Categories
Gilles Dauve

Η βία και η καταστροφή του Κράτους – Gilles Dauvé & Karl Nesic

Η βία και η καταστροφή του Κράτους

Ως μια μικρή υπενθύμιση ας πάμε λίγο πίσω στον χρόνο.

Για λόγους που δεν μπορούμε να αναπτύξουμε εδώ, οι κομμουνάροι του 1871 δεν άλλαξαν πολλά απ’ τον κοινωνικό ιστό: αυτό, συν το ότι η εξέγερση ήταν απομονωμένη σε μία μόνο πόλη, απέτρεψε τους κομμουνάρους απ’ το ν’ απευθυνθούν στ’ αλήθεια στον υπόλοιπο κόσμο, παρά τη γενική λαϊκή υποστήριξη που είχαν στο Παρίσι. Η ανωτερότητα του στρατού των Βερσαλλιών δεν οφειλόταν μόνο στο περισσότερο στράτευμα ή τον καλύτερο οπλισμό: ήταν ο νόμος και η τάξη, η υπεράσπιση της ιδιοκτησίας και το αντιεργατικό της πρόγραμμα που κατάφερε να γίνει πιο συνεκτικά κατανοητό, να τεθεί σε κίνηση και να έχει την υπεράσπιση των αστών πολιτικών, παρά ο κοινοτισμός και η κοινωνική δημοκρατία από του κομμουνάρους ηγέτες.

Στη Ρωσσία, το 1917, σε αντίθεση με τους κομμουνάρους, οι Μπολσεβίκοι ήξεραν πολύ καλά τί ήθελαν -την κατάληψη της εξουσίας- και το κενό εξουσίας που είχε δημιουργηθεί τους επέτρεψε να το καταφέρουν. Οι εξεγερμένοι ξεφορτώθηκαν έναν κρατικό μηχανισμό που ήταν ήδη διαλυμένος, αλλά δεν προσπάθησαν ή δεν κατάφεραν να αλλάξουν την κοινωνική δομή, κέρδισαν στον εμφύλιο πόλεμο, αλλά τελικά δημιούργησαν μια νέα κρατική εξουσία.

Στην Ισπανία, τον Ιούλη του 1936, η εργατική εξέγερση παρέλυσε τον κρατικό μηχανισμό, όμως μέσα σε λίγες βδομάδες παρέδωσε την πολιτική εξουσία στις ρεφορμιστικές και συντηρητικές δυνάμεις. Από κει και πέρα, κάθε κοινωνική αλλαγή περιοριζόταν από την πίεση ενός επαναθεμελιωμένου κρατικού μηχανισμού, που μέσα σε λιγότερο από έναν χρόνο έστρεψε ανοιχτά την αστυνομία του εναντίον των εργατών.

Στα 1960, το ριζοσπαστικό κύμα ήρθε αντιμέτωπο με τους πειθαρχικούς μηχανισμούς, αλλά ποτέ δεν ξεμπέρδεψε μ’ αυτούς. Η γαλλική γενική απεργία κατέστησε ανίσχυρα τα όργανα της κεντρικής πολιτικής εξουσίας, μέχρις ότου η παθητική στάση των περισσότερων εργατών επέτρεψε στο Κράτος να επανακτήσει τον ρόλο του. Το κενό εξουσίας δεν μπορούσε να διαρκέσει πάνω από μερικές εβδομάδες, κι έπρεπε να καλυφθεί ξανά.

Αυτή η σύντομη αναδρομή μας θυμίζει ότι ακόμα κι αν στην αφηρημένη συζήτηση είναι απαραίτητο να διαχωρίσουμε την κοινωνική από την πολιτική σφαίρα, στην πραγματική ζωή αυτός ο διαχωρισμός δεν υφίσταται. Οι περασμένες αποτυχίες μας δεν ήταν ούτε κοινωνικές ούτε πολιτικές: ήταν και τα δυο. Η μπολσεβικική κυριαρχία δε θα είχε καταφέρει να εδραιωθεί ως εξουσία πάνω στους προλεταρίους, εάν αυτοί είχαν καταφέρει να αλλάξουν τις κοινωνικές σχέσεις, και οι κοινωνικοποιήσεις μετά το 1936 στην Ισπανία δε θα τελείωναν με καταστροφικό τρόπο, εάν οι εργάτες είχαν κρατήσει την εξουσία που κατέκτησαν στους δρόμους τον Ιούλη του ’36.

Κομμουνιστικοποίηση σημαίνει ότι η επανάσταση δε θα είναι μια διαδοχή φάσεων: πρώτα η διάλυση και καταστροφή της κρατικής εξουσίας, μετά η κοινωνική αλλαγή.

Αν και είναι έτοιμοι να αποδεχθούν κατ’ αρχήν κάτι τέτοιο, αρκετοί σύντροφοι, “αναρχικοί” όσο και “μαρξιστές”, είναι διστακτικοί απέναντι στην ιδέα μιας κομμουνιστικοποίησης που φοβούνται ότι θα δοκίμαζε να αλλάξει τον κοινωνικό ιστό χωρίς να μπει στον κόπο να τσακίσει την κρατική εξουσία. Οι σύντροφοι αυτοί χάνουν το νόημα. Η κομμουνιστικοποίηση δεν είναι αμιγώς ή κυρίως κοινωνική και κατ’ επέκτασιν μη-πολιτική, ή απλώς περιθωριακά πολιτική. Συνεπάγεται την καταπολέμηση των οργάνων καταστολής, τόσο της εξουσίας όσο και ιδιωτικών. Η επανάσταση είναι βίαια. (Με την ευκαιρία, ποιά δημοκρατική επανάσταση επικράτησε ποτέ με ειρηνικά μέσα;)

Ουσιαστικά, η κομμουνιστικοποίηση υπερνικά τις αντεπαναστατικές δυνάμεις αφαιρώντας τους την υποστήριξή τους. Η δύναμη προώθησης των φορέων της δεν προέρχεται απ’ τις εκτελέσεις καπιταλιστών, αλλά απ’ την αφαίρεση των λειτουργιών και της εξουσίας τους. Οι φορείς της κομμουνιστικοποίησης δε σημαδεύουν εχθρούς αλλά υποσκάπτουν και μεταβάλλουν τις κοινωνικές σχέσεις. Η ανάπτυξη μη χρηματικών και μη κερδοσκοπικών σχέσεων αναδύεται μέσα από ολόκληρη την κοινωνία, και θα δράσει ως κύρια ώθηση που θα διευρύνει το ρήγμα μεταξύ του Κράτους και ολοένα και μεγαλύτερων κομματιών του πληθυσμού. Η επιτυχία μας τελικά θα εξαρτηθεί από την ικανότητα της ανθρώπινης κοινότητάς μας να επεκτείνεται κοινωνικά. Αυτή είναι η ουσία.

Οι κοινωνικές σχέσεις ωστόσο, είναι ενσαρκωμένες σε κτίρια, σε αντικείμενα και σε όντα με σάρκα και οστά, και η κοινωνική αλλαγή δεν είναι ποτέ ούτε στιγμιαία ούτε αυτόματη. Ορισμένα εμπόδια θα πρέπει να σαρωθούν: ότι απλά να εκτεθούν, αλλά να τελειώνουν. Θα χρειαστούμε κάτι παραπάνω από μια πολιτική ανυπακοή: η παθητική αντίσταση δεν είναι αρκετή. Οι άνθρωποι θα πρέπει να πάρουν θέση, ορισμένοι θα τοποθετηθούν απέναντι στην κομμουνιστικοποίηση και μια επαναστατική μάχη δε δίνεται μόνο με λόγια. Τα κράτη (δικτατορικά ή δημοκρατικά) είναι τεράστιες συσσωρεύσεις ένοπλης βίας. Όταν αυτή η ένοπλη βία αμοληθεί εναντίον μας, όσο μεγαλύτερη είναι η μαχητικότητα των εξεγερμένων, τόσο περισσότερο η ισορροπία δυνάμεων θα χάνεται για την κρατική εξουσία, και τόσο λιγότερη αιματοχυσία θα υπάρξει.

Μια εξεγερτική διαδικασία δε συνίσταται απλώς στην κατάληψη κτιρίων, το στήσιμο οδοφραγμάτων και τους πυροβολισμούς για μια μέρα, που μπορούμε κάλλιστα να ξεχάσουμε την επόμενη. Είναι κάτι περισσότερο από τον απλό αυθορμητισμό και μια επί τόπου εφήμερη συνεύρεση. Αν δεν υπάρχει μια συνέχεια, το κίνημά μας θα φουσκώσει σήμερα και θα ξεθυμάνει αύριο. Ένας αριθμός εξεγερμένων θα πρέπει να παραμείνουν οργανωμένοι και διαθέσιμοι ως ένοπλες ομάδες. (Ούτως ή άλλως, κανείς δεν έχει ταλέντα ή επιθυμίες για τα πάντα). Όμως, αν αυτές οι ομάδες λειτουργήσουν ως σώματα ειδικών στον ένοπλο αγώνα, θα αναπτυχθεί ένα μονοπώλιο της κοινωνικά νόμιμης βίας, και σύντομα θα έχουμε μια “προλεταριακή” αστυνομία, και μαζί της μια “προλεταριακή κυβέρνηση”, έναν “λαϊκό” στρατό κλπ. Η επανάσταση θα λήξει άδοξα.

Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι πρέπει να αντιμετωπίσουμε αυτό το ζήτημα με πολύ συγκεκριμένους όρους, όπως π.χ. τί να κάνουμε με τα αστυνομικά αρχεία που τυχόν θα βρούμε. Αν και η επανάσταση μπορεί κατ’ εξαίρεσι να κάνει χρήση των αστυνομικών αρχείων και δεδομένων των υπηρεσιών ασφαλείας για λογαριασμό της, βασικά αυτό που θα κάνει είναι να καταστρέψει, όπως και κάθε είδος ποινικών μητρώων.

Η επανάσταση δεν είναι α-πολιτική. Είναι αντι-πολιτική.

Η κομμουνιστικοποίηση περιλαμβάνει την καταστροφή του Κράτους, και τη δημιουργία νέων διαδικασιών διεύθυνσης, οποιαδήποτε μορφή κι αν πάρουν. Κάθε διάσταση αλληλεπιδρά με την άλλη. Καμμία δεν μπορεί να πετύχει χωρίς την επιτυχία της άλλης. Είτε οι δυο αυτές δραστηριότητες θα συνδυαστούν, είτε θα αποτύχουν αμφότερες. Εάν οι προλετάριοι δεν ξεφορτωθούν τα πολιτικά κόμματα, το κοινοβούλιο, τα αστυνομικά σώματα, τον στρατό, κλπ, όλες οι κοινωνικοποιήσεις που θα έχουν πετύχει, όσο προχωρημένες κι αν είναι, αργά ή γρήγορα θα τσακιστούν, ή θα χάσουν τη δυναμική τους, όπως συνέβη στην Ισπανία μετά το 1936. Απ’ την άλλη, εάν ο απαραίτητος αγώνας ενάντια στο κράτος και την αστυνομία περιοριστεί απλά σε μια στρατιωτική αναμέτρηση, το ένα στρατόπεδο ενάντια στο άλλο, και αν οι εξεγερμένοι δεν καταλάβουν τις κοινωνικές βάσεις του Κράτους, το μόνο που θα πετύχουν θα είναι η δημιουργία ενός αντι-στρατού, που μοιραία θα ηττηθεί στο πεδίο των μαχών όπως συνέβη στην Ισπανία μετά το 1936, καθώς μόνο ένα εν δυνάμει Κράτος μπορεί να έχει υπεροπλία εναντίον του Κράτους.

Η κομμουνιστική επανάσταση δε διαχωρίζει τα μέσα απ’ τους σκοπούς. Κατά συνέπεια, δε θα κατακτήσει (ή διαλύσει) πρώτα την πολιτική εξουσία, ώστε μετά να αλλάξει την κοινωνία. Και τα δύο θα προχωρήσουν με το ίδιο βήμα και θα ενισχύει το ένα το άλλο, διαφορετικά είναι εξίσου καταδικασμένα.

Η κομμουνιστικοποίηση μπορεί να συμβεί μόνο σε μια κοινωνία που σπαράσσεται από μαζικές απεργίες, τεράστιες διαδηλώσεις, διάχυτες καταλήψεις δημόσιων κτιρίων και χώρων εργασίας, ταραχές, εξεγερτικές απόπειρες, απώλεια του ελέγχου από το Κράτος επί ολοένα και περισσότερων κοινωνικών ομάδων και περιοχών, με άλλα λόγια μια αναταραχή αρκετά δυνατή ώστε η κοινωνική αλλαγή να πάει βαθύτερα από μια απλή προσθήκη αποσπασματικών μεταρρυθμίσεων. Η αντίσταση στα αντεπαναστατικά ένοπλα σώματα περιλαμβάνει την ικανότητά μας να σπάμε το ηθικό τους και να τα εξουδετερώνουμε, καθώς και να αντεπιτιθόμαστε όταν μας επιτίθενται. Καθώς η δυναμική της κομμουνιστικοποίησης αυξάνεται, κερδίζει το πλεονέκτημα, αυξάνει το διακύβευμα και καταφεύγει ολοένα και λιγότερο στη βία, ωστόσο μόνο μέσα σε μια παραμυθένια σαπουνόφουσκα μπορεί κανείς να πιστεύει σε μια ολότελα αναίμακτη σπουδαία κοινωνική αλλαγή.

Στο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ του Καράκας το 2006, ο John Holloway δήλωσε: “το πρόβλημα δεν είναι να καταστρέψουμε τον καπιταλισμό, αλλά να σταματήσουμε να τον δημιουργούμε!”. Αυτή είναι πράγματι μια όψη της κομμουνιστικοποίησης, εξίσου εκφρασμένη από έναν απ’ τους χαρακτήρες στο μυθιστόρημα της Ursula Le Guin The Dispossessed (στμ: στα ελληνικά έχει εκδοθεί με τον τίτλο Ο Αναρχικός των δύο Κόσμων): ο στόχος μας δεν είναι τόσο να κάνουμε την επανάσταση, όσο να είμαστε η επανάσταση. Ακριβώς. Όμως η θεωρία του J. Holloway του “να αλλάξουμε τον κόσμο χωρίς να πάρουμε την εξουσία” εκκενώνει αυτήν τη διαδικασία από κάθε πραγματικότητα αρνούμενη τον ανταγωνισμό με το Κράτος. Όπως ο Holloway, δε θέλουμε να πάρουμε την εξουσία. Όμως, αντίθετα μ’ αυτόν και τους ακολούθους του, γνωρίζουμε ότι η κρατική εξουσία δε θα εξαφανιστεί κάτω απ’ την απλή πίεση ενός εκατομμυρίου συλλογικοτήτων: Δεν πρόκειται να πεθάνει από φυσικό θάνατο. Αντιθέτως, είναι στη φύση της να κινητοποιεί κάθε διαθέσιμο εφόδιο προκειμένου να υπερασπιστεί την υπάρχουσα τάξη πραγμάτων. Η κομμουνιστικοποίηση δε θα αφήσει την κρατική εξουσία κατά μέρους: είναι αναγκασμένη να την καταστρέψει.

Το σύνθημα των Χαρτιστών “Peacefully if we may, forcibly if we must” (ειρηνικά αν μπορούμε, με τη βία αν αναγκαστούμε), είναι ορθό, στο βαθμό που κατανοούμε ότι θα αναγκαστούμε να χρησιμοποιήσουμε βία.

Σε επαναστατικούς καιρούς, η κοινωνική βία και η κοινωνική ευρηματικότητα είναι αδιαχώριστες: η ικανότητα των προλεταρίων να ελέγχουν την ίδια τους τη βία θα εξαρτηθεί απ’ την ικανότητα αυτής της βίας να είναι εξίσου δημιουργική όσο και καταστροφική. Για να είναι η καταστροφή του Κράτους (επιθυμούμε να καταστρέψουμε την εξουσία, κι όχι να την οικειοποηθούμε) παραπάνω από κούφια λόγια, οι αρνητικές πράξεις πρέπει να είναι επίσης θετικές. Όχι όμως δημιουργώντας μια νέα αστυνομία, έναν νέο στρατό, ένα νέο κοινοβούλιο κλπ. Δημιουργώντας νέα, απελευθερωμένα λειτουργικά όργανα, άμεσα εξαρτημένα απ’ τις κοινωνικές σχέσεις.

