχανία, μέχρι τους πιο απομακρυσμένους κλάδους. Τα στελέχη, οι μηχανικοί και οι εκπαιδευτικοί συνεισφέρουν εκτεταμένα στην εξέγερση. Η χειρωνακτική εργασία (οικοδόμοι, τεχνίτες, ξυλουργοί κλπ) στελεχώνεται κυρίως απ’ τον πληθυσμό των αφρικανών μεταναστών. Η ζωή στη Λιβύη κυλά βάσει του μοντέλου των δυτικών μητροπόλεων. Σε γενικές γραμμές, οι Λίβυοι δεν είναι αυτάρκεις και εξαρτώνται από τις εμπορικές συναλλαγές. Σχεδόν το σύνολο της κατανάλωσης προέρχεται από εισαγωγές, κι αυτές έχουν σταματήσει από το ξεκίνημα του πολέμου. Ορισμένες προμήθειες (φάρμακα, τρόφιμα…) περνούν ακόμα απ’ τα αιγυπτιακά σύνορα αλλά αυτό γίνεται με αργόσυρτους και βασανιστικούς ρυθμούς, με ατομική πρωτοβουλία. Ολόκληρη η χώρα ζει κυριολεκτικά απ’ τα αποθέματά της, και είναι δύσκολο να πούμε πόσο καιρό ακόμα θ’ αντέξουν πριν υποκύψουν στις ανάγκες τους. Όπως μας θύμισε ένας γέροντας, αυτή η επανάσταση δεν έγινε επειδή οι Λίβυοι πεινούσαν. Κατ’ αυτόν, ο λαός ξεσηκώθηκε για την αξιοπρέπεια, τον σεβασμό. Οι Λίβυοι είχαν αρκετά πλούτη και καλή εκπαίδευση, κι όμως ένιωθαν πως ζουν όπως τα ζώα, “φαί και χέσιμο”. Σήμερα που ο πόλεμος έχει συνταράξει ορισμένες πτυχές της καθημερινότητας, είναι δύσκολο να αντιληφθούμε τί θα σήμαινε μια επιστροφή στην ομαλότητα. Έχουν ήδη κερδίσει τον σεβασμό και την ελευθερία τους μέσα στην ίδια τη διαδικασία του πολέμου.

Τα 42 χρόνια του καθεστώτος Καντάφι έχουν εμποδίσει την ανάπτυξη μιας κλασσικής πολιτικής κουλτούρας: απουσία πολιτικών κομμάτων, ανυπαρξία των κλασσικών κοινωνικών χώρων όπως σύλλογοι και σωματεία, μηδαμινή ανάπτυξη κάποιας ιδιαίτερης ιδεολογίας. Είναι αναμφισβήτητα οι λόγοι για τους οποίους ελάχιστος λόγος γίνεται για δημοκρατία, σε αντίθεση με τα κινήματα στην Αίγυπτο ή την Τυνησία. Δεδομένου του ότι δεν υπάρχει ο πόλος έλξης μιας αντιπολιτευτικής δύναμης, ακόμα και παράνομης, κανένας ηγέτης δε χαίρει κάποιας ιδιαίτερης αναγνώρισης από την μεριά των επαναστατών. Αναλόγως, δεν μπορούμε να διακρίνουμε μια τυπική ιεραρχία που να συγκεντρώνει την οργάνωση αυτού του πολέμου. Ωστόσο, αρχίζουμε να ακούμε συχνά το όνομα του Αμπντέλ Φαττάχ Γιουνές Αλ-Αμπιντί, παλιού διορισμένους υπουργού εσωτερικών της Τρίπολης, και εσχάτως, γενικού επικεφαλής των αντάρτικων στρατιωτικών δυνάμεων. Αλλά προς στιγμήν, ο ρόλος του μοιάζει περιορισμένος στα στρατιωτικά υλικοτεχνικά πλαίσια. Ακόμα κι αν ο δυτικός τύπος τον έχει ανακηρύξει νέο ηγέτη, απέχει μακράν του να απολαμβάνει την ομόφωνη αποδοχή των shebab (μαχητών). Οι μόνες φυσιογνωμίες στις οποίες προσκολλάται το εθνικό και πατριωτικό αίσθημα είναι οι νεκροί μαχητές που έπεσαν στην αντίσταση στα πρότυπα του Ομάρ Αλ-Μοχτάρ. Σήμερα, “όλοι οι ελεύθεροι Λίβυοι είναι Ομάρ Αλ-Μοχτάρ”. Ο Αλ-Μοχτάρ, σεϊχης των μουτζαχεντίν της εποχής, πολέμισε τους Ιταλούς απ’ το 1911 ως το 1931, αποσυρώμενος στα βουνά στα ανατολικά, κι επιτιθέμενος με κάρα και αυτοσχέδιο εξοπλισμό, στήνοντας παγίδες και επινοώντας πολλά ευφυή άτακτα χτυπήματα (στμ: το λεγόμενο “αντάρτικο της ερήμου”). “Νίκη ή θάνατος, παράδοση ποτέ”, αυτό ήταν το σύνθημά του, που αντηχεί ακόμα και σήμερα.

