Εξέγερση και σώμα – Massimo Passamani
Ολόκληρη η ιστορία του δυτικού πολιτισμού μπορεί να διαβαστεί σαν μια συστηματική απόπειρα να αποκλειστεί και να απομονωθεί το σώμα. Από τον Πλάτωνα κιόλας, κάτι τέτοιο έγινε από καιρό σε καιρό φανερό, ως τρέλα που πρέπει να ελεγχθεί, παρόρμηση που πρέπει να καταπιεστεί, εργατική δύναμη που πρέπει να διευθυνθεί, ασυνείδητο που πρέπει να ψυχαναλυθεί.
Η πλατωνική διάκριση μεταξύ σώματος και πνεύματος, μια διάκριση που τραβήχτηκε μέχρι την απόλυτη υπεροχή του τελευταίου («το σώμα είναι ο τάφος του πνεύματος»), συνοδεύει ακόμα και τις πιο ριζοσπαστικές εκφράσεις στη σκέψη.
Τώρα, αυτή η θέση υποστηρίζεται σε πολυάριθμα φιλοσοφικά κείμενα, σχεδόν σε όλα, εκτός από κείνα που είναι ξένα προς την επιλεκτική και μερική ατμόσφαιρα των πανεπιστημίων. Μια ανάγνωση του Νίτσε και των συγγραφέων όπως η Hannah Arendt βρήκε τη δική της σχολαστική συστηματοποίηση (φαινομενολογική ψυχολογία, ιδέα της διαφοροποίησης κλπ). Ωστόσο, ή καλύτερα εξ αιτίας αυτού, δεν νομίζω ότι αυτό το πρόβλημα, οι συνέπειες του οποίου είναι πολλές και εντυπωσιακές, έχει διερευνηθεί εις βάθος.
Μια ριζική απελευθέρωση των υποκειμένων εμπεριέχει έναν εξίσου ριζικό μετασχηματισμό του τρόπου με τον οποίον αντιλαμβανόμαστε το σώμα, τις εκφράσεις και τις σχέσεις του.
Εξαιτίας μια πολεμικής χριστιανικής κληρονομιάς, οδηγούμαστε στην πεποίθηση ότι η κυριαρχία ελέγχει και εκμεταλλεύεται ένα μέρος της ανθρώπινης ύπαρξης χωρίς όμως να επηρεάζει την εσωτερική της φύση (και θα μπορούσαν κι εδώ να ειπωθούν πολλά για τη διάκριση μεταξύ μιας υποτιθέμενης εσωτερική κι εξωτερικής φύσης). Φυσικά, οι καπιταλιστικές σχέσεις και οι κρατική επιβολή μολύνουν και βλάπτουν τη ζωή, όμως εμείς θεωρούμε ότι η αντίληψη του εαυτού μας και του κόσμου έχει παραμείνει αναλλοίωτη. Έτσι, ακόμα κι όταν φανταζόμαστε μια ριζική ρήξη με το υπάρχον, είμαστε σίγουροι ότι είναι το σώμα μας όπως το αντιλαμβανόμαστε τώρα που θα δράσει κάπως έτσι.
Αντίθετα, νομίζω ότι το σώμα μας υπέφερε και συνεχίζει να υποφέρει από έναν τρομαχτικό ακρωτηριασμό. Κι αυτό δεν οφείλεται μόνο στις φανερές όψεις του ελέγχου και της αλλοτρίωσης που συνδέονται με την τεχνολογία. (ότι τα σώματα έχουν υποβιβαστεί σε ρεζερβουάρ οργάνων είναι κάτι το προφανές αν αναλογιστούμε το θρίαμβο της επιστήμης των μεταμοσχεύσεων, η οποία περιγράφεται μέσα από έναν πονηρό ευφημισμό ως το «τελευταίο όριο της ιατρικής». Για μένα η πραγματικότητα μοιάζει πολύ χειρότερη από την φαρμακευτική κερδοσκοπία και τη δικτατορία της ιατρικής όπως μαρτυρά ένα διαχωρισμένο και ανίσχυρο σώμα). Η τροφή, ο αέρας, οι καθημερινές σχέσεις έχουν ατροφήσει τις αισθήσεις μας. Η αναισθησία της εργασίας, η βεβιασμένη κοινωνικότητα, η φριχτή υλικότητα του κουτσομπολιού, κυριαρχούν τόσο τη σκέψη όσο και το σώμα, μιας και δεν είναι εφικτή καμιά διάκριση ανάμεσά τους.
Η πειθήνια υποταγή στον νόμο, τα μονοπάτια που εγκλωβίζονται οι επιθυμίες μας, οι οποίες στην αιχμαλωσία μετατρέπονται σε θλιβερά φαντάσματα του εαυτού τους, αδυνατίζουν τον οργανισμό όπως ακριβώς η μόλυνση ή η βεβιασμένη χορήγηση φαρμάκων.
«Η ηθική είναι εξάντληση», είπε ο Νίτσε.
Για να ζήσει κανείς τη ζωή του, αυτή η υπερβολή που πρέπει να της αποδοθεί, εμπεριέχει έναν μετασχηματισμό των αισθήσεων όχι λιγότερο απ’ όσο των ιδεών ή των σχέσεων.
Έχω πρόσφατα αρχίσει να βλέπω τους ανθρώπους ως κάτι το όμορφο, ακόμα και σωματικά, κάτι που φαινόταν σχεδόν ασήμαντο λίγο καιρό πριν. Όταν προβάλεις τη ζωή σου και δοκιμάζεσαι σε μια πιθανή εξέγερση μαζί με κάποιον, βλέπεις στους συμπαίκτες σου πανέμορφα υποκείμενα, κι όχι τις σκυθρωπές φάτσες και τα σβησμένα κορμιά της συνήθειας και της υποταγής. Πιστεύω ότι γίνονται πραγματικά όμορφοι (κι όχι ότι απλά μου φαίνονται έτσι) τη στιγμή στην οποία βιώνουν τις επιθυμίες τους και πραγματώνουν τις ιδέες τους.
Η ηθική κατάληξη ενός που εγκαταλείπει το σύστημα της εξουσίας και του επιτίθεται είναι μια αντίληψη, μια στιγμή στην οποία δοκιμάζει κανείς την ομορφιά των συντρόφων του και την μιζέρια του καταναγκασμού και της υποταγής. «Εξεγείρομαι, άρα υπάρχω», μια φράση του Καμύ που ποτέ δεν έπαψε να με γοητεύει όπως μόνο ένας λόγος για να υπάρχεις θα μπορούσε.
Μόνο ένα διαφορετικό σώμα μπορεί να πραγματοποιήσει αυτή την τελική άποψη για τη ζωή που ανοίγεται στις επιθυμίες και στην αμοιβαιότητα, και μόνο μια προσπάθεια προς την ομορφιά και προς το άγνωστο μπορεί να απελευθερώσει τα αιχμαλωτισμένα σώματά μας.