Πηγή: http://www.troploin.fr απόσπασμα από την αγγλική έκδοση του “Communisation” των Gilles Dauvé και Karl Nesic

Categories
Gilles Dauve

Όταν οι εξεγέρσεις πεθαίνουν – Gilles Dauvé

Όταν οι εξεγέρσεις πεθαίνουν

Τίτλος πρωτοτύπου: Gilles Dauvé, Quand Meurent les Insurrections. ADEL, Paris, 1998 [link]. Για την ελληνική μετάφραση χρησιμοποιήθηκε κυρίως η αγγλική τoυ Loren Goldner, επιθεωρημένη απ’ τον ίδιο τον συγγραφέα, εκδ. Antagonism Press, 1999. Καθώς η έντυπη έκδοση του κειμένου έχει ήδη εξαντληθεί [σημεία διάθεσης], παρουσιάζουμε το πλήρες κείμενο και διαδικτυακά.

“… κι εάν η Ρωσσική Επανάσταση δώσει το σινιάλο για μια προλεταριακή επανάσταση στη Δύση, ούτως ώστε η μια να συμπληρώσει την άλλην, η σημερινή κοινοκτημοσύνη της γης στη Ρωσσία, μπορεί να αποτελέσει το εφαλτήριο μιας κομμουνιστικής ανάπτυξης” [1]

Η προοπτική αυτή δεν υλοποιήθηκε. Το Ευρωπαϊκό προλεταριάτο έχασε το ιστορικό του ραντεβού με μια αναδημιουργία της ρωσσικής αγροτικής κομμούνας [2].

Μπρεστ-Λιτόφσκ, 1917 και 1939

Μπρεστ-Λιτόφσκ, Πολωνία, Δεκέμβρης 1917: Σε μια Γερμανία που σχεδιάζει να ανοίξει ένα χαράκωμα μέσα στην αυλή της παλιάς Τσαρικής αυτοκρατορίας, από τη Φιλανδία μέχρι τον Καύκασο, οι Μπολσεβίκοι προτείνουν ειρήνη χωρίς αμοιβαίες προσαρτήσεις εδαφών. Κι όμως τον Φλεβάρη του 1918, οι Γερμανοί στρατιώτες, αν και “προλετάριοι με στολή”, υπάκουσαν τελικά τους αξιωματικούς τους και εξαπέλυσαν μιαν ακόμα επίθεση εναντίον της σοβιετικής πλέον Ρωσσίας, σαν να είχαν ακόμα απέναντί τους τον ίδιο τσαρικό στρατό. Καμία συναδέλφωση δεν έλαβε χώρα, και ο επαναστατικός πόλεμος που προπαγάνδιζε η Μπολσεβικική Αριστερά αποδείχθηκε αδύνατος. Τον Μάρτη, ο Τρότσκυ αναγκάστηκε να υπογράψει εκεχειρία με τους όρους των στρατηγών του Κάιζερ. “Ανταλλάσσοντας χώρο με χρόνο”, όπως το έθεσε ο Λένιν, και πράγματι, τον επόμενο Νοέμβρη, η γερμανική ήττα μετέτρεψε στην πράξη την εκεχειρία σε ένα παλιόχαρτο άνευ αξίας. Παρόλ’ αυτά, μια έμπρακτη απόδειξη μιας κάποιας διεθνούς σύνδεσης μεταξύ των εκμεταλλευομένων απέτυχε να υλοποιηθεί. Μερικούς μήνες αργότερα, επιστρέφοντας στην ζωή τους ως πολίτες, με το τέλος του πολέμου, οι ίδιοι αυτοί προλετάριοι ήρθαν αντιμέτωποι με την συμμαχία του επίσημου εργατικού κινήματος και των Freikorps. Η μία ήττα ακολούθησε την άλλη: στο Βερολίνο, την Βαυαρία και την Ουγγαρία το 1919. Έπειτα, ο Κόκκινος Στρατός του Ρουρ το 1920. Η Δράση του Μάρτη το 1921…

(Σημείωση της μετάφρασης: αναφορά στις εξεγέρσεις που οδήγησαν σε εργατικά συμβούλια και βραχύβιες σοβιετικές δημοκρατίες στην μεσοπολεμική Ευρώπη: Η Γερμανία, μετά την ήττα της στον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο θα μπει σε μια τροχιά κοινωνικής αναταραχής κι εξεγέρσεων, όπου το 1918 θα ξεσπάσει επανάσταση αποκαθηλώνοντας τον Κάιζερ και οδηγώντας τον Αύγουστο στη Δημοκρατία της Βαϊμάρης. Το κυβερνόν Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα SPD φοβούμενο το ξέσπασμα εμφυλίου και πιθανώς μια επικράτηση του κομμουνιστικού KPD που είχε προέλθει απ’ τις τάξεις των Σπαρτακιστών, αρνήθηκε να συνεργαστεί με “υποστηρικτές των Μπολσεβίκων” και προτίμησε μια συμμαχία με παλιά αυτοκρατορικά κι αντιδραστικά στρώματα. Η συντηρητικοποίηση του SPD, ήδη προφανής απ’ τη συστράτευσή του με τον εθνικό σκοπό στον πόλεμο, θα οδηγήσει τον Γενάρη του 1919 σε μια δεύτερη επανάσταση, που θα γεννήσει πολλές συμβουλιακές δημοκρατίες, όπως του Μονάχου (Βαυαρία) και του Ρουρ, εναντίον των οποίων η σοσιαλδημοκρατία θα αμολύσει τα “τάγματα θανάτου”-freikorps, παραστρατιωτικά σώματα απόστρατων, συντηρούμενα απ’ το κράτος, που επιδόθηκαν στο κυνήγι κομμουνιστών κι εξεγερμένων εργατών -μεταξύ των οποίων και οι ηγέτες του σπαρτακιστικού κινήματος Καρλ Λίμπνεχτ και Ρόζα Λούξεμπουργκ. Στα freikorps του σοσιαλιστή πρωθυπουργού Έμπερτ και του υπουργού δημοσίας τάξης Νόσκε, θα διέπρεπαν πολλά μελλοντικά στελέχη του ναζισμού. Ενώ η εξέγερση καταπνιγόταν στο αίμα κατά το 1920, στην έντονα βιομηχανική περιοχή του Ρουρ, πάνω από 50.000 εργάτες θα σχηματίσουν τον Κόκκινο Στρατό του Ρουρ που τον Μάρτη θ’ αναμετρηθεί με τα freikorps τρέποντάς τα σε φυγή κι αιχμαλωτίζοντας 600 παρακρατικούς, υπερασπίζοντας τη Γενική Απεργία που καλέστηκε ενάντια στο φιλομοναρχικό πραξικόπημα που είχε εκδηλωθεί στο μεταξύ. Στην Ουγγαρία, μια βραχύβια συμβουλιακή δημοκρατία θα καταπνιγεί από την εισβολή ρουμανικών στρατευμάτων που θα αποκαταστήσουν την μοναρχία.)

Σεπτέμβρης του 1939: Ο Χίτλερ κι ο Στάλιν μόλις τεμάχισαν την Πολωνία. Στη συνοριακή γέφυρα του Μπρεστ-Λιτόφσκ, αρκετές εκατοντάδες μέλη του KPD, πρόσφυγες στην ΕΣΣΔ κι εν συνεχεία συλληφθέντες εκεί ως “αντεπαναστάτες” ή ακόμα και φασίστες, συγκεντρώνονται απ’ τις διάφορες Σταλινικές φυλακές και παραδίδονται στην Γκεστάπο. Χρόνια αργότερα, μία απ’ αυτούς, θα μιλήσει για τις πληγές στην πλάτη της – “αυτά είναι της GPU” – και για τα βγαλμένα νύχια της – “κι αυτά της Γκεστάπο”. Ένας ακριβοδίκαιος απολογισμός του πρώτου μισού του αιώνα.

1917-37: Είκοσι χρόνια που συγκλόνισαν τον κόσμο. Η τρομακτική άνοδος του φασισμού, ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και οι εξεγέρσεις που ακολούθησαν, ήταν το αποτέλεσμα μιας γιγαντιαίας κοινωνικής κρίσης που άνοιξε με τις λιποταξίες του 1917 και ξανάκλεισε με τον Ισπανικό Εμφύλιο Πόλεμο.

Όχι “ή Δημοκρατία ή Φασισμός” αλλά και Δημοκρατία Και Φασισμός

Μοιάζει με κοινοτοπία, ότι ο φασισμός δεν είναι παρά ωμή κρατική βία κι απροκάλυπτη κατασταλτική βαρβαρότητα στις υπηρεσίες των κυρίαρχων τάξεων, σύμφωνα και με τη γνωστή ανάλυση του Daniel Guérin στο Φασισμός και Μεγάλο Κεφάλαιο. Κατά συνέπεια ο μόνος δρόμος για να ξεμπερδεύουμε με τον φασισμό είναι να ξεφορτωθούμε τον καπιταλισμό μία και καλή.

Ως εδώ, κανένα πρόβλημα. Δυστυχώς όμως, η ανάλυση αυτή στις περισσότερες περιπτώσεις αυτομολεί απ’ τη λογική της: απ’ τη στιγμή που ο φασισμός είναι ο ίδιος ο καπιταλισμός στη χειρότερη εκδοχή του, οφείλουμε λέει να τον αποτρέψουμε απ’ το να πάρει τη χειρότερη μορφή του, δηλαδή, οφείλουμε προάγουμε έναν “κανονικό”, μη-φασιστικό καπιταλισμό, ή ακόμα και να στηρίζουμε τους μη-φασίστες καπιταλιστές.

Επιπλέον, καθώς ο φασισμός είναι ο καπιταλισμός στην πιο αντιδραστική του μορφή, μια τέτοια οπτική συνεπάγεται και το να προσπαθούμε να προάγουμε τον καπιταλισμό στην πιο μοντέρνα, μη-φεουδαρχική, μη-μιλιταριστική, μη-ρατσιστική, μη-καταπιεστική, μη-αντιδραστική μορφή του, με άλλα λόγια, έναν πιο φιλελεύθερο καπιταλισμό, ή αν προτιμάτε έναν …πιο καπιταλιστικό καπιταλισμό.

Αφήνοντας λοιπόν κατά μέρος πώς ο φασισμός εξυπηρετεί το “μεγάλο κεφάλαιο” [3], ο αντιφασισμός θεωρεί πως ο φασισμός θα μπορούσε να έχει αποφευχθεί το 1922 ή το 1933, χωρίς να καταστραφούν οι μεγάλες εταιρίες, εάν το εργατικό κίνημα και/ή οι δημοκράτες είχαν εξασκήσει αρκετή πίεση ώστε να σταματήσουν τον Μουσσολίνι ή τον Χίτλερ απ’ το να ανέλθουν στην εξουσία. Αν στα 1921 το Ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα και το νεοϊδρυθέν Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα είχαν συμμαχήσει με τις Δημοκρατικές δυνάμεις ώστε να σταματήσουν τον Μουσσολίνι… Αν, στις αρχές της δεκαετίας του ’30, το KPD δεν είχε εξαπολύσει έναν αδελφοκτόνο αγώνα ενάντια στο SPD, η Ευρώπη τότε θα είχε γλυτώσει από μια απ’ τις πιο απάνθρωπες δικτατορίες της ιστορίας, έναν δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, μια σχεδόν διηπειρωτική ναζιστική αυτοκρατορία, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, την εξολόθρευση των Εβραίων…

Πέρα απ’ τις καθ’ όλα αληθείς παρατηρήσεις του για τις τάξεις, το κράτος, τις σχέσεις του φασισμού με το μεγάλο κεφάλαιο, η οπτική του αποτυγχάνει να δει την ανάπτυξη του φασισμού μέσα από μια διπλή ήττα: την αποτυχία των επαναστατών μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, τσακισμένων απ’ την σοσιαλδημοκρατία και τον κοινοβουλευτισμό, κι έπειτα, κατά τη δεκαετία του 1920, την αποτυχία των “κερδισμένων” σοσιαλδημοκρατών και της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας να διαχειριστούν το κεφάλαιο. Ιδωμένος έξω απ’ τα πλαίσια της προηγούμενης περιόδου, των προγενέστερων φάσεων της ταξικής πάλης και των περιορισμών της, ο ερχομός στην εξουσία, κι ακόμα περισσότερο η ίδια η φύση του φασισμού, παραμένουν ακατανόητα. Δεν είναι λοιπόν περίεργο που η ματιά του Guérin δε βλέπει παρά μια “χαμένη επανάσταση” στις περιπέτειες του Λαϊκού Μετώπου, χάνοντας τη βαθύτερη ουσία του φασισμού.

Ποιά είναι λοιπόν η πραγματική ορμή του φασισμού, αν όχι η τάση οικονομικής και πολιτικής ενοποίησης του κεφαλαίου, μια τάση που γενικεύτηκε μετά το 1914; Ο φασισμός ήταν ένας ιδιαίτερος τρόπος να επιβληθεί αυτή η ενότητα σε χώρες – όπως η Ιταλία και η Γερμανία – όπου, ακόμα κι αν η επανάσταση είχε ξεριζωθεί, το κράτος ήταν ανίκανο να επιβάλει την τάξη, ακόμα και στο εσωτερικό της ίδιας της αστικής τάξης.

Ο Μουσσολίνι δεν ήταν κανένας Θιέρσος, καθισμένος αναπαυτικά στην εξουσία του, να διατάζει τον τακτικό στρατό να σφαγιάσει του Κομμουνάρους. Μια ουσιώδης όψη του φασισμού είναι η γέννησή του στους δρόμους, η χρήση του στοιχείου της αταξίας προκειμένου να επιβληθεί η τάξη, η κινητοποίηση της παλιάς μεσαίας τάξης που παρανοούσε υπό το βάρος της ίδιας της αποσύνθεσής της, και η αναγέννηση ενός κράτους ανίκανου να αντιμετωπίσει την κρίση του καπιταλισμού.

Ο φασισμός ήταν μια προσπάθεια της αστικής τάξης να τιθασεύσει δια της βίας τις δικές της αρχικά αντιφάσεις, να οικειοποιηθεί μεθόδους κινητοποίησης της εργατικής τάξης προς όφελός της, και να αναπτύξει όλες τις δυνατότητες του σύγχρονου κράτους, αρχικά εναντίον ενός εσωτερικού εχθρού, και στη συνέχεια ενός εξωτερικού.

Επρόκειτο στ’ αλήθεια για μια κρίση του κράτους, στην μετάβαση προς μια ολοκληρωτική υπαγωγή της κοινωνίας στο κεφάλαιο. Στην αρχή, οι εργατικές οργανώσεις ήταν απαραίτητες προκειμένου να διαχειριστούνε την προλεταριακή απειθαρχία. Έπειτα, ο φασισμός υποχρεώθηκε να θέσει ένα οριστικό τέλος στην γενική αναταραχή. Αναταραχή που φυσικά, δεν ήταν από μόνη της επαναστατική, αλλά παρέλυε το κράτος, μπλοκάροντας τις κινήσεις του που – κατά συνέπεια – δεν μπορούσαν πλέον παρά να είναι ολοένα και πιο βίαιες. Η κρίση αυτή μπόρεσε να ξεπεραστεί επιφανειακά και μόνο προς στιγμήν: Το φασιστικό κράτος έμοιαζε αποτελεσματικό μόνον εξ όψεος, καθώς ενσωμάτωνε με τη βία την εργατική δύναμη, και ενταφίαζε τεχνητά τις συγκρούσεις προβάλλοντάς τες στον μιλιταριστικό παλικαρισμό. Ωστόσο, η κρίση ξεπεράστηκε, σχετικά πάντα, με το πολυπλόκαμο δημοκρατικό κράτος που επικράτησε στα 1945, το οποίο μπορούσε δυνητικά να μεταχειρίζεται κάθε μέθοδο του φασισμού, αλλά και νέες δικές του, καταφέρνοντας με τη σειρά του να εξουδετερώνει τις οργανώσεις των μισθωτών εργατών χωρίς να τις τσακίζει ανοιχτά. Το κοινοβούλιο έχασε σταδιακά τον έλεγχο προς όφελος της εκτελεστικής εξουσίας. Με σύγχρονες τεχνικές επιτήρησης ή με “κοινωνική πρόνοια”, κρατική υποστήριξη σε εκατομμύρια άτομα, δημιουργώντας ένα σύστημα που κάνει τον καθένα ολοένα και πιο εξαρτημένο, η κοινωνική ενοποίηση προχώρησε πολύ περισσότερο απ’ όσο θα μπορούσε να ονειρευτεί ο φασιστικός τρόμος, αλλά ο ίδιος ο φασισμός, ως συγκεκριμένο κίνημα οδηγήθηκε προς την εξαφάνιση. Ανταποκρινόταν στην -με τη βία- πειθάρχηση της μπουρζουαζίας, υπό την πίεση του κράτους, μέσα στο τότε συγκεκριμένο πλαίσιο νεοδημιουργηθέντων κρατών που αγωνίζονταν να εγκαθιδρυθούν ως έθνη.