Όσον αφορά το φυλετικό σύστημα, πρόκειται σε μεγάλο βαθμό για μύθο το ότι ο Καντάφι έχει χρησιμοποιήσει το “διαίρει και βασίλευε” και, κατά συνέπεια, έχει οφελήσει τη φυλή του, τους Κανταφά. Οι φυλές αποτελούν μια ιστορική πραγματικότητα που όμως δεν έχουν πλέον τόση σημασία στην ισορροπία δυνάμεων. Στις μεγάλες πόλεις, για παράδειγμα, πλέον κανείς δεν αναφέρεται εμφανώς σε ένα φυλετικό ανήκειν. Στον πόλεμο αυτόν, το Ισλάμ λειτουργεί ως ο μόνος αδιάψευστος κοινός τόπος, εκεί όπου το πνευματικό κενό που συνοδεύει τη δυτικοποίηση θα μπορούσε να εξαϋλώσει τους μαχητές της επανάστασης. Να ζεις μια καλή ζωή ή να πεθάνει για έναν καλό σκοπό. Είτε πρόκειται για τον τρέχοντα πόλεμο, είτε για την καθημερινή ζωή, οι Λίβυοι φίλοι μας επιμένουν: “μια πορεία, ένας δρόμος”. Η δύναμη που φέρνει εδώ η πίστη είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της σύγκρουσης. Όταν το πλοίο που μετέφερε πυρομαχικά, τρόφιμα και φάρμακα για την Μισράτα απειλήθηκε, ανώνυμα, ότι θα δεχθεί επίθεση, η αμφιβολία δεν σημάδεψε κανένα πρόσωπο. Υπό τον ήχο των προσευχών και των ψαλμωδιών, το καράβι μπήκε στο λιμάνι.

2. Η αρχή της εξέγερσης στην Μισράτα

Στις 17 Φλεβάρη, ενώ η Κατίμπα της Βεγγάζης έπεσε στα χέρια των ανταρτών ένα μικρό πλήθος οπαδών του Καντάφι διαδήλωνε ακόμα ήρεμα στους δρόμους της Μισράτα, κρατώντας μεγάφωνα, πράσινες σημαίες και πορτραίτα του “Οδηγού”. Προσπαθούν να επιδείξουν μια επίφαση ομαλότητας, όταν παντού στα ανατολικά, οι βάσεις της εξουσίας τυλίγονται στις φλόγες. Όμως, στις 19 Φλεβάρη, πεντακόσιοι φοιτητές της Μισράτα βγαίνουν στον δρόμο για να διαδηλώσουν ενάντια στους πυροβολισμούς εναντίον διαδηλωτών που έλαβαν χώρα στη Βεγγάζη. Η διαδήλωση δέχεται επίθεση μέρα-μεσημέρι, από κανταφικούς, με γυμνά χέρια και ρόπαλα. Το ίδιο απόγευμα, τα πνεύματα ανάβουν, ο στρατός κινητοποιείται και ανοίγει πυρ εναντίον του πλήθους. Ένας νεκρός από την μεριά των διαδηλωτών. Το βράδυ, περίπου 20.000 άνθρωποι πορεύονται προς το νεκροταφείο για να θάψουν το νεαρό αγόρι. Με το πέρας της τελετής, το πλήθος κατευθύνεται προς το κέντρο της πόλης, κραδαίνοντας μαδέρια και επιτιθέμενο συστηματικά προς ό,τι συμβολίζει το καθεστώς. Καταστρέφονται τα διάφορα “lenjen toria”, γραφεία του “επαναστατικού” κόμματος του Καντάφι, και, όπως παντού στη Λιβύη, ένα μεγάλο μέρος των ανταρτών αναχωρεί εσπευσμένα για την Τρίπολη, είναι κι αυτοί που θα προμηθεύσουν στους εξεγερμένους εκεί, τα πρώτα και τελευταία όπλα τους. Ας έχουμε κατά νου ότι η Μισράτα θεωρούταν μια πόλη εμπορική, ήσυχη και απέχουσα από πολιτικές αναταραχές, σε αντίθεση με τη Βεγγάζη, εστία της αντίστασης όπου οι κανταφικές δυνάμεις ήταν συνεπώς οπλισμένες. Εδώ, γνωρίζαμε για ελάχιστα πιθανά κρυφά οπλοστάσια. Ήταν μόλις πριν από δυο εβδομάδες, όταν εκρήξεις ακούγονταν ακόμη κι έξι ώρες μετά τον βομβαρδισμό του αεροδρομίου απ’ τον συνασπισμό, που ο κόσμος κατάλαβε πού βρίσκονταν συγκεντρωμένα.

