Πακιστάν: Μουμιοποίηση του ταξικού αγώνα; -Μελαγχολικοί Τρωγλοδύτες
“Η υψηλότερη προσπάθεια ηρωισμού για την οποία είναι ακόμα ικανή η παλιά κοινωνία είναι αυτή του εθνικού πολέμου, κι αυτή ακόμα αποδεικνύεται πλέον πως δεν είναι παρά μια χίμαιρα, που σκοπεύει να υποσκάψει την πάλη των τάξεων, και τίθεται στο περιθώριο με το που η ταξική σύγκρουση ξεσπάει σε ανοιχτό εμφύλιο πόλεμο“. -Καρλ Μαρξ, Ο Εμφύλιος Πόλεμος στη Γαλλία.
Η “παρανομοποίηση” της οικονομίας
Για να χει νόημα μια ανάλυση του Πακιστάν, “πρέπει να αντιμετωπίζει το Πακιστάν και το ελεγχόμενο από τους Ταλιμπάν κομμάτι του Αφγανιστάν ως μια οικονομική ζώνη” (B. Raman). Διαφορετικά, δε θα μπορούσε να καταλάβει κανείς πώς μια οικονομία σε βαθιά κρίση, στερημένη από πιστωτικά δάνεια και με μια γιγαντωνόμενη εργατική σύγκρουση δεν συρρικνώνεται.
Υπάρχει μια συντονισμένη προσπάθεια από την προηγούμενη κυβέρνηση του Nawaz Sharif να μεταφέρει όλη τη σχετιζόμενη με την ηρωίνη υποδομή στο έδαφος υπό τον έλεγχο των Ταλιμπάν, μια διαδικασία που επιταχύνθηκε από την τωρινή κυβέρνηση του Perviz Musharraf. Αξιοσημείωτο είναι ότι, “ενώ η καλλιέργια οπίου στο Αφγανιστάν είναι εν πολλοίς στα χέρια των αφγανών αγροτών, ολόκληρη η επεξεργασία του στην περιοχή των Ταλιμπάν είναι ιδιοκτησίας πακιστανών βαρόνων των ναρκωτικών, που απολαμβάνουν της προστασίας του πακιστανικού στρατού και των μυστικών υπηρεσιών (όπως παραπάνω). Τα δισεκατομμύρια που αποφέρει κάθε χρόνο το εμπόριο ναρκωτικών συν μια αύξηση της εισφοράς φόρων γύρω στο 20% είναι που έχουν προφυλάξει την οικονομία αυτή από μια κατάρρευση.
Η επιστροφή της μούμιας
Μετά από πολύ καιρό, η ταξική σύγκρουση πήρε τα πάνω της στη δεκαετία του ’90 και κατέληξε σε “στασιμοπληθωρισμό” (stagflation). Η μετανάστευση πακιστανών προλεταρίων στην μέση ανατολή (και τα ωφέλη της) κάμφθηκε εξαιτίας του πολέμου του κόλπου και της παγκόσμιας ύφεσης. Συγκρούσεις, απεργίες, ταραχές απαντήθηκαν με μια πρωτοφανούς σκληρότητας λήψη μέτρων με υπόδειξη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Το ζήτημα της παιδικής εργασίας έπαιξε έναν κύριο ρόλο στις εξελίξεις αυτές. Γύρω στα 6 εκατομμύρια παιδιά είναι αναγκασμένα να δουλεύουν στο Πακιστάν, και υπάρχουν περίπου 20 εκατομμύρια εργάζονται μέσω εργολαβιών σε ένα καθεστώς σχεδόν απαγωγής (bonded workers). Και για να κρατήσουν ακόμα κι αυτή την άθλια απασχόληση είναι αναγκασμένοι να δωροδοκούν τακτικά την αστυνομία. 50.000 παιδιά, ακόμα και 5 χρονών, εργάζονται στα εργοστάσια κατασκευής μπαλών ποδοσφαίρου, ράβοντας το σκληρό δέρμα με τα χέρια τους. Ένας μαχητικός εργάτης που οργάνωσε με επιτυχία μια απεργία ενάντια στην ιδιωτικοποίηση, και για την κατάργηση των εργολαβιών και της παιδικής εργασίας δολοφονήθηκε το 1995 ως αντίποινα. Δυο χρόνια αργότερα, γύρω στους 20.000 εργάτες στα χαλιά της Λαχώρης κατέβηκαν σε απεργία ζητώντας αυξήσεις μισθών, καταβολή συντάξεων, και το τέλος της παιδικής εργασίας.