Η μπουρζουαζία δανείστηκε ακόμα και τη λέξη “φασισμός” από τις οργανώσεις της εργατικής τάξης της Ιταλίας, οι οποίες ονομάζονταν fasci (Στμ: στα λατινικά, δέσμες ξύλων σφιχτοδεμένες ώστε να μη σπάνε). Η λέξη αναφερόταν στο σύμβολο κρατικής εξουσίας στην αρχαία Ρώμη, και κυρίως στην απόπειρα συνένωσης των ανθρώπων σε ομάδες. Το μόνο πρόγραμμα του φασισμού είναι η οργάνωση, η με τη βία σύγκλιση των διαφόρων στοιχείων της κοινωνίας.

Η δικτατορία δεν είναι απλά ένα όπλο του κεφαλαίου (που το κεφάλαιο θα μπορούσε να αντικαταστήσει με άλλα, λιγότερο βάρβαρα): η δικτατορία είναι μια απ’ τις τάσεις του, μια τάση που πραγματοποιείται οποτεδήποτε κρίνεται αναγκαίο. Μια “επιστροφή” στην κοινοβουλευτική δημοκρατία, όπως συνέβη στη Γερμανία μετά το 1945, υποδεικνύει ότι η δικτατορία είναι ανίκανη να ενσωματώσει τις μάζες στο κράτος (τουλάχιστον μέχρι την επόμενη φορά…). Το ζήτημα τίθεται λοιπόν όχι ως ζήτημα της διασφάλισης απ’ τη δημοκρατία μιας πιο βιώσιμης εκμετάλλευσης απ’ ότι στη δικτατορία: ο καθένας θα προτιμούσε να την υφίσταται στο σουηδικό μοντέλο παρά να τον απαγάγουν οι εκτελεστές του δικτάτορα Πινοτσέτ. Όμως, είναι στο χέρι του να διαλέξει; Ακόμα και οι γλυκερές δημοκρατίες της Σκανδιναβίας μπορούν να μετατραπούν σε δικτατορίες, εάν το απαιτήσουν οι καταστάσεις. Το κράτος έχει μία και μόνη λειτουργία, την οποίο διεκπεραιώνει είτε δημοκρατικά είτε δικτατορικά. Το γεγονός ότι ο ένας δρόμος είναι λιγότερο σκληρός απ’ τον άλλον, δε σημαίνει κι ότι είναι εφικτό να καλοπιάσουμε το κράτος ούτως ώστε να αποφύγει τον άλλον όταν του χρειαστεί. Η Βαϊμάρη υποδέχθηκε τον Χίτλερ με ανοιχτές αγκάλες. Το Λαϊκό Μέτωπο του Léon Blum δεν “απέφυγε τον φασισμό” στ’ αλήθεια, καθώς στα 1936 η Γαλλία δεν είχε πραγματικά ανάγκη μιαν απολυταρχική ενοποίηση του κεφαλαίου ούτε μια συρρίκνωση της μεσαίας τάξης της.

Δεν υπάρχει πολιτική “επιλογή” την οποία θα μπορούσαν να διεκδικήσουν οι προλετάριοι ή να επιβάλλουν με τη βία. Η δημοκρατία μπορεί να μην είναι δικτατορία, όμως η δημοκρατία προετοιμάζει τη δικτατορία και προετοιμάζει τον ίδιο τον εαυτό της γι’ αυτήν.

Η ουσία του αντιφασισμού έγκειται στην αποφυγή του φασισμού μέσω μιας υπεράσπισης της δημοκρατίας: δεν αγωνίζεται έτσι ενάντια στον καπιταλισμό, αλλά προσπαθεί να πιέσει τον καπιταλισμό να αποφύγει την απολυταρχική επιλογή του. Καθώς ο σοσιαλισμός ταυτίζεται με την πλήρη δημοκρατία, και ο καπιταλισμός με μια καλπάζουσα πορεία προς τον φασισμό, ο ανταγωνισμός μεταξύ προλεταριάτου και κεφαλαίου, κομμουνισμού και μισθωτής εργασίας, προλεταριάτου και κράτους, θυσιάζονται στο βωμό μιας αντιπαράθεσης δημοκρατίας και φασισμού που αναπαρίσταται ως η πεμπτουσία της επαναστατικής προοπτικής. Η επίσημη αριστερά και άκρα αριστερά, μας λέει ότι μια αυθεντική αλλαγή θα ήταν η πραγματοποίηση, τουλάχιστον, των ιδανικών του 1789, που διαρκώς προδίδονται απ’ την μπουρζουαζία. Η νέα κοινωνία; Ε, αυτή βρίσκεται ήδη εδώ, σ’ ένα βαθμό, εμβρυακό προς το παρόν, σε σπόρους που πρέπει να καλλιεργήσουμε: τα ήδη υπάρχοντα δημοκρατικά δικαιώματα που πρέπει να επεκτείνουμε ολοένα και πιο πέρα, μέσα σε μια κοινωνία που διαρκώς βελτιώνεται, με ολοένα και μεγαλύτερες ημερήσιες δόσεις δημοκρατίας, μέχρι την επίτευξη της απόλυτης δημοκρατίας: του σοσιαλισμού.

Περιορισμένη έτσι, σε ένα είδος αντιφασιστικής αντίστασης, η κοινωνική κριτική ξέπεσε σε διθυράμβους προς κάθε τί που κάποτε χτυπούσε, κι εγκατέλειψε την παλιομοδίτικη ιδέα της επανάστασης, για χάρη μιας πολιτικής βαθμιαίων αλλαγών, μια παραλλαγή της “ειρηνικής μετάβασης προς τον σοσιαλισμό”, που άλλοτε διακήρρυταν τα Κομμουνιστικά Κόμματα, κερδίζοντας τον χλευασμό όσων ήθελαν πραγματικά ν’ αλλάξουν τον κόσμο, πριν το ’68. Η παλινδρόμηση είναι προφανής.

Δεν θα προσεγγίσουμε τη γελοιότητα, κατηγορώντας την αριστερά και την άκρα αριστερά για εγκατάλειψη μιας κομμουνιστικής προοπτικής για την οποία άλλωστε δε γνώριζαν παρά το πώς να της αντιτίθενται. Είναι ήδη προφανές ότι ο αντιφασισμός αποτελεί άρνηση κάθε επανάστασης. Αλλά ο αντιφασισμός αποτυγχάνει εκεί ακριβώς όπου ο ρεαλισμός του ισχυρίζεται ότι είναι αποτελεσματικός: στο να αποτρέπει μια δικτατορική μετάλλαξη της κοινωνίας.

Η αστική δημοκρατία είναι μια φάση στην κατάκτηση της εξουσίας απ’ το κεφάλαιο, και η επέκτασή της στον 20ό αιώνα ολοκληρώνει την κυριαρχία του κεφαλαίου εντείνοντας την απομόνωση των ατόμων. Προτεινόμενη ως γιατρικό για την αποξένωση μεταξύ ατόμου και κοινότητας, μεταξύ ανθρώπου και κοινωνίας, και μεταξύ των τάξεων, η δημοκρατία δεν κατάφερε ποτέ να λύσει τα προβλήματα της πιο διαχωρισμένης κοινωνίας στην ιστορία. Ως μορφή παντοτινά ανίκανη να διαμορφώσει το περιεχόμενό της, η δημοκρατία είναι απλά ένα μέρος του προβλήματος, του οποίου ισχυρίζεται ότι αποτελεί τη λύση. Κάθε φορά που ισχυρίζεται ότι ενισχύει τους “κοινωνικούς δεσμούς”, η δημοκρατία συμβάλει στη διάλυσή τους. Κάθε φορά που σουλουπώνει τις αντιθέσεις του εμπορεύματος, το κάνει συσφίγγοντας τον κλοιό του κρατικού ελέγχου πάνω σε κάθε κοινωνική σχέση.

Ακόμα και με τους ίδιους τους δικούς τους, ηττοπαθείς όρους, οι αντιφασίστες, για να γίνουν πιστευτοί, θα πρέπει να εξηγήσουν πώς η δημοκρατία σε τοπική κλίμακα είναι συμβατή με την αποικιοποίηση του δημόσιου χώρου και το άδειασμα κάθε περιεχομένου του, από το εμπόρευμα που τον γεμίζει με τα malls του. Οφείλουν να εξηγήσουν πώς ένα πανταχού παρόν και παντοδύναμο κράτος, στο οποίο οι άνθρωποι θα απευθύνονται για ασφάλεια και στήριξη, μια τέτοια πραγματική μηχανική παραγωγής κοινωνικού “καλού”, δε θα στραφεί στο “κακό” όταν εκρηκτικές αντιθέσεις θα κάνουν απαραίτητη τη λήψη μέτρων για την αποκατάσταση της τάξης. Ο φασισμός είναι η κολακεία του κρατικού Λεβιάθαν, του οποίου ο αντιφασισμός παρέχει τους πιο τολμηρούς απολογητές. Ο αγώνας για ένα δημοκρατικό κράτος είναι αναπόφευκτα αγώνας για την εδραίωση και σταθεροποίηση του κράτους, και μακράν του να σαμποτάρει τον ολοκληρωτισμό, ένας τέτοιος αγώνας αυξάνει τον στραγκαλιστικό εναγκαλισμό της κοινωνίας με τον κρατικό ολοκληρωτισμό.

Ρώμη: 1919-1922

Ο φασισμός θριάμβευσε σε χώρες όπου η επαναστατική έφοδος μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο εξελίχθηκε σε μια σειρά ενόπλων εξεγέρσεων. Στην Ιταλία, ένα αξιοσημείωτο κομμάτι του προλεταριάτου, με τις δικές του μεθόδους και τους δικούς του στόχους, αντιμετώπισε ευθέως τον φασισμό. Δεν υπήρχε κάτι το συγκεκριμένα αντιφασιστικό στον αγώνα αυτόν: Ο αγώνας ενάντια στο κεφάλαιο οδήγησε μερικούς εργάτες αλλά και το νεοϊδρυθέν ΚΚΙ (γεννημένο στο Λιβόρνο, τον Γενάρη του 1921, και καθοδηγούμενο λοιπόν απ’ τον Μπορντίγκα) να πολεμήσει τους Μελανοχίτωνες όσο και τους μπάτσους της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας [4].

Ο φασισμός είναι μοναδικός στο να παρέχει στην αντεπανάσταση μια μαζική βάση και στο να μιμείται την επανάσταση. Ο φασισμός γυρνάει το κάλεσμα στην “μετατροπή του ιμπεριαλιστικού πολέμου σε ταξικό, εμφύλιο πόλεμο” σε πραγματικό πόλεμο, ενάντια στο εργατικό κίνημα, ενώ εμφανίστηκε σαν μια αντίδραση βετεράνων του πολέμου που επέστρεφαν στην ζωή τους ως πολίτες, όπου πια δεν μετράν μία, το μόνο που τους ενώνει είναι η συλλογική βία, και η εμμονή για τσάκισμα οτιδήποτε φαντάζονται ότι αποτελεί αιτία για την μιζέρια τους: οι ανατρεπτικοί, οι εχθροί του έθνους, κλπ. Τον Ιούλιο του 1918, η φυλλάδα του Μουσσολίνι, “Il Popolo d’ Italia”, πρόσθεσε στον υπότιτλό της “η καθημερινή εφημερίδα των βετεράνων και των παραγωγών”.

Κάπως έτσι, ήδη απ’ τις απαρχές του ο φασισμός έγινε ο σύμμαχος της αστυνομίας στις αγροτικές περιοχές, κρατώντας με σφαίρες το αγροτικό προλεταριάτο καθηλωμένο, ενώ την ίδια στιγμή ανέπτυσσε την πιο φρενήρη αντικαπιταλιστική δημαγωγία. Το 1919, δεν αντιπροσώπευε τίποτα: στο Μιλάνο, στις γενικές εκλογές του Νοέμβρη, πήρε λιγότερες από 5.000 ψήφους, ενώ οι σοσιαλιστές πήραν 170.000. Ωστόσο, απαιτούσε στους λόγους του την κατάργηση της μοναρχίας, της συγκλήτου και κάθε τίτλου ευγενείας, το δικαίωμα ψήφου στις γυναίκες, τη δήμευση της εκκλησιαστικής περιουσίας, και την απαλλοτρίωση των μεγάλων γαιοκτημόνων και βιομηχάνων. Πολεμώντας ενάντια στους εργάτες, στο όνομα των “παραγωγών”, ο Μουσσολίνι τόνιζε πάντα την μνήμη της Κόκκινης Βδομάδας του 1914 (που σημαδεύτηκε από ταραχές σε όλη τη χώρα, ιδιαίτερα στην Αγκώνα και την Νάπολι), και εξήρε τον ρόλο των συνδικάτων στο να συνδέεουν τον εργάτη με το έθνος. Ο στόχος του φασισμού ήταν μια απολυταρχική επανίδρυση του κράτους, προκειμένου να δημιουργήσει μια νέα κρατική δομή, ικανή (σε αντίθεση με τη δημοκρατία, όπως έλεγε ο Μουσσολίνι) να περιορίσει το μεγάλο κεφάλαιο και να τιθασεύσει την εμπορευματική λογική που κατακρήμνιζε τις αξίες, τους κοινωνικούς δεσμούς και την εργασία.

Παραδοσιακά, η μπουρζουαζία αρνούταν την ύπαρξη κοινωνικών αντιθέσεων. Ο φασισμός αντίθετα, τις διεκήρρυτε ανοιχτά με τη βία, αρνούμενος όμως την ύπαρξή τους μεταξύ των τάξεων και μεταθέτοντάς τες στον ανταγωνισμό μεταξύ των εθνών, κλαψουρίζοντας για την μοίρα της Ιταλίας ως χώρα φτωχή, “προλεταριακό έθνος”. Ο Μουσσολίνι ήταν ταυτόχρονα ένας απαρχαιομένος θιασώτης παραδοσιακών αξιών που είχαν ήδη καταστραφεί απ’ το κεφάλαιο, και μοντερνιστής υποστηρικτής των κοινωνικών δικαιωμάτων των ανθρώπων.

Ποιός τσάκισε τους προλετάριους; Η φασιστική καταστολή ξετυλίχθηκε μετά από μια προλεταριακή ήττα που κατάφερε κατά κύριο λόγο η δημοκρατία, και τα βασικά αναχώματά της: τα κόμματα και τα συνδικάτα, που από μόνα τους μπορούν να τσακίσουν τους εργάτες με άμεσες ή έμμεσες μεθόδους. Η άνοδος του φασισμού στην εξουσία δεν ήταν αποτέλεσμα μαχών στο δρόμο. Οι ιταλοί και οι γερμανοί προλετάριοι είχαν νικηθεί πολύ νωρίτερα, τόσο με σφαίρες όσο και με ψηφοδέλτια.