Από τις πρώτες κιόλας μέρες, ο τοπικός διοικητής των ειδικών δυνάμεων του Καντάφι, υποσχέθηκε στον πληθυσμό ότι δε θα δώσει διαταγή να ανοίξουν πυρ κατά του πλήθους. Συνελήφθη και φυλακίστηκε στην Τρίπολη μαζί με άλλα επτά άτομα. Η Κατίμπα και τα αποθέματα πυρομαχικών της έμειναν στα χέρια της εξουσίας. Εάν το ζήτημα του εξοπλισμού των ανταρτών είναι ακόμα αισθητό σήμερα στον ασύμμετρο πόλεμο που εκτυλίσσεται εδώ, αυτό δεν έχει να κάνει με τις πρώτες επιθέσεις των καθεστωτικών για την επανάκτηση της πόλης. Ο πληθυσμός ήταν τότε απελπιστικά άοπλος. Τα πρωταρχικά μέσα πάλης τους ενάντια στα πρώτα τανκς που μπήκαν στην πόλη ήταν σε μεγάλο βαθμό αυτοσχέδια. Οι περισσότεροι, έτρεξαν στα χαρακώματα, οπλισμένοι με κοκτέιλ μολότωφ και “ζελατίνες” -σπιτικές χειροβομβίδες που χρησιμοποιούνται παραδοσιακά στην αλιεία, των οποίων η ισχύς εξαρτάται από το μέγεθος του σκεύους που κλείνει και την εκκρηκτική ύλη. Εκείνη τη στιγμή, η νίκη είναι θέμα αποφασιστικότητας και επινοητικότητας, απέναντι σε στρατεύματα που αποτελούνται κυρίως από ξένους μισθοφόρους, βαριά οπλισμένους αλλά σε μειονεκτική θέση λόγω άγνοιας του εδάφους.

Το στρατιωτικό σχέδιο που εξελίσσεται εδώ δεν είναι άλλο από την περιουσία του Καντάφι που του δίνει τη δυνατότητα να αγοράζει την εκδίκησή του. Από την αρχή, οι πολιτοφυλακές αποτελούνταν από ξένους μισθοφόρους. Η μαζική έλευση αυτών των “στρατιωτών”, από διάφορες χώρες, είναι διαρκής, εν μέρει επειδή οργανώνεται από τον Καντάφι τον ίδιο, κι εν μέρει επειδή πρόκειται για την νέα προσοδοφόρα μπίζνα του συναφιού των επαγγελματιών δολοφόνων: από τα γραφεία κατάταξης του Τσαδ και του Μαλί, παγκόσμια μέχρι τον Σέρβο ελεύθερο σκοπευτή που θα φωνάξει τα φιλαράκια του για να ξαναβρεθούν εδώ. Για να βάλει άμαχους πολίτες στο στόχαστρό του, θα ανταμοιφθεί με μέχρι και 10.000 λιβυκά δηνάρια την ημέρα (στμ: γύρω στα 6.000 ευρώ). Συμπεριλαμβανομένων των φτωχών γειτονιών ή πόλεων του Νότου, όπου οι κανταφικοί στρατολογούν Λίβυους, οι οποίοι, τουλάχιστον τις πρώτες εβδομάδες, διόγκωναν τον αριθμό των παραστρατιωτικών ή στρατιωτικών δυνάμεων, και είναι οι ίδιοι που σήμερα διαδηλώνουν μπροστά στις κάμερες κουνώντας τις πράσινες σημαίες. Τα χρηματικά ποσά και οι υποσχέσεις για υψηλές θέσεις εργασίας που η φατρία του Καντάφι είναι σε θέση να προτείνει, έχουν δημιουργήσει μια διάχυτη δυσπιστία, ισοδύναμη με τον φόβο των χαφιέδων. Ακόμα κι αν μας είναι δύσκολο να τη συλλάβουμε σ’ όλη της την ένταση, αυτή η δυσπιστία δε φαίνεται να παράγει ακόμα ένα δηλητηριώδες κλίμα, ούτε να διαβρώνει τις σχέσεις μεταξύ των επαναστατών.

Την τρίτη μέρα, οι περισσότεροι άνθρωποι είχαν ήδη εγκαταλείψει τις θέσεις εργασίας τους. Ένα κλίμα γενικής αποστράτευσης ήταν διάχυτο, καθώς το Κράτος ως γενικός διαχειριστής είχε ήδη εξαφανιστεί ή, εν πάσει περιπτώσει, δεν είχε πια νόημα να του αναγνωριστεί ένας τέτοιος ρόλος. Συνελεύσεις διαμορφώθηκαν στην κεντρική πλατεία της Μισράτα, όπου συνέκλινε το πλήθος. Εκεί τέθηκε επιτακτικά η αναγκαιότητα της οργάνωσης των τροφίμων, του νερού, του ηλεκτρισμού, των χρημάτων, όπως και του αγώνα. Αυτοί που ώθησαν στη δημιουργία “συμβουλίων” για τον συντονισμό των πρωτοβουλιών προέρχονταν κατά μεγάλη μερίδα απ’ τον νομικό κλάδο (δικηγόροι, δικαστές…). Υπήρξαν κι αυτοί που πίεσαν τις τράπεζες να ανοίξουν για λίγες ημέρες την πρώτη εβδομάδα, προκειμένου να επαναδιανεμηθεί το χρήμα. Μετά τη δημιουργία των τοπικών συμβουλίων, υπήρχε η επιθυμία για έναν συντονισμό σε εθνικό επίπεδο, κάτι που θα οδηγούσε στο Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο. Αυτός ο φορέας συντίθεται λοιπόν από αντιπροσώπους των τοπικών συμβουλίων. Για παράδειγμα, υπάρχουν δυο άτομα απ’ την Μισράτα που βρίσκονται στο ΕΜΤ στη Βεγγάζη.