Το 1997 το Πακιστάν είδε μια άνοδο της σύγκρουσης στον τραπεζικό τομέα, όπου εκατοντάδες μαχητικών εργαζομένων απολύθηκαν σιωπηλά, ως ένα μέσο να διασπαστεί η οργάνωσή τους ενώ ποινές επιβλήθηκαν στις απεργίες. Οι συχνές οδηγίες του ΔΝΤ για την επιβολή ενός γενικού φόρου 15% στα εισαγόμενα και τα κατεργασμένα τρόφιμα, το αέριο και το πετρέλαιο, φαίνονται εξίσου δυσάρεστα όσο και μη-λειτουργικά, καθώς “το σύστημα συλλογής φόρων υποφέρει ακόμα από ευρύτατη διαφθορά και αναποτελεσματικότητα” (Financial Times, 2/Σεπ/1999). Προκειμένου να ξεφύγει απ’ αυτή τη δύσκολη ατζέντα, η πακιστανική αστική τάξη ξεκίνησε μια επίθεση στους εργάτες στον ηλεκτρισμό και την ύδρευση, με περικοπές και “ιδιωτικοποιήσεις”. Για παράδειγμα, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση “μετέθεσε” 30-35.000 χαμηλόβαθμους αξιωματούχους και 250 αξιωματικούς του πακιστανικού στρατού στην Αρχή Ανάπτυξης του Νερού και του Ρεύματος” (Green Left Weekly, 27/Γεν/1999). Οι “ιδιωτικοποιήσεις” συνάντησαν αντίσταση από τους εργαζόμενους στην Τράπεζα Habib μέσω μιας επιτυχημένης απεργίας τριών εβδομάδων, και από τους σιδηροδρομικούς που οργάνωσαν μια πανεθνική εκστρατεία που περιελάμβανε μαζικές διαδηλώσεις και συγκεντρώσεις και απεργίες πείνας. Οι γυναίκες έπαιξαν έναν πολύ σημαντικό ρόλο στις εκστρατίες ενάντια στην εισαγωγή παιδικών τροφών ως υποκατάστατο του μητρικού γάλακτος και στις εταιρίες καπνού που στοχεύουν τις χώρες του “τρίτου κόσμου”. Το κράτος αντεπιτέθηκε ενισχύοντας την επιβολή του ισλαμικού ηθικισμού. “Ανά πάσα στιγμή εκατοντάδες γυναικών φυλακίζονταν με πρόσχημα την Zina, έναν νόμο που απαγορεύει τις εξωγαμιαίες επαφές… Η Zina επίσης αναφέρεται στο βιασμό. Για τον νόμο αυτόν… πρέπει να κατατεθούν ειδικές αποδείξεις για έναν βιασμό στις οποίες δεν περιλαμβάνεται η κατάθεση της ίδιας ή άλλης γυναίκας. Για να καταγγείλει έναν βιασμό, μια γυναίκα πρέπει να παραδεχτεί ότι κάποιου τύπου εξωγαμιαία επαφή έλαβε χώρα. Κατά συνέπεια, το θύμα ενός βιασμού μπορεί άνετα να τιμωρηθεί σε μια δίκη στην οποία δεν της δόθηκε καν το δικαίωμα να καταθέσει” (Διεθνής Αμνηστεία). Στην πραγματικότητα, γύρω στο 15% των γυναικών που καταγγέλουν μια υπόθεση βιασμού κατηγορούνται και φυλακίζονται οι ίδιες! Εδώ το κράτος, η ισλαμική δικαιοσύνη και οι βιαστές σχηματίζουν ένα ενιαίο τρομοκρατικό μέτωπο ενάντια στις γυναίκες (και ιδίως τις προλετάριες) προκειμένου να αποδυναμώσουν ολόκληρο το κίνημα.