Το 1919, συνασπίζοντας προϋπάρχοντα στοιχεία με κοντινούς του ανθρώπους, ο Μουσσολίνι ιδρύει τα φάσσι του. Απέναντι στα ρόπαλα και τα ρεβόλβερ, ενώ η Ιταλία εκρήγνυτο όπως και η υπόλοιπη Ευρώπη, η δημοκρατία έκανε έκκληση για …ψήφους, κι απ’ τις εκλογές προέκυψε τελικά μια μετριοπαθής σοσιαλιστική πλειοψηφία. Σαράντα χρόνια μετά τα γεγονότα αυτά, ο Μπορντίγκα σχολίαζε:

“Η ενθουσιώδης προσέλευση στην εκλογική φιέστα του 1919 ήταν τέτοια που αφαίρεσε κάθε εμπόδιο απ’ τον δρόμο του φασισμού, ο οποίος προέλαυνε ενώ οι μάζες αποκοιμίζονταν περιμένοντας την μεγάλη εκλογική αναμέτρηση… Η νίκη, η εκλογή των 150 σοσιαλιστών βουλευτών, κατακτήθηκε με κόστος την άμπωτη του εξεγερτικού κινήματος και της γενικής πολιτικής απεργίας, και την οπισθοδρόμηση από κεκτημένα παλιότερων μαχών.”

Την εποχή των εργοστασιακών καταλήψεων του 1920, το κράτος, υπομονετικό πριν εξαπολύσει μιαν ολομέτωπη επίθεση, άφησε το προλεταριάτο να εξουθενωθεί, με τη στήριξη του CGL (του βασικού σοσιαλιστικού συνδικάτου), που οδήγησε μία μία τις απεργίες στην εξάντληση, όταν δεν τις έσπαγε ανοιχτά.

Αφεντικά και συνδικάτα εργάστηκαν μαζί για να θεσμοθετήσουν έναν “εργατικό έλεγχο” υπό την επίβλεψη του Κράτους.

Από την εμφάνιση των fasci κι έπειτα, η αστυνομία έκανε τα στραβά μάτια μπροστά στις λεηλασίες των φασιστών στα εργατικά κέντρα, συχνά επενέβαινε έπειτα κατάσχοντας τα όπλα που κρατούσαν για την άμυνά τους οι εργάτες, ενώ η δικαστική εξουσία επιδείκνυε την πιο γενναιόδωρη επιείκια, και ο στρατός τουλάχιστον ανεχόταν αν δε συμμετείχε κι ανοιχτά στις φασιστικές επιθέσεις.

Αυτή η ανοιχτή αν και ανεπίσημη υποστήριξη απ’ το κράτος, έγινε ημιεπίσημη με την “εγκύκλιο Bonomi”. Μετά την αποπομπή του απ’ το σοσιαλιστικό κόμμα το 1912, από τον τότε σοσιαλιστή Μουσσολίνι, για την υποστήριξη του στον ιταλικό επεκτατικό πόλεμο ενάντια στη Λιβύη, ο Ivanoe Bonomi, πέρασε από διάφορα υπουργικά πόστα, και έφτασε μέχρι επικεφαλής της κυβέρνησης του 1921-22. Η εγκύκλιός του της 20 Οκτώβρη 1921, επέτρεψε σε 60.000 απόστρατους αξιωματικούς να περάσουν στα τάγματα εφόδου του Μουσσολίνι, εξασφαλίζοντάς του τον έλεγχο της κατάστασης.

Στο μεταξύ, τί έκαναν τα κόμματα; Οι φιλελεύθεροι που συμμάχησαν με τη δεξιά, δε δίστασαν να σχηματίσουν ένα “εθνικό μπλοκ”, με τη συμμετοχή των φασιστών, για τις εκλογές του 1921. Τον Ιούνη-Ιούλη της ίδιας χρονιάς, απέναντι σ’ έναν αντίπαλο που δεν επεδείκνυε τον παραμικρό δισταγμό, το PSI (σοσιαλδημοκράτες) σύνηψε ένα μάταιο “σύμφωνο ειρήνευσης” του οποίου το μόνο συμπαγές αποτέλεσμα ήταν να αποπροσανατολίσει περαιτέρω τους εργάτες.

Αντιμέτωπη με μια προφανή πολιτική αντίδραση, η CGL διάλεξε μια α-πολιτική. Νιώθοντας ότι ο Μουσσολίνι μπορούσε να φτάσει εύκολα στην εξουσία, οι συνδικαλιστές ηγέτες ονειρεύονταν ένα σιωπηλό συμβόλαιο αμοιβαίας ανοχής με τους φασίστες, και κάλεσαν το προλεταριάτο να απέχει απ’ την αντιπαράθεση μεταξύ CP (το ιταλικό ΚΚ) και Εθνικού Φασιστικού Κόμματος.

Μέχρι τον Αύγουστο το 1922, ο φασισμός σπάνια αποκτούσε υπόσταση μακριά απ’ τις αγροτικές περιοχές, κυρίως του βορρά, όπου είχε καταφέρει να ξεριζώσει κάθε ίχνος αυτόνομου αγροτο-εργατικού συνδικαλισμού. Το 1919, οι φασίστες όντως έκαιγαν τα γραφεία της σοσιαλιστικής ημερήσιας εφημερίδας, αλλά απείχαν απ’ τον ρόλο του απεργοσπάστη που θα έπαιρναν στα 1920, ενώ ακόμα υποστήριζαν και -στα λόγια τουλάχιστον- τις εργατικές διεκδικήσεις: ο Μουσσολίνι έκανε τεράστιο κόπο να μείνει πίσω απ’ τους απεργούς και φυσικά να μην ταυτιστεί με ταραχοποιά στοιχεία, δηλαδή κομμουνιστές. Στις αστικές περιοχές, τα φάσσι σπάνια κυριαρχούσαν. Η “Πορεία προς τη Ραβέννα” του Σεπτέμβρη του 1921 δρομολογήθηκε εύκολα. Στη Ρώμη τον Νοέμβρη του 1921, μια γενική απεργία αποθάρρυνε το προγραμματισμένο φασιστικό συνέδριο που τελικά δε διεξήχθη. Τον Μάη του 1922 οι φασίστες προσπάθησαν ξανά, και σταματήθηκαν ξανά.

Το ίδιο σενάριο επαναλήφθηκε χωρίς πολλές αλλαγές. Μια τοπική φασιστική έφοδος, απαντιέται με μια αντεπίθεση της εργατικής τάξης, η οποία αργότερα κάμπτεται, ακολουθώντας τις εκκλήσεις για μετριοπάθεια από τις ρεφορμιστικές εργατικές οργανώσεις, καθώς η αντιδραστική πίεση μειώνεται σταδιακά: οι προλετάριοι εμπιστεύονταν στους δημοκράτες να διαλύσουν τις ένοπλες ομάδες. Η φασιστική απειλή δεν υποχωρούσε, ανασυντασσόταν και μεταφερόταν αλλού, ενώ με το πέρασμα του χρόνου καθιέρωνε τον εαυτό της απέναντι στο κράτος αυτό απ’ το οποίο οι μάζες περίμεναν να δώσει λύση. Οι προλετάριοι αναγνώρισαν πολύ πιο γρήγορα τον εχθρό στο μελανό πουκάμισο του τραμπούκου του δρόμου, παρά στην “κανονική” στολή ενός μπάτσου ή στρατιωτικού, τυλιγμένη σε μια νομιμότητα καθαγιασμένη απ’ τη συνήθεια, τον νόμο και το δικαίωμα της ψήφου. Οι εργάτες ήταν μαχητικοί, πήραν στα χέρια τους τα όπλα, και οχύρωσαν πολλές Casa di Popolo κι εργατικά κέντρα σε φρούρια, παραμένοντας ωστόσο πάντα στην άμυνα, διεξάγοντας έναν πόλεμο χαρακωμάτων, απέναντι σ’ έναν αεικίνητο αντίπαλο.

Τις αρχές του Ιούλη του 1922, η CGL, με πλειοψηφία δυο τρίτων (ενάντια σε μια μειοψηφία ενός τρίτου, των κομμουνιστών), δήλωσε την υποστήριξή της “σε κάθε κυβέρνηση που θα εγγυηθείι την αποκατάσταση των βασικών ελευθεριών”. Τον ίδιο μήνα, οι φασίστες κλιμάκωσαν πραγματικά τις απόπειρές τους να διεισδύσουν στις πόλεις του βορρά…

Την 1η Αυγούστου, η Συμμαχία της Εργασίας, που συμπεριλάμβανε το συνδικάτο των σιδηροδρομικών, τη CGL και την αναρχική USI, κάλεσε σε γενική απεργία. Παρά την ευρεία επιτυχία, η συμμαχία επίσημα ανέστειλε την απεργία στις 3 του μηνός. Σε πολλές πόλεις ωστόσο, συνεχίστηκε παίρνοντας μια εξεγερσιακή μορφή, η οποία τελικά περιορίστηκε μόνο μετά από μια συνδυασμένη απόπειρα της αστυνομίας και του στρατού, με την υποστήριξη ναυτικών κανονιών, και φυσικά, των φασιστών.

Ποιός τσάκισε την προλεταριακή ενεργητικότητα; Η γενική απεργία τσακίστηκε από το κράτος και τα φάσσι, αλλά επίσης στραγγαλίστηκε απ’ τη δημοκρατία, και η ήττα του αυτή άνοιξε τον δρόμο για μια φασιστική διέξοδο απ’ την κρίση.

Αυτό που ακολούθησε δεν ήταν τόσο ένα πραξικόπημα όσο μια μεταβίβαση της εξουσίας, υποστηρισσόμενη από ένα φάσμα δυνάμεων. Η “Πορεία προς τη Ρώμη” του Duce (ο ίδιος στην πραγματικότητα αρκέστηκε να πάει με το τραίνο) ήταν λιγότερο μια επίδειξη δύναμης όσο μια πράξη θεατρική: οι φασίστες υποκρίνονταν ότι επιτίθενται στο κράτος, το κράτος υποκρίθηκε ότι αμύνεται, και ο Μουσσολίνι βρέθηκε στην εξουσία. Ο κολοφώνας του, στις 24 Οκτώβρη (“Θέλουμε να γίνουμε το Κράτος!”) δεν ήταν μια απειλή εμφυλίου πολέμου, αλλά ένα σινιάλο στην άρχουσα τάξη ότι το Εθνικό Φασιστικό Κόμμα αντιπροσώπευε την μόνη δύναμη που ήταν ικανή να αποκαταστήσει την κρατική εξουσία, και να διασφαλίσει την εθνική ενότητα. Ο στρατός ήταν ακόμα σε θέση να περιορίσει τις φασιστικές ομάδες που μαζεύτηκαν στη Ρώμη, οι οποίες ήταν πενιχρά εξοπλισμένες και διαβόητα κατώτερες σε στρατιωτικό επίπεδο. Το κράτος θα μπορούσε έτσι να εκτονώσει την πίεση των στασιαστών. Το παιχνίδι όμως, δεν παιζόταν σε στρατιωτικό επίπεδο. Κάτω απ’ την επιρροή του Badoglio συγκεκριμένα (του αρχιστράτηγου κατά το 1919-21), η επίσημη αρχή αυτοκαταργήθηκε. Ο βασιλιάς αρνήθηκε να κυρήξει κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, και στις 30 ζήτησε τελικά απ’ τον Duce να σχηματίσει νέα κυβέρνηση.

Οι φιλελεύθεροι, οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι που ο αντιφασισμός λογαριάζει για να σταματήσουν τον φασισμό, συμμετείχαν στην νέα κυβέρνηση. Με την εξαίρεση των σοσιαλιστών και των κομμουνιστών, όλα τα κόμματα προσέτρεξαν για μια επαναπροσέγγιση με τον PNF (Εθνικό Φασιστικό Κόμμα) και υπερψήφισαν τον Μουσσολίνι: το κοινοβούλιο, με μόλις 35 φασίστες βουλευτές, υποστήριξε την τελετή απονομής του Μουσσολίνι με 306 υπέρέναντι 116 κατά. Ο Giolitti ο ίδιος, αυτό το φιλελεύθερο πρότυπο της εποχής, ένας εξουσιαστικός μεταρρυθμιστής που πήρε τα ηνία του κράτους πολλές φορές πριν τον πόλεμο, κι έπειτα ξανά στα 1920-21, τον οποίο η τρέχουσα διανόηση ακόμα λιμπίζεται ως τον μόνο πολιτικό που θα μπορούσε ν’ αντισταθεί στον Μουσσολίνι, τον υποστήριξε ανοιχτά το 1924. Η δημοκρατία όχι μόνο παρέδοσε τα όπλα της στον δικτάτορα, αλλά και τα λείανε προτού το  κάνει με κάθε επισημότητα.

Πρόσωπο με πρόσωπο με τη θύελλα (μετά από την απόλυση 17.000 σιδηροδρομικών, την απαγόρευση και κλείσιμο των κομμουνιστικών εφημερίδων, αμέτρητες συλλήψεις, το PC πρότεινε μια γενική απεργία για τις 26 Οκτώβρη, για να λάβει την απάντηση της CGL:

“Σε μια στιγμή που τα πολιτικά πάθη έχουν ανάψει, κι όπου δυο δυνάμεις ξένες προς τον συνδικαλισμό μάχονται για την κατάκτηση της εξουσίας, η CGL αισθάνεται ότι το καθήκον της είναι να κρατήσει τους εργαζομένους σε επαγρύπνηση ενάντια στις μεθοδεύσεις των πολιτικών κομμάτων ή ομάδων που επιθυμούν να εμπλέξουν το προλεταριάτο σ’ έναν αγώνα στον οποίο θα έπρεπε να παραμείνει αδιάφορο αν θέλει να διατηρήσει την ανεξαρτησία του”.

Μπρος σε μια ολοφάνερα πολιτική αντιδραστική εξουσία, η CGL αυτοανακηρύσσεται α-πολιτική, κι ελπίζει στην ανοχή της. Σύντομα θα ταρακουνηθεί απ’ την ονειροπόλησή της. Στους μήνες που θ’ ακολουθήσουν, συνδικαλιστές, όπως των σιδηροδρομικών και των ναυτικών, θ’ αναγκαστούν να δηλώσουν την πίστη τους στο έθνος, την πατρίδα και κατά συνέπεια στο καθεστώς: η καταστολή δε θα τους χαριστεί.

Τορίνο: 1943

Αν η ιταλική δημοκρατία παρέδωσε στον φασισμό χωρίς ούτε μια μάχη, ο φασισμός κυοφόρησε εκ νέου τη δημοκρατία όταν ο ίδιος βρέθηκε ασύμβατος με τις νέες ισορροπίες κοινωνικών και πολιτικών δυνάμεων.

Το κεντρικό ερώτημα μετά το 1943, όπως και στα 1919, ήταν το πώς θα τεθεί υπό έλεγχο η εργατική τάξη. Στην Ιταλία, περισσότερο απ’ ότι αλλού, το τέλος του ΄Β Παγκοσμίου Πολέμου επιδείκνυε την ταξική διάσταση μιας διεθνούς σύγκρουσης, η οποία δεν μπορεί ποτέ να ερμηνευτεί από μια στρατιωτική όψη και μόνο. Μια γενική απεργία που ξέσπασε στη FIAT τον Οκτώβρη του 1942. Τον Μάρτη του 1943, ένα κύμα απεργιών που τάραξε το Τορίνο και το Μιλάνο, περιλαμβάνοντας και απόπειρες δημιουργίας εργατικών συμβουλίων. Στα 1943-45, εργατικές ομάδες προέκυψαν, μερικές φορές ανεξάρτητες από το CP, και κάποιες φορές αυτοαποκαλούμενες “Μπορντιγκιστικές”, συχνά ταυτόχρονα αντιφασιστικές, κόκκινες, κι ένοπλες. Το καθεστώς δεν μπορούσε πια να διατηρήσει την κοινωνική ισορροπία, όπως ακριβώς η γερμανική συμμαχία κατέρρευσε υπό την πίεση των Αγγλο-Αμερικάνων, οι οποίοι φαίνονταν σε κάθε γωνιά ως οι αυριανοί αφέντες της Δυτικής Ευρώπης. Η αλλαγή πλευράς, σήμαινε τη συμμαχία με τον εκάστοτε διαφαινόμενο νικητή, αλλά επίσης σήμαινε τον επαναπροσανατολισμό της εργατικής ανυποταξίας και των παρτιζάνικων ομάδων σε έναν πατριωτικό στόχο με ένα συγκεκριμένο κοινωνικό περιεχόμενο. Στις 10 Ιούλη 1943, οι Σύμμαχοι αποβιβάστηκαν στη Σικελία. Στις 24, ευρισκόμενος σε μειοψηφία 17 έναντι 19 στο Υψηλό Φασιστικό Συμβούλιο, ο Μουσσολίνι παραιτήθηκε. Σπάνια ένας δικτάτορας αναγκάστηκε να παραιτηθεί για μια ψήφο πλειοψηφίας.