Από την πρώτη εβδομάδα, τόσο σε πολιτικό όσο και σε υπαρξιακό επίπεδο, η πόλη έχει αγκαλιαστεί από την επανάσταση. Χρειάζεται η ηλιθιότητα ενός εξαρτημένου της τηλεοπτικής προπαγάνδας του Κράτους ή η απόσταση ενός δυτικού δημοσιογράφου για να υποκρίνεται κανείς πως θα μπορούσε οτιδήποτε εδώ να γυρίσει πολιτικά προς όφελος του Καντάφι. Δεν μπορούμε να δούμε πώς θα μπορούσε σήμερα η εξουσία να “ξαναπάρει την Μισράτα”, εκτός απ’ το να εξοντώσει συνολικά τον πληθυσμό.

3. Στρατηγικές σημειώσεις για την πολιορκία της Μισράτα – χαρτογραφία.

Η ανάπτυξη των δυνάμεων του εχθρού, σε τρεις σημαντικούς τομείς, καταφέρνει να περικυκλώσει την Μισράτα και να εμποδίσει την από ξηρά πρόσβασή της. Απ’ αυτά τα τρία σημεία και απ’ την κατάληψη της οδού Τριπόλεως, πραγματοποιούνται ή επαπειλούνται τακτικές επιδρομές εντός της πόλης. Η στρατηγική των κανταφικών δυνάμεων είναι μια πολιτική του τρόμου: διείσδυση σε ορισμένες γειτονιές και λεηλασία τους, απαγωγές ή και δολοφονίες κατοίκων. Παίρνει επίσης την μορφή των βομβαρδισμών, τωντακτικών πυροβολισμών ή της κατάληψης θέσεων προκειμένου να εμποδιστεί ο πληθυσμός από πρόσβαση στα εφόδιά του: σε τρόφιμα, ηλεκτρισμό, πετρέλαιο, χρήματα, ιατροφαρμακευτικό υλικό, μέσα επικοινωνίας.

Γενική όψη της Μισράτα

Δυτικά

Από το Ζλιτάν, κατά μήκος του παραλιακού δρόμου, βαρύ πυροβολικό, άρματα μάχης και τεθωρακισμένα μεταφορικά στρατιωτών βρίσκονται κρυμμένα μέσα σε μια δασώδη περιοχή γύρω στα 12 χιλιόμετρα απ’ την Μισράτα. Οι μετακινήσεις τους πέραν αυτής της περιοχής είναι εκτεθειμένες. Επιχειρούν τακτικά την ανάληψη θέσεων εντός της πόλης, προκειμένου να καταφύγουν σε κτίρια όπου θα μπορούσαν να δημιουργήσουν μια οχυρή θέση ώστε να προστατευθούν από τα πυρά του συνασπισμού. Μέχρι σήμερα, οι Shebab καταφέρνουν κάθε φορά να τους απωθούν.

Νότια

Οι κανταφικές δυνάμεις βρίσκονται συγκεντρωμένες στην περιοχή της Ταμίνα, μέχρι τη βάση της στρατιωτικής αεροπορίας, που έχει βομβαρδιστεί δυο φορές από το ΝΑΤΟ. Από τη θέση αυτή, τα στρατεύματα των μισθοφόρων διασφαλίζουν τον έλεγχο της πρόσβασης στην πόλη από Νότο (διαστάυρωση της νότιας πύλης και της εθνικής οδού) και διεξάγουν επιδρομές. Στη διασταύρωση της εθνικής οδού και της οδού Βεγγάζης, τα τεθωρακισμένα έχουν κατεβάσει τις προσόψεις των καταστημάτων και των καφέ, ώστε να μπορούν να κρύβονται στα κτίρια κατά τη διάρκεια των πτήσεων των αεροσκαφών του συνασπισμού. Οι κινήσεις τους στην εθνική οδό αποκόπτουν την πόλη απ’ ολόκληρη τη ζώνη που εκτείνεται εκεί, συγκεντρώνοντας τα περισσότερα αγροκτήματα της περιοχής, και κατά συνέπεια το μεγαλύτερο μέρος της (εξασθενημένης) τοπικής αγροτικής παραγωγής. Οι καθεστωτικές δυνάμεις επιδίδονται με ιδιαίτερο ζήλο στο κόψιμο του ρεύματος στα αγροκτήματα, και στο να καθιστούν την προσβαση στην πόλη αυτοκτονική.