Ο εθνικισμός ως ρευστοποίηση
Εδώ και δεκαετίες ολόκληρες η διαίρεση των προλεταρίων σε ινδουιστές ή μουσουλμάνους, ινδούς ή πακιστανού και πιο πρόσφατα η διχοτόμηση του ίδιου του Πακιστάν σε Ανατολικό (Μπαγκλαντές) και δυτικό (Πακιστάν), βοήθησε τους αστούς στη στρατηγική τους: “διαίρει και βασίλευε”. Για παράδειγμα, η υποβαθμισμένη θέση των γραφειοκρατών και των στρατιωτικών της Βεγγάλης ήταν “μια κατευθυντήρια δύναμη πίσω απ’ τον βεγγαλέζικο εθνικισμό στο Πακιστάν που οδήγησε τελικά στην απελευθέρωση (sic) του Μπαγκλαντές” (Hamza Alavi). Μόλις τώρα αρχίζουμε να βλέπουμε το σταδιακό ξεπέρασμα τέτοιων ταυτοτήτων καθώς το προλεταριάτου της υποηπείρου αυτής δημιουργεί συνειδητά οριζόντιους δεσμούς ανεξαρτήτως υπηκοότητας, εθνικότητας και θρησκευτικής ταυτότητας. Ένας βασικός παράγοντας ήταν ότι μιας και πλέον τόσο το Πακιστάν όσο και η Ινδία διαθέτουν εξίσου πυρηνικά όπλα, μια συνοριακή διαμάχη στο Κασμίρ θα μπορούσε να οδηγήσει σε αμοιβαία εξόντωση. Το Πακιστάν είναι μια από τις λιγοστές κοινωνίες όπου συνυπάρχουν τρεις διαφορετικοί τρόποι απόσπασης υπεραξίας: Η άτυπη μορφή που είναι μια επιστροφή όλων εκείνων των μεθόδων που εξαφανίστηκαν από αλλού ως υπερβολικά απαρχαιωμένη για την καπιταλιστική ανάπτυξη (πχ. η παιδική και η εργολαβική εργασία στο βαθμό καθαρής σκλαβιάς), η τυπική μορφή απόσπασης υπεραξίας (που κυριαρχεί στο μεγαλύτερο μέρος του Πακιστάν) και η πραγματική μέθοδος απόσπασης υπεραξίας (που έχει εφαρμοστεί κυρίως στην πυρηνική βιομηχανία και σε άλλους ανεπτυγμένους τομείς της οικονομίας). Αυτή η τελευταία τάση δεν καθορίζει απλά το βαθμό της εκμετάλλευσης στο υπόλοιπο της κοινωνίας, αλλά επίσης απορροφά επιθετικά υπεραξία από τους κατώτερους κλάδους.
Η ιστορία της πυρηνικής ανάπτυξης της Ινδίας και του Πακιστάν δείχνει πώς κάθε μεγάλη καπιταλιστική δύναμη είναι εμπλεγμένη στην εξοπλιστική κούρσα της υποηπείρου. Όσον αφορά την Ινδία, ο πρόεδρος Άιζενχάουερ, της προσέφερε ατομική τεχνολογία στα 1953 “για κοινωνική χρήση”. Τρία χρόνια αργότερα, οι ΗΠΑ προμήθευσαν την Ινδία με βαρύ ύδωρ, που χρησιμεύει στην παραγωγή πυρηνικής ενέργειας. Το 1959 οι ΗΠΑ εκπαιδεύσαν ινδούς επιστήμονες στην κατεργασία του, και μια δεκαετία αργότερα η Γαλλία συμφώνησε να βοηθήσει την Ινδία να αναπτύξει πυρηνικούς αντιδραστήρες. Η ΕΣΣΔ έγινε ο κύριος προμηθευτής βαρέου ύδατος το 1976 και ένα χρόνο αργότερα η Ινδία ανέπτυξε υπερυπολογιστές ικανούς για τη δοκιμή πυρηνικών εκκρήξεων. Το 1998 η Ινδία διεξήγαγε πέντε υπόγειες πυρηνικές δομικές, ανακηρύσσοντας τον εαυτό της “πυρηνική δύναμη” (Νew York Times, 28/Μαι/1998).