Ο αστυνόμος Badoglio, που υπήρξε ευνοούμενος του καθεστώτος ήδη από τότε που εκδήλωσε την υποστήριξή του στην Πορεία προς τη Ρώμη, και που ήθελε να αποτρέψει, αυτό που περιέγραφε ο ίδιος ως “μια κατάρρευση του καθεστώτος εξαιτίας μιας υπερβολικής απόκλισης προς τα αριστερά”, σχημάτισε μια κυβέρνηση η οποία ήταν ακόμα φασιστική αλλά στο εξής δε συμπεριλάμβανε τον Duce, κάνοντας ανοίγματα προς τη δημοκρατική αντιπολίτευση. Οι δημοκράτες αρνήθηκαν να συμμετάσχουν, θέτοντας ως προϋπόθεση την αποχώρηση του βασιλιά. Μετά και μια δεύτερη μεταβατική κυβέρνηση, ο Badoglio σχηματίσε μια τρίτη, τον Απρίλη του 1944, που συμπεριλάμβανε τον ηγέτη του CP, Togliatti. Υπό την πίεση των Συμμάχων και του CP, οι δημοκράτες συμφώνησαν ν’ αποδεχθούν τον βασιλιά (η Δημοκρατία θα κυρρηχθεί αργότερα με δημοψήφισμα, στα 1946). Ωστόσο το όνομα του Badoglio σημαδεύθηκε από πολλές άσχημες αναμνήσεις. Τον Ιούνη, ο Bonomi, που 23 χρόνια νωρίτερα είχε δόσει εντολή στους αξιωματικούς να ενωθούν με τα φάσσι, σχημάτισε τώρα το πρώτο υπουργείο που στην πραγματικότητα απέκλεισε τους φασίστες. Έτσι ακριβώς ο Bonomi, πρώην σοσιαλιστής, πρώην πολεμοκάπηλος, πρώην υπουργός, πρώην βουλευτής του φασιστικού “εθνικού μπλοκ”, πρώην επικεφαλής της κυβέρνησης Ιούλη 1921-Φλεβάρη 1922, πρώην οτιδήποτε, έφτασε σε άλλο ένα αξίωμα, πλέον ως αντιφασίστας. Αργότερα, η κατάσταση επαναπροσανατολίσθηκε γύρω απ’ την τριμερή συμμαχία Σταλινικών, Σοσιαλιστών και Χριστιανοδημοκρατών, οι οποίοι κι έμελλε να κυβερνήσουν τόσο στην Ιταλία όσο και στη Γαλλία, τα πρώτα χρόνια μετά τον πόλεμο.

Αυτό το παιχνίδι των καρεκλών, όπου σε κάθε παύση της μουσικής οι εμπλεκόμενοι τρέχουν να πιάσουν μια θέση, συνήθως ενορχηστρομένο από την ίδια ακριβώς πολιτική τάξη, υπήρξε το θεατρικό πίσω απ’ το οποίο η δημοκρατία μεταμορφωνόταν σε δικτατορία κι αντίστροφα. Οι φάσεις ισορροπίας κι ανισορροπίας μεταξύ ταξικών αναμετρήσεων επέφεραν και μια διαδοχή πολιτικών μορφών που στόχευαν στη διατήρηση της ίδιας κατάστασης, διαφορετικές μορφές με το ίδιο περιεχόμενο. Κανείς δεν ήταν πιο κατάλληλος να μιλήσει γι’ αυτό, απ’ το ισπανικό KK, όταν δήλωνε -από κυνισμό ή αφέλεια- κατά την μετάβαση από τον Φρανκισμό στη δημοκρατική μοναρχία στα μέσα του ’70:

“Η ισπανική κοινωνία θέλει να μετασχηματιστούν τα πάντα, έτσι ώστε να εξασφαλισθούν οι βασικές λειτουργίες του κράτους, χωρίς περιστροφές ή κοινωνικές αναταραχές. Η συνέχιση του κράτους απαιτεί την μη-συνέχιση του τρέχοντος καθεστώτος”.

Volksgemeinschaft εναντίον Gemeinwesen

Η αντεπανάσταση θριαμβεύει αναπόφευκτα στο πεδίο της επανάστασης. Μέσα απ’ την “κοινότητα του έθνους” ο Εθνικοσοσιαλισμός θα διεκύρρητε ότι έχει εξουδετερώσει τον κοινοβουλευτισμό και την αστική δημοκρατία, εναντίον των οποίων εξεγέρθηκε μετά τα 1917 το προλεταριάτο. Όμως η συντηρητική επανάσταση πήρε επίσης αρχαϊκές αντικαπιταλιστικές τάσεις (η επιστροφή στη φύση, η φυγή από τις πόλεις…) που τα εργατικά κόμματα, ακόμα και τα πιο εξτρεμιστικά, είχαν υποτιμήσει αρνούμενα να ενσωματώσουν την α-ταξική και κοινοτιστική διάσταση του προλεταριάτου, και ανίκανα να αντιληφθούν τη φύση ως οτιδήποτε άλλο από ένα εξάρτημα της βαριάς βιομηχανίας. Στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, αυτά τα θέματα βρίσκονταν στο επίκεντρο της σκέψης του σοσιαλιστικού κινήματος, προτού ο Μαρξισμόος τα εγκαταλείψει στο όνομα της προόδου και της επιστήμης, κι έτσι επιβίωσαν μόνο στον αναρχισμό και σε μικρότερες φράξιες.

Volksgemeinschaft εναντίον Gemeinwesen, η εθνική κοινότητα εναντίον της ανθρώπινης κοινότητας… Το 1933 δεν ήταν η ήττα, αλλά η κατανάλωση της ήττας. Ο Ναζισμός διογκώθηκε και θριάμβευσε στο να αφοπλίσει, να καταλύσει και να κλείσει μια κοινωνική κρίση τόσο βαθυά, που ακόμα δεν μπορούμε να εκτιμήσουμε το μέγεθός της. Η Γερμανία, λίκνο της ευρυτερης σοσιαλδημοκρατίας στον κόσμο, ήταν ο τόπος όπου άνθισε επίσης το ισχυρότερο αντικοινοβουλευτικό, αντισυνδικαλιστικό κίνημα, ένα κίνημα που πίστευε σ’ έναν “εργατικό” κόσμο, αλλά επίσης ικανό να εγκολπώνει πολλές άλλες πράξεις εξέγερσης ενάντια στον αστισμό και τον καπιταλισμό. Η παρουσία πρωτοποριακών καλλιτεχνών στις τάξεις της “Γερμανικής Αριστεράς” δεν είναι τυχαία. Ήταν συμπτωματική μιας επίθεσης στο κεφάλαιο ως ολόκληρο “πολιτισμό” με τον τρόπο της κριτικής του Fourier. Η απώλεια της κοινότητας, η εξατομίκευση και το αγελαίο πνεύμα, η σεξουαλική φτώχεια, η οικογένεια τόσο ως στόχος της κριτικής όσο κι ως καταφύγιο, η αποξένωση απ’ τη φύση, η βιομηχανικοποιημένη διατροφή, η διόγκωση της τεχνολογικής πλαστότητας, η εργαλειοποίηση του ανθρώπου, η υπαγωγή στην πειθαρχία του χρόνου, η ολοένα και μεγαλύτερη διαμεσολάβηση κάθε κοινωνικής σχέσης απ’ το χρήμα και την τεχνολογία: όλες αυτές οι όψεις της αλλοτρίωσης πέρασαν από τα πυρά μιας διάχυτης και πολύμορφης κριτικής. Μόνο μια επιπόλαια κι εκ των υστέρων ματιά μπορεί να αναγνώσει ολόκληρην αυτήν την ζύμωση με διαύγεια, μέσα από το πρίσμα της αναπόφευκτης επαναφομοίωσης.

Η αντεπανάσταση θριάμβευσε στα 1920 μόνο θέτοντας τα θεμέλια, στη Γερμανία και στις ΗΠΑ, μιας καταναλωτικής κοινωνίας και του Φορντισμού, και τραβώντας εκατομμύρια Γερμανών, και των εργατών μαζί, στον βιομηχανικό, εμπορικοποιημένο εκσυγχρονισμό. Δέκα χρόνια εύθραυστης κυριαρχίας, όπως δείχνει κι ο παρανοϊκός υπερπληθωρισμός του 1923. Που διαδέχθηκε μια έκρηξη στην οποία όχι μόνο το προλεταριάτο αλλά κι ολόκληρη η καπιταλιστική πρακτική αναγκάστηκε να κρατήσει αποστάσεις απ’ την ιδεολογία της προόδου κι ενός ιδεώδους ολοένα αυξανόμενης κατανάλωσης αντικειμένων και σημασιών.

Ο καπιταλιστικός εκσυγχρονισμός τέθηκε υπό αμφισβήτηση δυο φορές μέσα σε δέκα χρόνια. Μια πρώτη απ’ τους προλεταρίους, κι έπειτα απ’ το κεφάλαιο. Ο εξτρεμισμός των Ναζί, όπως και η βία τους, ήταν ανάλογα του βάθους του επαναστατικού κινήματος επί του οποίου κυριάρχησε ο Εθνικοσοσιαλισμός και την άρνηση του οποίου αποτελούσε. Όπως οι ριζοσπάστες του 1919-21, ο Ναζισμός πρότεινε κι αυτός με τη σειρά του μια κοινότητα μισθωτών εργατών, αλλά αυτή τη φορά απολυταρχική, κλειστή, εθνική, και φυλετική, και για δώδεκα χρόνια πέτυχε να μεταμορφώσει τους προλεταρίους αρχικά σε μισθωτούς εργάτες και στη συνέχεια σε στρατιώτες.

Ο Φασισμός γεννήθηκε μέσα απ’ το κεφάλαιο, αλλά από ένα κεφάλαιο που κατέστρεφε τις παλιές σχέσεις χωρίς να παράγει νέες σταθερές σχέσεις κατά το πέρασμά του στον καταναλωτισμό. Τα εμπορεύματα ήταν ανίκανα από μόνα τους να γεννήσουν μια σύγχρονη καπιταλιστική κοινωνία.

Βερολίνο: 1919-33

Η δικτατορία έρχεται πάντα μετά την ήττα κοινωνικών κινημάτων, όταν έχουν παραλύσει και σφαγιασθεί απ’ τη δημοκρατία, τα αριστερά κόμματα και τα συνδικάτα. Στην Ιταλία, αρκετούς μήνες μετά τις τελευταίες προλεταριακές αποτυχίες από τον διορισμό του Μουσσολίνι ως επικεφαλής του κράτους. Στη Γερμανία, η συσκότιση μιας ντουζίνας ετών που προηγήθηκαν έσπασε τη συνέχεια κι έκανε την 30ή Γενάρη 1933 να μοιάζει ως ένα κατά κύριο λόγο πολιτικό ή ιδεολογικό φαινόμενο, κι όχι ως το αποτέλεσμα μιας προηγούμενης κοινωνικής έκρηξης. Η λαϊκή βάση του Εθνικοσοσιαλισμού και η θανατηφόρος ενέργεια που κινητοποίησε παραμένουν μυστηριώσεις, αν αγνοεί κανείς το ζήτημα της υποταγής, της εξέγερσης, και του ελέγχου της εργασίας.

Η γερμανική ήττα του 1918 και η πτώση της αυτοκρατορίας έθεσαν σε κίνηση μια προλεταριακή επίθεση, αρκετά ικανή να ταρακουνήσει τα θεμέλια της κοινωνίας, αλλά όχι επαρκώς ικανή να την επαναστατικοποιήσει, φέρνοντας έτσι τη σοσιαλδημοκρατία και τα συνδικάτα στην κεντρική σκηνή, ως υπεύθυνους για την πολιτική ισορροπία. Οι ηγέτες τους αναδείχθηκαν σε ανθρώπους της τάξης, και δεν είχαν ενδοιασμούς να καλούν τα Freikorps, πλήρως φασιστικές ομάδες με πολλούς μελλοντικούς ναζί στις τάξεις τους, για να καταπιέσουν μια ριζοσπαστική εργατική μειοψηφία στο όνομα των συμφερόντων μιας ρεφορμιστικής πλειοψηφίας. Ηττημένοι αρχικά από την αστική δημοκρατία, οι κομμουνιστές ηττήθηκαν εύκολα από την εργατική δημοκρατία: τα “εργατικά συμβούλια” εναπόθεσαν την εμπιστοσύνη τους στις παραδοσιακές οργανώσεις, οχι στους επαναστάτες που εύκολα στιγματίστηκαν ως αντιδημοκρατικοί.

Σ’ αυτήν την ιστορική τομή, η δημοκρατία και οι σοσιαλδημοκράτες ήταν απαραίτητοι στον γερμανικό καπιταλισμό προκειμένου να εξουδετερώσει το πνεύμα της εξέγερσης στις εκλογικές κάλπες, παραχωρώντας εκ μέρους των αφεντικών μια σειρά μεταρρυθμίσεων, και απομονώνοντας τους επαναστάτες. [5]

Μετά το 1929, απ’ την άλλη, ο καπιταλισμός είχε ανάγκη να καταστρέψει μέρος της μεσαίας τάξης, και να πειθαρχήσει τους προλεταρίους, ακόμα και την μπουρζουαζία. Το εργατικό κίνημα, υπερασπιζόμενο όπως συνήθιζε, τον πολιτικό πλουραλισμό και τα άμεσα εργατικά συμφέροντα, είχε γίνει πια εμπόδιο. Ως διαμεσολαβητές μεταξύ του κεφαλαίου και της εργασίας, οι οργανώσεις της εργατικής τάξης αναγνωρίζονταν ως τέτοιοι κι απ’ τα δυο αυτά μέρη, αλλά ταυτόχρονα προσπαθούσαν να μένουν ανεξάρτητες κι απ’ τους δυο αλλά κι απ’ το κράτος. Η σοσιαλδημοκρατία έχει νόημα μόνο ως μια δύναμη που αντιπαρατίθεται στην εργοδοσία και το κράτος, κι όχι ως ένα όργανό τους ενσωματωμένο. Απέβλεπε στη διαχείρηση ενός τεράστιου πολιτικού, δημοτικού, αλληλοβοηθητικού και πολιτιστικού δικτύου. Το KPD, επιπλέον, είχε στήσει ταχύτατα τη δικιά του αυτοκρατορία, μικρότερη ίσως αλλά όχι επίσης αχαννή. Όμως, καθώς το κεφάλαιο γίνεται ολοένα και πιο οργανωμένο, τείνει να συνενώνει όλες τις διαφορετικές τάσεις του, φέρνοντας ένα κρατικιστικό στοιχείο στις επιχειρήσεις, ένα αστικό στοιχείο στις συνδικαλιστικές γραφειοκρατίες, κι ένα κοινωνικό στοιχείο στη δημόσια διοίκηση. Το βάρος του ρεφορμισμού της εργατικής τάξης, το οποίο τελικά διαπότισε το κράτος και η ύπαρξή του ως μια “αντι-κοινωνία” τον κατέστησαν ένα στοιχείο κοινωνικής συντήρησης το οποίο το κεφάλαιο έπρεπε να καταστρέψει προκειμένου να αναπτυχθεί. Υπερασπιζόμενοι την μισθωτή εργασία ως στοιχείο του κεφαλαίου, το SPD και τα συνδικάτα, έπαιξαν έναν απαραίτητο στο κεφάλαιο αντικομμουνιστικό ρόλο στα 1918-21, αλλά αυτή η ίδια τους λειτουργία αργότερα, τα οδήγησε στο να βάλουν το συμφέρον της μισθωτής εργασίας πάνω από οτιδήποτε άλλο, εις βάρος δηλαδή της προτεραιότητας που έθετε το κεφάλαιο για την ολική αναδιοργάνωσή του.