Ανατολικά

Η ζώνη που εκτείνεται απ’ τα νοτιοανατολικά της Μισράτα μέχρι το λιμάνι Κασρ Χαμάδ, δοκιμάζεται συνεχώς από πυρά πυροβολικού, λεηλασίες ή απόπειρες επιδρομών στις αποθήκες των εφοδίων. Αυτό το εμπορικό λιμάνι είναι μια τεράστια βιομηχανική ζώνη που έχει μετατραπεί στον τοπικό στρατηγικό κόμβο των εχθροπραξιών, δεδομένου ότι φιλοξενεί επιπλέον και τον σιτοβολώνα της πόλης. Η επίθεση της Παρασκευής 2 Απρίλη με ένα τανκ και μια συστάδα οχημάτων, ματαιώθηκε χάρη στην πολυδιαφημισμένη παρέμβαση του συνασπισμού, και τελικά κατευθύνθηκε προς τις αποθήκες ζάχαρης κι αυτές του αλευριού. Οι πρώτες καταστράφηκαν ολοσχερώς. Αυτή η επιχείρηση ήταν η εξέλιξη των πολλαπλών αποπειρών των προηγουμένων εβδομάδων, πάντα λιγότερο ή περισσότερο περιορισμένες χάρη στις αντεπιθέσεις των shebab. Σ’ αυτή τη ζώνη βρίσκονται επίσης ο τελευταίος σταθμός ηλεκτρισμού της Μισράτα που να λειτουργεί ακόμα, καθώς και τα αποθέματα πετρελαίου, εξίσου σημαντικά, που εξυπηρετούν στην κυκλοφορία των shebab καθώς και στην παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος για την πόλη. Ο δεύτερος κεντρικός σταθμός -που βρίσκεται στο Καρσάς στα βορειοανατολικά- έχει καταστραφεί εδώ και τρεις εβδομάδες, στερώντας την μισή πόλη όχι μόνο από ηλεκτρική ενέργεια αλλά επίσης κι από νερό, καθώς η άμεση άντληση των υπόγειων υδάτων εξαρτάται απ’ αυτήν. Άλλα σημεία του ηλεκτρικού κυκλώματος δεν έχουν μείνει ανέγγιχτα όπως για παράδειγμα τα “κουτιά” ηλεκτρισμού ορισμένων γειτονιών.

Κέντρο της πόλης

Έχει λίγο παραπάνω από δυο βδομάδες που οι καθεστωτικές δυνάμεις κατάφεραν να επιδράμουν στο κέντρο της πόλης. Η επιχείρηση συγκέντρωσε 700 άνδρες, σαρανταριά τανκς κι άλλα οχήματα πυροβολικού. Οι shebab τους έτρεψαν σε υποχώρηση. Έκτοτε, η κατάληψη της οδού Τριπόλεως από τις κανταφικές δυνάμεις έχει παραλύσει την κεντρική αρτηρία του εμπορικού κέντρου. Οι ελεύθεροι σκοπευτές έχουν πάρει θέσεις πάνω στα ψηλότερα κτίρια. Οκτώ τεθωρακισμένα έχουν πάρει θέσεις μεταξύ του κεντρικού νοσοκομείου της πόλης και μπροστά από μια μεγάλη υπεραγορά και της λαϊκής αγοράς λαχανικών και φρούτων απ’ όπου θα μπορούσαν, μέχρι πρόσφατα, να συμμπληρωθούν οι ανάγκες για τρόφιμα. Τα παλιά γραφεία του ραδιοφώνου και της τοπικής τηλεόρασης, κάτω απ’ την κεντρική λεωφόρο, έχουν καταστραφεί και η πρόσβαση είναι δύσκολη. Τα γραφεία τους καταστράφηκαν ολοσχερώς μέσα στην πιο προστατευμένη περιοχή και απροσπέλαστη για τις κανταφικές δυνάμεις.

Η Μισράτα οργανώνεται

Για να περιγράψουν τους μαχητές, οι δυτικές εφημερίδες κάνουν λόγο για “shebabs” (κυριολεκτικά, τα “παληκάρια”). Κι έτσι εδώ, όλοι λεν ο ένας τον άλλον shebab, παληκάρι. Υπάρχουν εκείνοι που έρχονται σε φυσική αντιπαράθεση με τον εχθρό, με όπλα ή χωρίς, κι εκείνοι που συνεισφέρουν, με πολλές άλλες μορφές, λιγότερο ή περισσότερο χαοτικές, στο να καταστεί αυτό ο πόλεμος βιώσιμος και νικηφόρος. Με τρόφιμα, μεταφορές, επικοινωνίες, περίθαλψη, με την υποστήριξη και υπεράσπιση των επιθετικών πρακτικών.