Το Πακιστάν ξεκίνησε το πρόγραμμά του λίγο αργότερα, αντανακλώντας τη λιγότερο “ανεπτυγμένη” οικονομία του. Το 1972, μετά τον τρίτο πόλεμό του με την Ινδία, ξεκινά τα προγράμματα με τη βοήθεια του Καναδικού “ιμπεριαλισμού”. Πέντε χρόνια αργότερα, η Βρετανία του πουλάει 30 υψηλής συχνότητας μετατροπείς για τον έλεγχο φυγόκεντρων ταχυτήτων. Το 1981 η αμερικανική κυβέρνηση Ρήγκαν ξεκινά μια “γενναιόδωρη στρατιωτική και οικονομική βοήθεια εξαιτίας της πακιστανικής αρωγής στους αφγανούς αντάρτες που μάχονται τους Σοβιετικούς” (οπ.π). Δυο χρόνια αργότερα, η Κίνα προμηθεύει στο Πακιστάν σχέδια για κατασκευή βομβών. Το πακιστάν ανακυρήσσεται πυρηνική δύναμη την ίδια χρονιά με την Ινδία, το 1998. Κοιτάζοντας το ιστορικά, φαίνεται πως η αμερικανική, βρετανική και καναδική άρχουσα τάξη προσπάθησαν να επεκτείνουν την επιρροή τους τόσο στην Ινδία όσο και στο Πακιστάν, ενώ η Ρωσσία και η Γαλλία συγκεντρώθηκαν περισσότερο στην Ινδία, και η Κίνα προτίμησε το Πακιστάν. Περιμένουμε πως αυτές οι αντιπαλότητες θα οξυνθούν.
Μπαγκλαντές: η άλλη όψη του νομίσματος
Αν το Αφγανιστάν θα πρεπε να γίνεται αντιληπτό ως μια ζώνη ενσωματωμένη οικονομικά στο Πακιστάν, τότε το Μπαγκλαντές και το Πακιστάν θα πρεπε να τα βλέπουμε ως μια ενιαία πολιτική ζώνη. Γιατί οτιδήποτε συμβαίνει στην μία κοινωνία, έχει ένα άμεσο πολιτικό αντίκτυπο στην άλλη. Ας ρίξουμε λοιπόν μια κοντινή ματιά στο Μπαγκλαντές.
Οι φυσικές καταστροφές (πχ. πλημμύρες) κατηγορούνται συνήθως ως για την οικονομική δυσφορία του Μπαγκλαντές. Όμως στα 90es έλαβε χώρα μια μαζική αναβάθμιση της ταξικής σύγκρουσης στη χώρα αυτή. Το 1990 βίαιες ταραχές ξέσπασαν στην πρωτεύουσα Ντάκκα (International Communist Group, Communism, no 12). Δυο χρόνια αργότερα χιλιάδες απεργοί προλετάριοι καταστάλθηκαν βίαια στην Ντάκκα, κι ένα χρόνο αργότερα οι εργάτες της υφαντουργίας μπήκαν στο στόχαστρο. Την ίδια χρονια, έκλεισαν τέσσερα πανεπιστήμια, καθώς περιγράφονταν από τις αρχές ως “κέντρα συνωμοσίας και τρομοκρατίας” (οπ.π). Το 1994 παρά τις προσπάθειες των συνδικάτων να σαμποτάρουν τον αγώνα των λιμενεργατών στο λιμάνι του Chittagong, κάθε αποβίβαση/κάθε εκφόρτωση μπλοκαρίστηκε αποτελεσματικά. Σοδιές πυρπολήθηκαν ως διαμαρτυρία ενάντια στις περικοπές μισθών την ίδια χρονιά. Το 1995 οι εργάτες στην υφαντουργία μπλόκαραν πολλούς δρόμους και σιδηροδρόμους ως διαμαρτυρία ενάντια στις συνθήκες εργασίας τους. Το πακιστανικό και ινδικό προλεταριάτο παρακολούθησαν αυτά τα γεγονότα με ενδιαφέρον, αλλά απ’ όσο μπορούμε να ξέρουμε, χωρίς ενεργό συμμετοχή.
Ο Βοναπάρτης ξανάρχεται: άφεση αμαρτιών!
Ο Στρατηγός Perviz Musharraf προήχθη σε Πρόεδρο της Επιτροπής Μελών στις αρχές του Οκτώβρη 1999 από την πολιτική κυβέρνηση του πρωθυπουργού Nawaz Sharif. Μόλις μια βδομάδα αργότερα οργάνωσε πραξικόπημα ενάντια στο αφεντικό του. Ορίστε ευγνωμοσύνη!