Ένα ισχυρό αστικό κράτος θα είχε προσπαθήσει ίσως να επιλύσει αυτό το πρόβλημα με αντισυνδικαλιστικές νομοθεσίες, με επανακατάληψη των “εργατικών οχυρών”, και στρέφοντας την μεσαία τάξη, στο όνομα του εκσυγχρονισμού, ενάντια στην καθυστέρηση των προλεταρίων, όπως έκανε πολύ αργότερα η Αγγλία της Θάτσερ. Μια τέτοια επίθεση προϋποθέτει όμως ότι το κεφάλαιο είναι σχετικά ενοποιημένο υπό τον έλεγχο λίγων κυρίαρχων φραξιών. Μα η γερμανική μπουρζουαζία του 1930 ήταν βαθιά διαχωρισμένη, η μεσαία τάξη είχε καταρρεύσει και το έθνος-κράτος ήταν συντετριμμένο.

Με διαπραγματεύσεις ή με τη βία, η σύγχρονη δημοκρατία αντιπροσωπεύει και συμφιλιώνει ανταγωνιστικά συμφέροντα, στο βαθμό που είναι εφικτό κάτι τέτοιο. Ατελείωτες κοινοβουλευτικές κρίσεις και πραγματικές ή φανταστικές πραξικοπηματικές συνομωσίες (των οποίων σκηνή ήταν η Γερμανία ήδη από την πτώση του τελευταίου σοσιαλιστή καγγελάριου το 1930), σε μια δημοκρατία είναι το χαρακτηριστικό σημάδι μακροχρόνιας διαμάχης μεταξύ των κύκλων της άρχουσας τάξης. Με το ξεκίνημα της δεκαετίας του 1930, η κρίση κατέτμησε την μπουρζουαζία σε ασυμφιλίωτα κοινωνικά και γεωπολιτικά στρατόπεδα: είτε υπέρ μιας αύξουσας ενσωμάτωσης του εργατικού κινήματος, είτε με τον πλήρη αφανισμό του. Διεθνές εμπόριο και φιλειρηνισμός, είτε ένα αυταρχικό καθεστώς που θα θέσει τα θεμέλια μιας στρατιωτικής επέκτασης. Η λύση δε συμπεριλάμβανε αναγκαστικά έναν Χίτλερ, αλλά προϋπέθετε μια συγκέντρωση της εξουσίας και της βίας στα χέρια μιας ισχυρής κυβέρνησης. Απ’ τη στιγμή που η συμβίωση κεντρώων-ρεφορμιστών είχε δώσει ό,τι είχε να δώσει, η μόνη επιλογή που έμενε ήταν αυτή του κρατικισμού, του προτεξιονισμού και της ανοιχτής καταστολής.

Ένα πρόγραμμα αυτού του είδους θα απαιτούσε τη βίαια διάλυση της σοσιαλδημοκρατίας, η οποία μέσα απ’ την εξημέρωση των εργατών που η ίδια προωθούσε άλλωστε, είχε φτάσει να εξασκεί εκτεταμένη επιρροή, αν και ήταν ακόμα ανίκανη να ενοποιήσει όλη τη Γερμανία πίσω απ’ το πρόγραμμά της. Αυτή ακριβώς η ενοποίηση ήταν το κεντρικό καθήκον του ναζισμού, που στάθηκε ικανός στο να επεκτείνει την απεύθυνσή του σ’ όλες τις τάξεις, απ’ τους ανέργους μέχρι τους μεγιστάνες της βιομηχανίας, με μια δημαγωγία που ξεπερνούσε αυτή των παραδοσιακών αστών πολιτικών, κι έναν αντισημιτισμό που χρησίμευε στο να οικοδομεί τη συνοχή μέσ’ απ’ τον αποκλεισμό.

Πώς θα μπορούσαν τα κόμματα της εργατικής τάξης να σταθούν εμπόδιο σε μια τέτοια ξενοφοβική και ρατσιστική παράνοια, μετά από τόσο καιρό που υπήρξαν οι συνοδοιπόροι του εθνικισμού; Για το SPD, κάτι τέτοιο ήταν σαφές ήδη απ’ την αρχή του αιώνα, έγινε φανερό το 1914, και γράφτηκε με αίμα στη συνθήκη του 1919 με τα Freikorps, που είχαν πλαστεί στο ίδιο πολεμικό καλούπι με τα fasci.

Πέραν αυτών, οι σοσιαλιστές δεν υπήρξαν τόσο απρόσβλητοι απ’ τον αντισημιτισμό. Το βιβλίο του Abraham Berlau “Το Γερμανικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα 1914-1921 (Columbia 1949) περιγράφει πόσο πολλοί ηγέτες του SPD ή των συνδικάτων που ήλεγχε, κι ακόμα και η σοβαρή Neue Zeit, επιτίθονταν ανοιχτά εναντίον των “ξένων” (δηλαδή Πολωνών και Ρώσσων) Εβραίων. Τον Μάρτη του 1920 η αστυνομία του Βερολίνου (υπό σοσιαλιστική διοίκηση) επέδραμε στην εβραϊκή συνοικεία και έστειλε περίπου 1000 κατοίκους της σε ένα στρατόπεδο συγκέντρωσης. Όλοι αφέθηκαν ελεύθεροι τελικά, αλλά το εργατικό κίνημα συμμετείχε σ’ αυτήν την εξάπλωση του αντισημιτισμού.

Το KPD, στο μέτρο που το αφορά, δεν μπόρεσε να κρατηθεί απ’ το να συμμαχήσει με τους εθνικιστές ενάντια στη Γαλλική κατοχή του Ρουρ το 1923. Κανείς θεωρητικός της Κομιντέρν δε βρέθηκε να αντιταθεί στον Radek όταν δήλωνε ότι “μόνο η εργατική τάξη μπορεί να σώσει το έθνος”. Ο ηγέτης του KPD Thalheimer έκανε σαφές ότι το κόμμα θα ‘πρεπε να πολεμήσει στο πλευρό της γερμανικής μπουρζουαζίας, η οποία έπαιζε έναν “αντικειμενικά επαναστατικό ρόλο μέσω της εξωτερικής πολιτικής της”. Αργότερα, γύρω στο 1930, το KPD ζητούσε πια “Εθνική και κοινωνική απελευθέρωση” και κατηγορούσε τους φασίστες ως “προδότες του έθνους”. Οι συζητήσεις για “εθνική επανάσταση” ήταν τόσο συχνές μεταξύ των γερμανών σταλινικών, που ενέπνευσαν τον Τρότσκυ να γράψει το 1931 μια μπροσούρα ενάντια στον εθνικο-κομμουνισμό.

Τον Γενάρη του 1933, ο κύβος ερρίφθη. Κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί ότι η δημοκρατία της Βαϊμάρης παραδόθηκε συνειδητά στον Χίτλερ. Τόσο η δεξιά, όσο και το κέντρο έφθασαν να τον βλέπουν ως μια βιώσιμη λύση για να βγάλει τη χώρα απ’ το αδιέξοδο, ως ένα προσωρινό “μικρότερο κακό”. Το “μεγάλο κεφάλαιο”, επιφυλακτικό απέναντι σε τυχόν απρόβλεπτες αναταραχές, δεν υπήρξε ως τότε, περισσότερο γενναιόδωρο απέναντι στο NSDAP του Χίτλερ, απ’ ότι στα άλλα εθνικιστικά και δεξιά κόμματα. Μόνο μετά τον Νοέμβρη του 1932, ο Schacht, ένας έμπιστος σύμβουλος της αστικής τάξης, έπεισε τους επιχειρηματικούς κύκλους να υποστηρίξουν τον Χίτλερ (ο οποίος προς το παρόν έβλεπε την εκλογική υποστήριξή του να μειώνεται ελαφρώς), καθώς διείδε στον Χίτλερ μια δύναμη ικανή να ενοποιήσει το κράτος και την κοινωνία. Το γεγονός ότι οι μεγιστάνες της βιομηχανίας δεν κατάφεραν να προβλέψουν που θα κατέληγαν όλ’ αυτά, στον πόλεμο και την ήττα σ’ αυτόν, είναι ένα άλλο ζήτημα, όπως και να ‘χει πάντως, κάτι τέτοιο δεν τους ώθησε φυσικά στις αντιστασιακές ομάδες κατά τον πόλεμο.

Στις 30 Γενάρη 1933, ο Χίτλερ διορίσθηκε καγγελάριος με κάθε νομιμότητα από τον Hindenburg, ο οποίος είχε εκλεγεί συνταγματικά πρόεδρος ένα χρόνο νωρίτερα με την υποστήριξη των σοσιαλιστών, που είδαν σ’ αυτόν ένα αντίπαλο δέος απέναντι στον… Χίτλερ. Οι ναζί δεν ήταν παρά μια μειοψηφία στην πρώτη κυβέρνηση του ηγέτη του NSDAP.

Τις επόμενες εβδομάδες, οι μάσκες έπεσαν: Αγωνιστές της εργατικής τάξης κυνηγήθηκαν, τα γραφεία τους καταστράφηκαν, κι ένα κλίμα τρόμου επικράτησε. Στις εκλογές του Μάρτη 1933, που προκυρήχθηκαν ενάντια στην κλιμάκωση της βίας από τα τάγματα εφόδου και την αστυνομία, 288 βουλευτές του NSDAP εξελέγησαν στο Ράιχσταγκ (το KPD διατήρησε 80 και το SPD 120).

Οι αφελείς άνθρωποι μπορεί να εκπλήσσονται με την ευκολία με την οποία το κατασταλτικό σύμπλεγμα περνάει στα χέρια της δικτατορίας, όμως η κρατική μηχανή υπακούει πάντα πλήρως την αρχή που τη διευθύνει. Μήπως δεν απολάμβανε η νέα ηγεσία πλήρους νομιμοποίησης; Μήπως οι εξέχοντες νομικοί δεν έβγαζαν τα βουλεύματά τους σε συμφωνία με τις ανώτερες αρχές του κράτους; Σ’ ένα δημοκρατικό κράτος -και η Βαϊμάρη ήταν ένα τέτοιο- αν προκύψει μια σύγκρουση μεταξύ των δυο στοιχείων της αντινομίας, δεν είναι η δημοκρατία που θα βγεί κερδισμένη. Σ’ ένα κράτος “βασισμένο στην νομιμότητα”, και η Βαϊμάρη ήταν επίσης ένα τέτοιο κράτος, είναι η νομιμότητα που πρέπει να προσαρμοσθεί στο να εξυπηρετεί το κράτος, και ποτέ το αντίθετο.

Τί έκαναν αυτές τις μέρες οι δημοκράτες άραγε; Οι προσκείμενοι στη δεξιά αποδέχθηκαν πλήρως την νέα κατάσταση. Το Zentrum, το Καθολικό κόμμα του κέντρου, που είχε δει την επιρροή του να αυξάνεται στις εκλογές του Μάρτη 1933, ψήφισε υπέρ της έκτακτης απόδοσης για πέντε χρόνια κάθε εξουσίας στον Χίτλερ, απόφαση που έγινε η νομική βάση της ναζιστικής δικτατορίας.

Οι σοσιαλιστές, απ’ την μεριά τους, προσπάθησαν να αποφύγουν την μοίρα του KPD, που κυρρήχθηκε παράνομο στις 28 Φλεβάρη, μετά τον εμπρησμό του Ράιχσταγκ. Στις 30 Μάρτη 1933, αποχώρησαν από τη Δεύτερη Διεθνή, προκειμένου να αποδείξουν την προσήλωσή τους στο γερμανικό έθνος. Στις 17 Μάη, η κοινοβουλευτική ομάδα τους ψήφισε υπέρ της εξωτερικής πολιτικής του Χίτλερ.

Στις 22 Ιούνη, το SPD τελικά διαλύθηκε ως “εχθρός του λαού και του κράτους”. Λίγες βδομάδες αργότερα, το Zentrum αναγκάστηκε να αυτοδιαλυθεί.

Τα συνδικάτα ακολούθησαν, στα χνάρια του ιταλικού CGL, ελπίζοντας να σώσουν ό,τι μπορούσαν, επιμένοντας πως είναι α-πολιτικά. Το 1932, οι συνδικαλιστικές ηγεσίες διακήρρυξαν ότι είναι ανεξάρτητες από κάθε πολιτικό κόμμα και αδιάφορες για την εκάστοτε μορφή του κράτους. Αυτό φυσικά, δεν τις εμπόδισε απ’ το να φτάσουν σε μια συμφωνία με τον Schleicher, που ήταν καγγελάριος απ’ τον Νοέμβρη του 1932 μέχρι τον Γενάρη του 1933, κι ο οποίος έψαχνε για κάποια κοινωνικά ερείσματα να κάνουν πιο πιστευτή την φιλεργατική δημαγωγία του. Απ’ τη στιγμή που οι ναζί σχημάτισαν κυβέρνηση, οι συνδικαλιστικές ηγεσίες πείσθηκαν ότι αν αναγνώριζαν τον εθνικοσοσιαλισμό, το καθεστώς θα τους άφηνε λίγο χώρο να υπάρξουν. Αυτή η στρατηγική εξελίχθηκε σε φάρσα, με τους συνδικαλιστές να παρελαύνουν κάτω από τη σβάστικα την πρωτομαγιά του 1933, που μετονομάστηκε σε “Φεστιβάλ της Γερμανικής Εργατιάς”. Χαμένος κόπος. Τις επόμενες μέρες, οι ναζί διέλυσαν τα συνδικάτα και συνέλαβαν τους πιο μαχητικούς συνδικαλιστές.

Όντας μαθημένη να σαλαγά τις μάζες και να μιλά στο όνομά τους, ή όταν αποτύγχανε αυτό, να τις καταστέλλει, η συνδικαλιστική γραφειοκρατία είχε ακόμα πολεμήσει για το έθνος στον τελευταίο πόλεμο. Οι συνδικαλιστές δεν λοιδωρούνταν για έλλειψη πατριωτισμού. Αυτό που ενοχλούσε την μπουρζουαζία δεν ήταν τόσο το αναμάσημα του παλιού προ-1914 διεθνισμού, αλλά κυρίως η ίδια η ύπαρξη των συνδικάτων, που όσο δουλικά κι αν ήταν, διατηρούσαν έναν βαθμό ανεξαρτησίας, σε μια εποχή που ακόμα κι ένα τέτοιο εργαλείο ταξικής συνεργασίας είχε καταστεί υπερβολικό έξοδο για ένα κράτος που δε θα το ήλεγχε πλήρως.

Βαρκελώνη: 1936

Στην Ιταλία και τη Γερμανία, ο φασισμός πήρε στα χέρια του το κράτος με κάθε νομιμότητα. Η δημοκρατία κεφαλαιοποιήθηκε σε δικτατορία, ή, ακόμα χειρότερα, υποδέχθηκε τη δικτατορία μ’ ανοιχτές αγκάλες. Τί έγινε όμως στην Ισπανία; Μακράν του να αποτελεί την εξαιρετική περίπτωση μιας αποφασιστικής δράσης η οποία δυστυχώς, ηττήθηκε, η Ισπανία ήταν η ακρογωνιαία περίπτωση ένοπλης σύγκρουσης μεταξύ δημοκρατίας και φασισμού στην οποία η φύση του αγώνα παρέμεινε η ίδια σύγκρουση δυο μορφών καπιταλιστικής ανάπτυξης, δυο πολιτικών μορφών του καπιταλιστικού κράτους, δυο κρατικές δομές που πολέμησαν για την νομιμοποίησή τους στην ίδια χώρα.