Στην Μισράτα, περισσότερο απ’ οπουδήποτε αλλού, ο πόλεμος δεν έχει πάρει την μορφή μιας εμπροσθοφυλακής που πολεμάει τον εχθρό και των μετόπισθεν που κινητοποιούνται προς μια οικονομία του πολέμου οργανωμένη και λειτουργούσα υπό μια κεντρική αρχή. Στην Μισράτα, από τις 20 Φλεβάρη, οι κάτοικοι έχουν βγει στον δρόμο, έχουν εγκαταλείψει τις εργασίες τους, και προσπαθούν να καλύψουν κάθε κενό που άφησε η επίθεση των δυνάμεων του κανταφικού καθεστώτος. Οι διαδηλώσεις έγιναν αυθόρμητα, ακολούθησαν καλέσματα για περαιτέρω οργάνωση. Αυτά τα ξαφνικά ξεσπάσματα έλαβαν χώρα σε κάθε λιβυκή πόλη που ξεσηκώθηκε. Πολύ γρήγορα ήρθε η ιδέα ενός εθνικού συμβουλίου στο οποίο θα συμμετείχαν δυο μέλη από κάθε πόλη. Αυτό τελικά συστάθηκε στη Βεγγάζη, πόλη στα ανατολικά, την πρώτη που πήρε τα όπλα ενάντια στο καθεστώς, στις 17 Φλεβάρη. Προς στιγμήν, αυτή η δομή εξυπηρετεί στις διπλωματικές συνομιλίες με τη Δύση και συμμετέχει στον συντονισμό, σε εθνικό επίπεδο, μιας καλύτερης κατανομής των πόρων. Τοπικά, η μόνη δομή που επιρρεάζει τη διεξαγωγή του πολέμου είναι το τοπικό συμβούλιο. Ο ρόλος του υλικού συντονισμού (οργάνωση και διανομή του αλευριού, των καυσίμων, προσπάθεια κάλυψης των ιατροφαρμακευτικών αναγκών κλπ) που αυτή η δομή έχει την ευθύνη του, αναλαμβάνεται μόνον όταν το πρόβλημα δεν μπορεί να λυθεί άμεσα από τους ίδιους τους κατοίκους, είτε λόγω κλίμακας (πχ οι ανάγκες ενός νοσοκομείου), είτε όταν αυτοί έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις γειτονιές τους. Για παράδειγμα, εδώ, οι οικογένειες έχουν σε μεγάλο βαθμό εγκαταλείψει τις ζώνες που συνορεύουν με την οδό Τριπόλεως από τη στιγμή της κατάληψής της απ’ τις καθεστωτικές δυνάμεις. Ο ανεφοδιασμός των shebab που δρουν εκεί, γίνεται κατά συνέπεια μέσω του συντονισμού του τοπικού συμβουλίου: τα μέλη του εξασφαλίζουν ότι οι οικογένειες θα προετοιμάσουν τρόφιμα γι’ αυτούς κι ότι θα υπάρχουν διαθέσιμα πυρομαχικά. Ωστόσο, στην Μισράτα, το τοπικό συμβούλιο απέχει μακράν του να ενσαρκώνει μια εξουσία λήψης αποφάσεων και πρωτοβουλιών. Δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι καλύπτει αυτό το κενό που άφησε η αποκαθήλωση του παλιού καθεστώτος. Καταρχήν, δεν πρόκειται για κάποια πολιτική αντιπολίτευση που θα μπορούσε να ποζάρει ως ηγεσία της επανάστασης. Επίσης, το τοπικό συμβούλιο είναι αυθόρμητα περιορισμένο από την αποφασιστικότητα και την συνειδητή γνώση του καθενός για το τί πρέπει να κάνει.

Το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού έχει σταματήσει να δουλεύει, και ήδη απ’ τις 21 Μάρτη δεν υπήρχε πια οικονομική δραστηριότητα στην Μισράτα. Οι κάτοικοι έτσι τέθηκαν στη διάθεση της επανάστασης αναλαμβάνοντας τους νέους ρόλους που ανέθεσαν οι ίδιοι στον εαυτό τους. Ο τεχνικός που έγινε υπεύθυνος για τον χώρο πρόσβασης στο ίντερνετ της πόλης, ο παλιός στρατιωτικός που έγινε καπετάνιος του σκάφους, ο φοιτητής ιατρικής που ξεκίνησε για το μέτωπο, οι παρέες των αλανιών της γειτονιάς που τώρα προσέχουν τα σημεία ελέγχου (check points) καθ’ όλη την νύχτα, ο ιδιοκτήτης ενός εκσκαφέα που βρίσκεται στον δρόμο βοηθώντας να φτιαχτούν οδοφράγματα από άμμο… Σ’ ότι αφορά τα πιο διαδεδομένα καθήκοντα, η οργάνωσή τους επαφίεται στη συλλογική πρωτοβουλία των κατοίκων σε επίπεδο γειτονιάς. Όσον αφορά τα σκουπίδια, για παράδειγμα, οι κάτοικοι συνεννοούνται μεταξύ τους για τη συγκομιδή τους, κι έπειτα αποτεφρώνουν σ’ έναν ανοικτό χώρο όσα δε χρησιμοποιούν ως καύσιμα για την άμυνά τους. Πολύ γρήγορα επίσης, συνειδητοποίησαν ότι ορισμένοι χώροι πρέπει να συνεχίσουν να λειτουργούν προκειμένου να απαντηθούν οι βασικές ανάγκες που δημιούργησε αυτός ο πόλεμος. Ο πανικός δε φαίνεται να παρέσυρε ποτέ τα πλήθη στην καταστροφή και τη λεηλασία πραγμάτων που θα μπορούσαν να εξυπηρετήσουν στο να κρατήσουν μακροπρόθεσμα. Ορισμένοι στρατηγικοί χώροι δεν έπαψαν λοιπόν τη δραστηριότητά τους, όπως οι αποθήκες προϊόντων εισαγωγής, και αυτές των καυσίμων, προκειμένου να οργανωθεί η διανομή τους. Το ίδιο όσον αφορά τον κεντρικό σταθμό ηλεκτροδότησης. Εντός τους, η εργασία δε συνεχίζεται όμως ώς συνήθως. Ελλείψει άλλων μέσων επικοινωνίας, γίνονται ενημερώσεις για τις διακοπές ρεύματος από εκπομπές των τοπικών ραδιοφώνων. Οι τεχνικοί, περισσότερο ή λιγότερο αυτοσχέδια, επιστρέφουν στις θέσεις τους, παίρνοντας συχνά τεράστια ρίσκα, αποκαθιστώντας προσωρινά τις ζημιές στην ηλεκτροδότηση ή στον υλικοτεχνικό εξοπλισμό και γνωστοποιούν στον πληθυσμό, πάντα μέσω ραδιοφώνου, τον αναγκαίο χρόνο για τις εργασίες. Οι τράπεζες είχαν αναγκαστεί από την αρχή ήδη να ανοίγουν για τρεις ημέρες την εβδομάδα προκειμένου να γίνεται η διανομή των χρημάτων. Οι κανταφικές δυνάμεις έχουν πλέον πάρει θέσεις μπροστά τους. Το χρήμα όμως δεν είναι πλέον αναγκαίο για να προμηθευτεί κανείς προϊόντα: αυτοί που έχουν ακόμα χρήματα πληρώνουν, όμως όσοι δεν έχουν κάνουν εξυπηρετήσεις και χάρες που δεν έχουν πλέον κάποιο πραγματικό νόημα, καμμιά δραστηριότητα πλέον δεν ανταμοίβεται μ’ έναν μισθό. Πολύ γρήγορα, τα καταστήματα ξανάνοιξαν ώστε να καταστήσουν διαθέσιμα τα βασικά προϊόντα. Ορισμένοι διαθέτουν ακόμα μικρούς κήπους, αλλά κι ορισμένα ζώα που μπορούν να φαγωθούν. Άλλοι παίζουν κορώνα-γράμματα τη ζωή τους διασχίζοντας τις κεντρικές λεωφόρους για να μεταφέρουν λίγο κρέας και λαχανικά από φάρμες στα νότια της Μισράτα, και να τα διανείμουν στο κέντρο της πόλης. Έτσι, μπορούμε να δούμε γύρω από συγκεκριμένους δρόμους τα πλήθη να κάνουν ουρά πίσω από ένα φορτηγάκι με λαχανικά.