Οι λόγοι για το πραξικόπημα είναι πολυάριθμοι αλλά οι κυριότεροι απ’΄αυτούς είναι οι εξής: Οι προλεταριακές απεργίες των βαμβακοκαλλιεργητών σε όλη τη χώρα, μπλοκάροντας τους δρόμους και οργανώνοντας μαζικές διαδηλώσεις (το βαμβάκι αποτελεί το 70% των συνολικών “νόμιμων” εξαγωγών), η απόπειρα της κυβέρνησης να εισάγει έναν δυσάρεστο φόρο κάμφθηκε από την επιτυχημένη αντίσταση των μικρεμπόρων, η αισθητική αντίληψη του Sharif για την κατασκευή παντού αυτοκινητοδρόμων γκρεμίζοντας πολυάριθμα ιστορικά κτήρια είχε δημιουργήσει μια έντονη δυσαρέσκεια μεταξύ του αστικού πληθυσμού, τα σχέδια του ΔΝΤ για “ιδιωτικοποίηση” δεν μπορούσαν να προχωρήσουν δεδομένης της σθεναρής αντίστασης ιδιαίτερα των σιδηροδρομικών, των εργαζομένων στις τηλεπικοινωνίες και στον ηλεκτρισμό, η προσπάθεια του Sharif για απεμπλοκή του Πακιστάν απ’ το Αφγανιστάν κατηγορώντας το Αφγανιστάν για τρομοκρατικές επιχειρήσεις στο εσωτερικό των πακιστανικών συνόρων δεν άρεσε και πολύ στο εσωτερικό των “υπηρεσιών πληροφοριών” και των σχετικών “υπηρεσιών”, και τέλος: έχοντας αντιληφθεί ότι ο Στρατηγός ήταν τόσο φιλόδοξος όσο και αδίστακτος, η κυβέρνηση προσπάθησε -εις μάτην- να τον ξεφορτωθεί μόλις μια βδομάδα μετά την προαγωγή του. Αυτή ήταν η σταγόνα που ξεχείλισε το ποτήρι. Το πραξικόπημα ήταν αναπόφευτκο.
Σήμερα (2001), ο Στρατηγός δείχνει πιο σίγουρος απ’ ότι ο προκάτοχός του. Οι διαδηλώσεις στο Πακιστάν έχουν περιοριστεί, προς το παρόν, στις εθνικές μειονότητες. Οι ΗΠΑ τον χρειάζονται, τουλάχιστον προς το παρόν. Το ΔΝΤ έχει γίνει πολύ πιο γενναιόδωρο, παραχωρώντας μακροχρόνια άτοκα δάνεια, μέχρι ενός σημείου. Και, το πακιστανικό προλεταριάτου, σε αντίθεση με τους αφγανούς προλετάριους στο εσωτερικό του Πακιστάν, φαίνεται ως τώρα σχετικά σιωπηλό. Και ο Στρατηγός προσπαθεί προσεκτικά να μην αποξενωθεί από τους πλούσιους γαιοκτήμονες που φορολογήθηκαν βαριά από την κυβέρνηση τους Bhutto (παρά το γεγονός ότι και η ίδια η Bhutto προερχόταν απ’ αυτό το περιβάλλον!). Εν κατακλείδι, ο πόλεμος που διεξάγεται εδώ είναι λιγότερο προβλέψιμος απ’ αυτόν του Κοσσυφοπεδίου ή του Κόλπου. Αν τα πράγματα δεν παν σύμφωνα με το σενάριο, ποιος ξέρει, τα πάντα μπορεί να συμβούν!
(Afghan Series, Number 4)
8.11.2001
Για επικοινωνία με τους συγγραφείς (στα αγγλικά): Melancholic Troglodytes, Box no. 44, 136-138 Kingsland High Street, London E8 2NS, United Kingdom
Email: meltrogs1(παπάκι)hotmail.com
Σημειώσεις της μετάφρασης: Για μια καλύτερη κατανόηση μπορείτε να ρίξετε μια ματιά στους παρακάτω χάρτες σχετικού ενδιαφέροντος: Η Παράνοια του Πακιστάν από τη Repubblica, με σημείωση “σε περίπτωση ινδικής εισβολής, οι πακιστανικές δυνάμεις θα μπορούν να υπαναχωρήσουν στο δύσβατο ορεινό έδαφος προς τα αφγανικά σύνορα”. Χάρτης του Πακιστάν όπου εμφανίζονται τα πυρηνικά εργοστάσια και οι περιοχές υπό ομοσπονδιακό φυλεκτικό έλεγχο. Χάρτης του Κασμίρ.