Ένσταση! -“Οπότε, λοιπόν, ο Φράνκο και η πολιτοφυλακές της εργατικής τάξης ήταν το ίδιο πράγμα; Οι μεγαλογαιοκτήμονες και οι πάμπτωχοι αγρότες που κολλεκτιβοποιούσαν τη γη ήταν ένα και τ’ αυτό;”

Πρώτ’ απ’ όλα, η αντιπαράθεση συνέβη μόνο επειδή οι εργάτες εξεγέρθηκαν ενάντια στον φασισμό. Όλες οι αντιφάσεις του κινήματος ήταν πρόδηλες ήδη απ’ τις πρώτες βδομάδες: ένας αναντίρρητος ταξικός πόλεμος μετασχηματιζόταν σ’ έναν καπιταλιστικό εμφύλιο πόλεμο (ασφαλώς χωρίς σαφή απόδοση των ρόλων με τους οποίους οι δυο αντιμαχόμενες μπουρζουάδικες φράξιες θα ενορχήστρωναν κάθε πράξη: η ιστορία δεν είναι θεατρικό έργο) [6].

Η δυναμική μιας ταξικά διαιρεμένης κοινωνίας πλάθεται τελικά από την ανάγκη της να ενοποιήσει αυτές τις τάξεις. Όταν, όπως συνέβη στην Ισπανία, μια λαϊκή έκρηξη συνδυάζεται με την αποσύνθεση της άρχουσας τάξης, μια κοινωνική κρίση γίνεται αμέσως κρίση του κράτους. Ο Μουσσολίνι κι ο Χίτλερ θριάμβευσαν σε χώρες με ασθενικά, πρόσφατα ενοποιημένα έθνη-κράτη, με πανίσχυρες τοπικιστικές αποσχιστικές τάσεις. Στην Ισπανία, από την Αναγέννηση μέχρι τη σύγχρονη εποχή, το κράτος ήταν πάντοτε η αποικιακή ένοπλη βούληση μιας εμπορικής κοινωνίας που τελικά καταβυθίσθηκε, αποστερημένη από μια βασική προϋπόθεση της βιομηχανικής ανάπτυξης: μια αγροτική μεταρρύθμιση. Στην πραγματικότητα, η ισπανική βιομηχανοποίηση έπρεπε να σκάψει το δρόμο της μέσα από μονοπώλια, διασπάθιση κρατικού χρήματος, παρασιτισμό.

Δεν είναι εδώ ο χώρος για να επεκταθούμε στην αλλόκοτη συρραφή αμέτρητων μεταρρυθμίσεων και φιλελεύθερων αδιεξόδων, εξουσιαστικών φιλονικιών, των Καρλικών Πολέμων, της κωμικοτραγικής διαδοχής καθεστώτων και κομμάτων μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, και του κύκλου εξεγέρσεων και καταστολής που ακολούθησε την εγκαθίδρυση της Δημοκρατίας στα 1931. Πίσω απ’ όλη αυτή τη βαβούρα έδραζε η αδυναμία της ανατέλλουσας αστικής τάξης, εγκλωβισμένης καθώς ήταν μεταξύ της έχθρας της προς την ολιγαρχία των γαιοκτημόνων και της απόλυτης ανάγκης περιορισμού των αγροτικών κι εργατικών εξεγέρσεων. Το 1936, το ζήτημα της γης δεν είχε ακόμα επιλυθεί: αντίθετα με τη Γαλλία μετά το 1789, στην Ισπανία η απαλλοτρίωση και μεταπώληση της γης της Εκκλησίας στα μέσα του 19ου αιώνα, ανέδειξε ευνοημένη μια άρχουσα τάξη μεγαλογαιοκτημόνων. Η αναταραχή του 1936-39 δε θα έφτανε ποτέ σε τέτοια πολιτικά άκρα, περιλαμβανομένης της σχάσης του κράτους σε δυο φράξιες που θα αντιπαρατεθούν ένοπλα σ’ έναν τριετή εμφύλιο πόλεμο, χωρίς τις σεισμικές δονήσεις ενός εγκελάδου που βρισκόταν καταχωνιασμένος εδώ κι έναν τουλάχιστον αιώνα.

Η Ισπανία δεν είχε κάποιο μεγάλο κεντροαριστερό αστικό κόμμα σαν το Parti Radical που υπήρξε το κέντρο βάρους της γαλλικής πολιτικής σκηνής για πάνω από 60 χρόνια. Πριν τον Ιούλη του 1936, η ισπανική σοσιαλδημοκρατία κράτησε ένα πολύ λιγότερο μαχητικό προφίλ, σε μια χώρα όπου δεν ήταν σπάνιο η γη να καταλαμβάνεται απ’ τους εργάτες, όπου οι απεργίες ήταν άγριες κι ένοπλες, όπου οι εργαζόμενοι στα τραμ της Μαδρίτης αποπειρώνταν να διαχειριστούν αυτόνομα την επιχείρηση, κι όπου τεράστια πλήθη εφορμούσαν στις φυλακές για να ελευθερώσουν όσους μπορούσαν απ’ τους 30.000 πολιτικούς κρατουμένους. Όπως το έθεσε ένας σοσιαλιστής ηγέτης: “Οι πιθανότητες σταθεροποίησης ενός δημοκρατικού πολιτεύματος στη χώρα μας λιγοστεύουν κάθε μέρα. Οι εκλογές δεν είναι παρά μια μεταμόρφωση του εμφυλίου πολέμου” (ή μια εφησυχαστική καρικατούρα του θα μπορούσε να προσθέσει κανείς).

Το καλοκαίρι του 1936, ήταν πια κοινό μυστικό ότι ένα στρατιωτικό πραξικόπημα ήταν στον ορίζοντα. Αφού έδωσε στους στασιαστές κάθε ευκαιρία να προετοιμασθούν, το Λαϊκό Μέτωπο, εκλεγμένο τον Φλεβάρη, ήταν πρόθυμο να διαπραγματευθεί κι ίσως ακόμα να παραδοθεί. Οι πολιτικοί θα έκαναν τις δικές τους συνθηκολογήσεις με τους στασιαστές, όπως έκαναν με τη δικτατορία του Primo de Riveira (1923-31), που απολάμβανε τη στήριξη των σοσιαλιστών (ο Caballero είχε υπηρετήσει στην κυβέρνηση ως τεχνικός σύμβουλος, πριν να γίνει Υπουργός Εργασίας το 1931, κι έπειτα επικεφαλής της δημοκρατικής κυβέρνησης απ’ τον Σεπτέμβρη 1936 ως τον Μάη 1937). Μετά απ’ αυτό, ο στρατηός που υπάκουε δημοκρατικές εντολές δυο χρόνια νωρίτερα όταν συνέθλιβε την εξέγερση των Αστουριών -ο Φράνκο- πόσο κακός θα μπορούσε να είναι;

Όμως το προλεταριάτο στάθηκε όρθιο, εμπόδισε το πραξικόπημα στην μισή χώρα, και παρέμεινε με τα όπλα παρά πόδας. Στη δράση τους αυτή, οι εργάτες προφανώς πολεμούσαν τον φασισμό, χωρίς να σημαίνει αυτό ότι δρουσαν ως ααντιφασίστες, καθώς οι δράσεις τους σημάδευαν εξίσου ενάντια στον Φράνκο όσο κι ενάντια σ’ ένα δημοκρατικό κράτος που ανησυχούσε πιο πολύ για την πρωτοβουλία των μαζών παρά απ’ τη στάση των στρατιωτικών. Τρεις πρωθυπουργοί πέρασαν μέσα σ’ ένα 24ωρο πριν γίνει δεκτή η ήδη αποφασισμένη απ’ το λαό εξόπλισή του.

Γι’ ακόμα μια φορά, το ξετύλιγμα της εξέγερσης έδειξε ότι το πρόβλημα της βίας δεν είναι πρωταρχικά ένα τεχνικό πρόβλημα. Η νίκη δεν ανήκει στην πλευρά με το προβάδισμα όπλων, ή αριθμών, αλλά μάλλον σ’ αυτήν που τολμά να πάρει την πρωτοβουλία. Εκεί όπου οι εργάτες εμπιστεύθηκαν τις τύχες τους στο κράτος, το κράτος παρέμεινε παθητικό ή απλά υποσχόταν τον ουρανό με τ’ άστρα, όπως έγινε στη Σαραγόσα. Όμως όταν οι αγώνες τους ήταν συνεκτικοί και οξείς, όπως στην Μάλαγα, οι εργάτες κέρδιζαν. Όπου υστερούσαν σε σθένος, το πλήρωναν σε αίμα -20.000 νεκροί στη Σεβίλλη.

Έτσι, ο ισπανικός εμφύλιος ξεκίνησε με μια αυθεντική εξέγερση, αλλά ένας τέτοιος χαρακτηρισμός συλλήβδην είναι ατελής. Αληθεύει μόνο όσον αφορά την εναρκτήρια πράξη: μια ουσιαστική προλεταριακή ανταρσία. Αφού τσάκισαν τις δυνάμεις τις αντίδρασεις σε μια σειρά από πόλεις, οι εργάτες είχαν την εξουσία. Όμως, τί σκόπευαν να την κάνουν; Θα πρεπε άραγε να την αποδώσουν πίσω στο δημοκρατικό κράτος, ή θα πρεπε να περάσουν ίσως σε μια κομμουνιστική δικτατορία;

Δημιουργημένη αμέσως μετά την εξέγερση, η Κεντρική Επιτροπή Αντιφασιστικών Πολιτοφυλακών συμπεριλάμβανε αντιπροσώπους από την CNT, τη FAI, την UGT (σοσιαλιστικό συνδικάτο), το POUM, το PSUC (προϊόν της πρόσφατης συνένωσης μεταξύ του ΚΚ και των Σοσιαλιστών της Καταλωνίας), και τεσσάρων αντιπροσώπων της Generalitat, της καταλανικής τοπικής κυβέρνησης. Ως μια ευθυτενής γέφυρα μεταξύ του εργατικού κινήματος και του κράτους, κι επιπλέον, προσδεδεμένη αν όχι ενσωματωμένη στο Υπουργείο Άμυνας της Generalitat, από την παρουσία μέσα της του συμβούλου του υπουργείου άμυνας, του κομμισσάριου δημοσίας τάξης κλπ. Η Κεντρική Επιτροπή των Πολιτοφυλακών σύντομα άρχισε να διαλύεται.

Ασφαλώς, καθώς απεμπολούσαν την αυτονομία τους, οι περισσότεροι προλετάριοι πίστευαν ότι, παρά τα φαινόμενα, προσδένονταν περισσότερο στην πραγματική εξουσία, ενώ απέδιδαν στους πολιτικούς και μόνο το προσωπείο της εξουσίας, το οποίο βεβαίως δεν εμπιστεύονταν και το οποίο θεωρούσαν ότι μπορούν να ελέγξουν και να προσανατολίσουν προς μια ευνοϊκή διεύθυνση. Άλλωστε, τί τα είχαν τα όπλα;

Αυτό ήταν ένα μοιραίο λάθος. Το πραγματικό ζήτημα δεν ήταν ποιός έχει τα όπλα, αλλά μάλλον: τί κάνουμε με τα όπλα; 10.000 ή 100.000 προλετάριοι οπλισμένοι ως τα δόντια δεν είναι τίποτα εάν εναποθέτουν την εμπιστοσύνη τους σε οτιδήποτε πέραν της ίδιας της δύναμής τους ν’ αλλάξουν τον κόσμο. Σε κάθε άλλη περίπτωση, την επόμενη μέρα, τον επόμενο μήνα ή τον επόμενο χρόνο, η δύναμη της οποίας την εξουσία αναγνωρίζουν θα τους πάρει μέσ’ απ’ τα χέρια τα όπλα που απέτυχαν να στρέψουν εναντίον της.

“Στην πραγματικότητα, η μάχη στην Ισπανία μεταξύ μιας “νόμιμης” κυβέρνησης και “στασιαστικών δυνάμεων” δεν ήταν σε καμία περίπτωση μια μάχη για διαφορετικά ιδανικά, όσο ένας αγώνας μεταξύ αποφασισμένων καπιταλιστικών ομάδων ενσωματωμένων στην αστική δημοκρατία κι άλλων καπιταλιστικών ομάδων… Το ισπανικό υπουργικό συμβούλιο δεν έχει καμιά διαφορά ως προς τις αρχές του από το αιμοσταγές καθεστώς Leroux που σφάγιασε χιλιάδες ισπανούς προλεταρίους το 1934… Οι ισπανοί εργάτες συνεχίζουν να καταπιέζονται με τα όπλα στα χέρια τους!” [7]

Οι εξεγερμένοι δεν επιτέθηκαν στην νόμιμη κυβέρνηση, μ’ άλλα λόγια στο κράτος ως είχε τότε, και κάθε δράση τους που ακολούθησε, έλαβε χώρα κάτω απ’ την ομπρέλα του. “Μια επανάσταση ξεκίνησε χωρίς να ξετυλιχθεί ποτέ” όπως έγραψε ο Orwell. Αυτό είναι και το κεντρικό σημείο που καθόρισε την έκβαση ενός ολοένα χειροτερεύοντος ένοπλου αγώνα ενάντια στον Φράνκο, όπως επίσης και η εξάντληση και καταστροφή κι απ’ τα δυο στρατόπεδα των κολλεκτίβων και των συνεταιρισμών. Μετά το καλοκαίρι του 1936, η πραγματική εξουσία στην Ισπανία εξασκούταν από το κράτος, κι όχι από οργανώσεις, συνδικάτα, κολλεκτίβες, επιτροπές κλπ. Ακόμα κι αν ο Νιν, ο επικεφαλής του POUM, ήταν σύμβουλος του Υπουργείου Δικαιοσύνης, “Το POUM δεν κατάφερε πουθενά να έχει την όποια επιρροή επί της αστυνομίας”, όπως παραδέχθηκε ένας υπερασπιστής του κόμματος αυτού [8]. Ενώ οι εργατικές πολιτοφυλακές ήταν πράγματι ο ανθός του δημοκρατικού στρατού και πλήρωναν βαρύ το τίμημα στα πεδία των μαχών, δεν τους έπεφτε κανένας λόγος στις αποφάσεις της ηγεσίας, που σταθερά τις ενσωμάτωνε σε τακτικές μονάδες (μια διαδικασία που είχε ολοκληρωθεί στις αρχές του 1937), προτιμώντας να τις οδηγήσει στην εξόντωση παρά να ανεχθεί την αυτονομία τους. Όσον αφορά την πανίσχυρη CNT, έχασε βαθμιαία έδαφος προς όφελος ενός ΚΚ που ήταν εντελώς αδύναμο πριν τον Ιούλη 1936 (έχοντας μόλις 14 βουλευτές στην κυβέρνηση Λαϊκού Μετώπου, απέναντι σε 85 σοσιαλιστές), όμως το οποίο κατάφερνε να πλασάρεται ολοένα και περισσότερο ως αναπόσπαστο στοιχείο του κρατικού συμπλέγματος και να επωφελείται από το κράτος απέναντι στους ριζοσπάστες, και ιδιαίτερα απέναντι στους μαχητές της CNT. Το ερώτημα ήταν: ποιός διευθύνει την κατάσταση; και η απάντηση ήταν: το κράτος όποτε το βρίσκει απαραίτητο εξασκεί την εξουσία του, είτε ύπουλα είτε βάναυσα.