Οι καταυλισμοί προσφύγων είναι η σκοτεινή πλευρά αυτής της οργάνωσης. Υπάρχουν αρκετές χιλιάδες που συγκεντρώνονται στην παράκτια ζώνη του Κασρ Αχμάδ. Αυτοί επαναλαμβάνουν ότι ο πόλεμος αυτός δεν είναι δικός τους. Η παθητικότητά τους στο πεδίο της σύγκρουσης τους ρίχνει στο να υποφέρουν τις χειρότερες συνέπειες, χωρίς να είναι σε θέση να κάνουν τίποτα άλλο, πέρα απ’ το να στοιβάζονται σε ουρές για τρόφιμα, φάρμακα, και για ένα καράβι που θα τους βγάλει απ’ τη Λιβύη. Η επικείμενη άφιξη των ανθρωπιστικών οργανώσεων θα βρει εκεί ένα εξαθλιωμένο χάος πάνω στο οποίο θα εδραιωθεί, ενώ ταυτόχρονα θα βάλει ένα τέλος στην επινοητικότητα που επιδεικνύουν οι κάτοικοι αλλού.

Δεν υπάρχει συγκεντρωτισμός της πληροφορίας, όσο μια πληθώρα χρήσιμων μέσων κυκλοφορίας της. Υπάρχει το ραδιόφωνο που ενημερώνει τοπικά κι εθνικά, καθώς και ο ιμάμης της γειτονιάς που ενημερώνει για τις ανάγκες της μιας ή της άλλης οικογένειας και είναι σε θέση να την φέρει σε επαφή με το ένα ή το άλλο πρόσωπο που μπορεί να βοηθήσει. Αυτοί οι τελευταίοι δε λειτουργούν μόνο προς κάλυψη των αναγκών, αλλά είναι κι ένα μέσο απεύθυνσης στους εχθρούς. Για παράδειγμα, η “προειδοποίηση προς τους μισθοφόρους” (πρβλ. το άρθρο “Nouvelles de misrata, ville assegiée”) έχει κυκλοφορήσει στα αραβικά, τα αγγλικά και τα γαλλικά στο ραδιόφωνο. Θυμόμαστε επίσης ότι πριν μια βδομάδα, οι κάτοικοι απευθύνθηκαν στους ελεύθερους σκοπευτές που βρίσκονταν πάνω σε μια πολυκατοικία από τον μιναρέ ενός τζαμιού. Το μήνυμα που τους έστειλαν ήταν πάνω-κάτω αυτό: “Εάν θέλετε να παραδοθείτε και να καταθέσετε τον οπλισμό σας, δε θα σας φυλακίσουμε, αν δέχεστε, πυροβολείστε τρεις φορές στον αέρα”. Με τον δεύτερο πυροβολισμό στον αέρα, οι άνθρωποι βγήκαν στους δρόμους έχοντας πιστέψει ότι οι ελεύθεροι σκοπευτές θα παραδοθούν, όμως η τρίτη βολή όπως κι όσες ακολούθησαν ρίχτηκαν πάνω στο πλήθος.

Οι δρόμοι και τα κτίρια επίσης, έχουν καταληφθεί μ’ έναν νέο τρόπο. Σε κάθε διασταύρωση έχει εγκατασταθεί ένα σημείο ελέγχου. Πρόκειται για αυτοσχέδια φράγματα για τον έλεγχο της πρόσβασης στις γειτονιές, και προκειμένου να οχυρώσουν την άμυνα για περίπτωση πιθανής εισβολής των κανταφικών δυνάμεων. Εκεί ελέγχουν στα γρήγορα τον κάθε διερχόμενο, ανοίγοντας το πορτ-μπαγκάζ του, ή βλέποντας τα χαρτιά του, την ύπαρξη κάρτας που προμηθεύουν οι ίδιοι οι αντάρτες. Αυτές τις κάρτες τις εκδίδει το Κεντρικό Μεταβατικό Συμβούλιο και μοιράζονται μεταξύ των shebab. Αναγράφουν την ημερομηνία-ορόσημο της 17 Φλεβάρη, και κάθε είδους αυτοσχέδιες λειτουργίες. Για παράδειγμα, σ’ ενός νεαρού φοιτητή ιατρικής αναγράφει “ιατρός”. Η διαρκής κυκλοφορία οχημάτων στα σημεία ελέγχου επιτρέπει την κυκλοφορία πληροφοριών σχετικών με την ασφάλεια της μιας ή της άλλης ζώνης. Ορισμένα οδοφράγματα έχουν στηθεί πρόχειρα με πέτρες και τούβλα, ενώ άλλα έχουν μετατραπεί σε πραγματικούς βιώσιμους χώρους. Χαλιά έχουν στηθεί στα πεζοδρόμια, ακόμα και λυόμενα έχουν παρκάρει στο εμπορικό λιμάνι και στον δρόμο, συνήθως προκειμένου να μειωθούν οι δαπάνες και για να στηθούν πρόχειρα κουζίνες, μερικά στρώματα και μια τηλεόραση που πιάνει Al-Jazeera. Σε ορισμένα σημεία ελέγχου, μπορούν να βρεθούν προσεγμένες λεπτομέρειες που αποκαλύπτουν την ευχαρίστηση που αντλούν οι shebab απ’ το στήσιμό τους, την οργάνωσή και τη βελτίωσή τους. Ο αριθμός των ομάδων ποικίλει, ενώ υπάρχουν τόσο γέροι όσο και νέοι, σε γενικές γραμμές ελάχιστα οπλισμένοι. Οι ομάδες εναλλάσονται με βάρδιες και σχηματίζονται ξεκινώντας από τους κατοίκους των κοντινότερων οδών. Δε φαίνεται να υπάρχει κάποιος τυπικός συντονισμός μεταξύ των διαφορετικών σημείων ελέγχου. Συχνά, τα ίδια υλικά χρησιμοποιούνται παντού, κι έτσι στη διάρκεια της ημέρας, βλέπουμε τους ανθρώπους να μεταφέρουν άμμο, γεμίζοντας τσουβάλια μ’ αυτήν και μετά αδειάζοντάς τα σ’ άλλο σημείο στον δρόμο. Όσον αφορά τα κτίρια, πολλά έχουν ανακαταληφθεί και μετατραπεί σύμφωνα με τις τρέχουσες ανάγκες: ένας ραδιοφωνικός σταθμός, κοντά στην οδό Τριπόλεως, συνδέθηκε αυτοσχέδια με μια μεγάλη κεραία και καλύπτει ολόκληρη τη Λιβύη, ένα σχολείο μεταμορφώθηκε σε κέντρο πρόσβασης στο ίντερνετ, ένα πολυκατάστημα έγινε αποθήκη τροφίμων.

Πηγή: En route! (https://setrouver.wordpress.com/), ιστολόγιο γάλλων συντρόφων που βρίσκονται στη Λιβύη συμμετέχοντας και ερευνώντας την εξέγερση.

*~*~*

Σχετικό άρθρο: η αναταραχή στον αραβικό κόσμο (https://rioters.espivblogs.net/2011/02/21/huriya/), μια καταγραφή των εξεγέρσεων τους δυο πρώτους μήνες του 2011. Επίσης:

Ταραχές σε Τυνησία και Αλγερία, 1/2011

Ταραχές στην Αίγυπτο, 1/2011 & Εγχειρίδιο της εξέγερσης

H αναταραχή στον αραβικό κόσμο, χρονολόγιο Γενάρη-Φλεβάρη 2011

Γιορτή της Φωτιάς στην Τεχεράνη, Ιράν 15/03/2011

Στρατηγική της εξέγερσης και της πολιορκίας της Μισράτα, Λιβύη 4/4/2011

Η Βεγγάζη ξυπνά, ο λαός της μαρτυρά, Λιβύη 8/4/2011

Μισράτα: συνάντηση μ’ έναν οπλοποιό κι έναν μανάβη, Λιβύη 12/4/2011

Εξεγερσιακές τεχνικές από την Μισράτα, Λιβύη 12/4/2011

“Υγρό και μαύρο”: Νέα από Βεγγάζη, Λιβύη,  14/4/2011

Ενημέρωση από Μισράτα, 15/4/2011

Για τον τραυματισμό ενός απ’ τους συντρόφους-ανταποκριτές στην Μισράτα, 26/4/2011

Ο Καντάφι δε θα τολμήσει…: Νέα από Λιβύη, 7/5/2011