Αν η δημοκρατική αστική τάξη και οι σταλινικοί έχασαν πολύτιμο χρόνο διαλύοντας τις αγροτικές κολλεκτίβες, αφοπλίζοντας τις πολιτοφυλακές του POUM, και κυνηγώντας τροτσκιστές “σαμποτέρς” και άλλους “πράκτορες του Χίτλερ” ακόμα και τη στιγμή που ο αντιφασισμός θα ΄πρεπε να τα ρίχνει όλα στον αγώνα ενάντια στον Φράνκο, αυτό δεν ήταν τόσο από ένα αυτοκτονικό ένστικτο. Για το κράτος και το ΚΚ (το οποίο καθίστατο γοργά η ραχοκοκκαλιά του κράτους μέσα απ’ τον στρατό και την αστυνομία), αυτές οι επιχειρήσεις δεν ήταν χάσιμο χρόνου. Ο επικεφαλής του PSUC λέγεται ότι είπε: “Πριν τη Σαραγόσα, πρέπει να πάρουμε τη Βαρκελώνη”. Ο κύριος στόχος τους δεν ήταν ποτέ να τσακισθεί ο Φράνκο, αλλά να κρατήσουν υπό τον έλεγχό τους τις μάζες, γι’ αυτό το λόγο υπάρχουν άλλωστε τα κράτη, και μ’ αυτόν τον τρόπο ο σταλινισμός χτίζει τη δύναμή του. Η Βαρκελώνη έπεσε από τα χέρια των προλεταρίων. Η Σαραγόσα παρέμεινε στα χέρια των φασιστών.

Βαρκελώνη: Μάης 1937

Η αστυνομία προσπάθησε να καταλάβει το τηλεφωνικό κέντρο που βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο αναρχικών (και σοσιαλιστών) εργατών. Στην καταλανική μητρόπολη, καρδιά και σύμβολο της επανάστασης, οι νόμιμες αρχές δε σταματούσαν πουθενά προκειμένου να αφοπλίσουν κάθε τι που παρέμενε ζωντανό, ανεξέλεγκτο και αντι-αστικό. Η τοπική αστυνομία, επιπλέον, ήταν στα χέρια του PSUC (Ενοποιημένο Σοσιαλιστικο Κόμμα Καταλωνίας – αδελφό κόμμα του ισπανικού ΚΚ). Αντιμέτωποι με μια ανοιχτά εχθρική εξουσία, οι προλετάριοι τελικά κατάλαβαν ότι η εξουσία αυτή δεν ήταν δική τους, ότι της είχαν παραχωρήσει το δώρο της εξέγερσής τους δέκα μήνες νωρίτερα, και ότι πια η εξέγερσή τους είχε στραφεί εναντίον τους. Ως αντίδραση στην αρπαγή αυτής της εξουσίας από το Κράτος, μια γενική απεργία παρέλυσε τη Βαρκελώνη. Ήταν πια αργά. Οι εργάτες είχαν ακόμη την ικανότητα να εξεγείρονται ενάντια στο Κράτος (που είχε πάρει αυτή τη φορά τη δημοκρατική του μορφή), αλλά δεν μπορούσαν πλέον να ωθήσουν τους αγώνες τους προς ένα σημείο ανοιχτής ρήξης.

Όπως πάντα, το «κοινωνικό» ζήτημα κυριάρχησε εκ των προτέρων επί του στρατιωτικού. Η νόμιμες αρχές δεν μπορούσαν να επιβληθούν με τις οδομαχίες. Μέσα σε λίγες ώρες, στη θέση ενός πεδίου ανταρτοπολέμου, ενός πολέμου θέσεων, στήθηκε μια κούρσα καταλήψεων κτιρίων έναντι κτιρίων. Κυριάρχησε μια αμυντική εκεχειρία στην οποία κανείς δεν μπορούσε να νικήσει μιας και κανείς δεν επιτιθόταν. Με την ίδια την επιθετική της δυνατότητα μειωμένη, η αστυνομία δε ριψοκινδύνευε να εμπλακεί σε επιθέσεις κτιρίων που είχαν καταλάβει οι αναρχικοί. Γενικά μιλώντας η τοπική αστυνομία και το κράτος κατείχαν το κέντρο της πόλης, ενώ η CNT (Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας – υπό τον έλεγχο των αναρχοσυνδικαλιστών) και το POUM (μαρξιστές) κατείχαν τις εργατικές συνοικείες. Το στάτους κβο τελικά κρίθηκε με πολιτικά μέσα. Οι μάζες κατέθεσαν την εμπιστοσύνη τους στις δυο οργανώσεις που δέχονταν επίθεση, ενώ οι τελευταίες, φοβισμένες πως θα έρθουν σε ευθεία σύγκρουση με το κράτος, έπεισαν τους ανθρώπους να γυρίσουν πίσω στις δουλειές τους (αν και όχι χωρίς κάποια δυσκολία) κι έτσι υπέσκαψαν την μόνη δύναμη που θα μπορούσε να τους σώσει τόσο πολιτικά όσο και «φυσικά». Αμέσως μόλις τελείωσε η απεργία, γνωρίζοντας ότι πλέον έχει το πάνω χέρι της κατάστασης, η κυβέρνηση έφερε 6.000 φρουρούς των Ταγμάτων Επίθεσης, επίλεκτο τμήμα της αστυνομίας. Από τη στιγμή που αποδέχτηκαν τη διαμεσολάβηση των «αντιπροσωπευτικών οργανώσεων» και των μεσολαβητικών συμβουλίων του POUM και της CNT, οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι που είχαν νικήσει τον φασιστικό στρατό τον Ιούλη του 1936 παραδόθηκαν αμαχητί στην Δημοκρατική Αστυνομία τον Μάη του 1937.

Στο σημείο εκείνο, η καταστολή μπορούσε να ξεκινήσει το έργο της. Μόνο μερικές εβδομάδες ήταν αρκετές ώστε να τεθεί εκτός νόμου το POUM, να συλληφθούν οι ηγέτες του, και να θανατωθούν είτε νόμιμα είτε όχι, και να εξαφανιστεί ο Νιν (πρόεδρος του POUM). Ένας παράλληλος αστυνομικός μηχανισμός στήθηκε κρυφά σε τοπικό επίπεδο, οργανωμένος από το NKVD (Σ.τ.μ: Narodnii Komissariat Vnoutrennikh Diél – υπηρεσία πληροφοριών της ΕΣΣΔ) και τον μυστικό σχηματισμό της Κομιντέρν (Κομμουνιστική Διεθνής), που έδινε λογαριασμό απευθείας στην Μόσχα και μόνο. Από το σημείο εκείνο, καθένας που έδειχνε την παραμικρή αντίθεση στο Δημοκρατικό Κράτος και τον βασικό σύμμαχό του, την ΕΣΣΔ, αποκηρυσσόταν και καταδιωκόταν ως «φασίστας», καθώς και σε ολόκληρο τον κόσμο ένας στρατός από καλοπροαίρετες, ευγενικές ψυχές ήταν πρόθυμος να επαναλάβει την ανθρωποσφαγή, κάποιοι από άγνοια, άλλοι από προσωπικό συμφέρον, αλλά όλοι τους πεπεισμένοι πως καμιά τέτοια αποκήρυξη δεν ήταν περιττή, τη στιγμή που ο φασισμός προέλαυνε. Η λύσσα που απελευθερώθηκε απέναντι στο POUM δεν ήταν απροσδόκητη. Αντιτιθέμενο στις δίκες της Μόσχας, το POUM είχε καταδικαστεί στο να καταστραφεί από έναν Σταλινισμό που επιδόθηκε σε έναν ανελέητο παγκόσμιο αγώνα ενάντια στους αντιπάλους του, για τον έλεγχο των μαζών. Τη στιγμή εκείνη, τα περισσότερα κόμματα, σχολιαστές κι ακόμα και η Λίγκα για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα δε δίσταζαν να συνηγορήσουν στην ενοχή των κατηγορουμένων. Εξήντα χρόνια αργότερα, η κυρίαρχη ιδεολογία καταδικάζει αυτές τις δίκες και τις βλέπει σαν ένα σημάδι του παρανοϊκού κυνηγιού της εξουσίας του Κρεμλίνου. Λες και τα σταλινικά εγκλήματα δεν είχαν καμιά σχέση με τον αντιφασισμό! Η αντιφασιστική λογική πάντοτε θα ευθυγραμμίζεται με τις πιο συμβατικές δυνάμεις και πάντοτε θα πολεμάει τις πιο ριζοσπαστικές.

Σε καθαρά πολιτικό επίπεδο, τον Μάη του 1937, δόθηκε ένα στίγμα, αυτού που λίγους μόνο μήνες νωρίτερα, θα ήταν αδιανόητο: Ένας σοσιαλιστής πολύ δεξιότερος ακόμα κι από τον Caballero, ο Negrin, θα ηγείτο μιας κυβέρνησης η οποία θα γινόταν συνώνυμη του «νόμου και της τάξης», περιλαμβάνοντας φυσικά την καταστολή ενάντια στους εργαζομένους. Ο Orwell, ο οποίος κινδύνευσε να χάσει τη ζωή του στα γεγονότα αυτά, αντιλήφθηκε ότι ο πόλεμος «για τη δημοκρατία» είχε προφανώς τελειώσει. Αυτό που έμενε ήταν ένα ξεκαθάρισμα ανάμεσα σε δυο φασισμούς, με τη διαφορά ότι ο ένας ήταν λιγότερο απάνθρωπος από τον άλλον. Ωστόσο, ο Orwell υπέκυψε στην αναγκαιότητα να αποφευχθεί ο «πιο απογυμνωμένος και ανεπτυγμένος φασισμός του Φράνκο και του Χίτλερ». Από το σημείο αυτό κι έπειτα, το μόνο ζήτημα ήταν ο αγώνας για έναν φασισμό λιγότερο άσχημο από τον αντίπαλό του…

Ο πόλεμος κατατρώει την επανάσταση

Η εξουσία δεν βρίσκεται πια στις κάννες των όπλων, όπως δε βρίσκεται ούτε στα εκλογικά παραβάν. Καμιά επανάσταση δεν είναι ειρηνική, αλλά και ποτέ η “στρατιωτική” της διάσταση δεν είναι η κεντρική. Το ζήτημα δεν είναι εάν οι προλετάριοι θα πραγματοποιήσουν τελικά το πέσιμο στα οπλοστάσια, αλλά εάν θα πραγματοποιήσουν αυτό που είναι: όντα εμπορευματοποιημένα που πια δεν μπορούν ούτε και θέλουν να υπάρχουν ως εμπορεύματα, και των οποίων η εξέγερση ξεπερνά την καπιταλιστική λογική. Τα οδοφράγματα και τα αυτόματα προκύπτουν όλα απ’ αυτό το “όπλο”. Όσο μεγαλύτερη η αλλαγή στην κοινωνική ζωή, τόσο λιγότερα όπλα θα χρειαστούν, και τόσο λιγότερες απώλειες θα υπάρξουν. Μια αυθεντικά κομμουνιστική επανάσταση δε θα μοιάζει ποτέ με ανθρωποσφαγή: όχι από υποτιθέμενα μη-βίαια ιδεώδη, αλλά επειδή η επανάσταση περισσότερο ανατρέπει (συμπεριλαμβανομένου του στρατού) παρά καταστρέφει.

Το να φανταζόμαστε ένα προλεταριακό μέτωπο απέναντι σ’ ένα αστικό μέτωπο σημαίνει ν’ αντιλαμβανόμαστε το προλεταριάτο με αστικούς όρους, στα πρότυπα μιας πολιτικής επανάστασης ή ενός πολέμου (που παίρνει την εξουσία κάποιου, καταλαμβάνει τα εδάφη του). Καθ’ αυτόν τον τρόπο, επαναφέρει κανείς στο παιχνίδι όσα το εξεγερτικό κίνημα είχε ξεπεράσει: την ιεραρχία, τον σεβασμό για τους ειδικούς, για την ειδική γνώση, για τις τεχνικές που επιλύουν τα προβλήματα, κατά κάποιο τρόπο για κάθε τι, που θα ξαλάφρωνε τον ρόλο του κοινού ανθρώπου. Στην Ισπανία, απ’ το φθινόπωρο του 1936 κι έπειτα, η επανάσταση εξελίχθηκε σε έναν πολεμικό ανταγωνισμό, και σ’ ένα είδος αναμέτρησης τυπικό των κρατών: ένας πόλεμος μετώπων. Σύντομα η “πολιτοφυλακή” της εργατικής τάξης θα εξελισσόταν σ’ έναν τυπικό “στρατό”.

Χωρισμένοι σε “ταξιαρχίες”, οι εργάτες αποχωρούσαν απ’ τη Βαρκελώνη για να νικήσουν τους φασίστες και στις άλλες πόλεις, ξεκινώντας απ’ τη Σαραγόσα. Η επέκταση της επανάστασης και σε περιοχές πέραν του δημοκρατικού ελέγχου ωστόσο, θα σήμαινε κι ότι η επανάσταση εντός των δημοκρατικών περιοχών έχει ολοκληρωθεί. Όμως ακόμα κι ο Ντουρρούτι δε φαινόταν να αντιλαμβάνεται ότι το κράτος παρέμενε παντού ανέπαφο. Καθώς η ταξιαρχία του (ένα 70% της οποίας αποτελούταν από αναρχικούς) προχωρούσε, επέκτεινε τις κολλεκτιβοποιήσεις: οι πολιτοφύλακες βοηθούσαν τους χωρικούς και έσπειραν τις επαναστατικές ιδέες. Ωστόσο, όσο κι αν δήλωνε ο Ντουρρούτι ότι “αυτές οι πολιτοφυλακές δε θα υπερασπιστούν ποτέ την μπουρζουαζία”, η αλήθεια είναι ότι δεν της επιτίθονταν κιόλας. Δυο βδομάδες πριν το θάνατό του, μίλησε στο ραδιόφωνο, στις 4 Νοέμβρη 1936, λέγοντας:

“Στο μέτωπο και στα χαρακώματα, μια ιδέα μόνο υπάρχει κι ένας σκοπός -η καταστροφή του φασισμού”.

“Καλούμε τον λαό της Καταλωνίας να σταματήσει κάθε εσωτερική διαμάχη και φιλονικία, να ξεχάσει κάθε ζήλια και κάθε πολιτική διαφορά, και να σκεφτεί τον πόλεμο και μόνον. Οι πολιτικοί δεν κάνουν άλλο απ’ τα γνωστά τους κόλπα για να διασφαλίσουν για τον εαυτό τους μια άνετη ζωή. Αυτή η αμφίβολη τέχνη πρέπει ν’ αντικατασταθεί απ’ την τέχνη της εργασίας. Ο λαός της Καταλωνίας πρέπει να φανεί αντάξιος των αδελφών του που μάχονται στο μέτωπο. Αν οι εργάτες της Καταλωνίας ανέλαβαν το ύψιστο καθήκον να πολεμήσουν στα διάφορα μέτωπα, αυτοί που ζουν στις πόλεις και τα χωριά θα πρέπει επίσης να κινητοποιηθούν για να πράξουν το μερίδιό τους. Η ηρωική πολιτοφυλακή μας, έτοιμη να χάσει τη ζωή της στα πεδία των μαχών, πρέπει να είναι σίγουρη για το ποιόν έχει πίσω της. Νιώθουν ότι κανείς δε θα πρεπε να απέχει απ’ τα καθήκοντά του εξαιτίας μη καταβολής αυξήσεων στον μισθό του ή μη ελάτωσης των ωρών εργασίας. Σήμερα όλοι οι άνθρωποι του μόχθου κι ιδιαίτερα αυτοί της CNT, πρέπει να είναι έτοιμοι για την μέγιστη θυσία. Γιατί μόνο έτσι μπορούμε να ελπίζουμε ότι θα θριαμβεύσουμε κατά του φασισμου”.

“Απευθύνομαι σ’ όλες τις οργανώσεις, ζητώντας τους να θάψουνε τις συγκρούσεις και τους καυγάδες τους…”

“Η στρατιωτικοποίηση των πολιτοφυλακών επικυρώθηκε. Εάν αυτό έγινε για να μας τρομοκρατήσει, να μας επιβάλει μια σιδηρά πειθαρχία, τότε ήταν μια λανθασμένη πολιτική. Προκαλούμε αυτούς που επικύρωσαν αυτό το διάταγμα να έρθουν στο μέτωπο και να δουν με τα μάτια τους το ηθικό και την πειθαρχία μας και να τα συγκρίνουν με το ηθικό και την πειθαρχία στα μετόπισθεν. Δεν έχουμε καμμιά πρόθεση να δεχθούμε μια πειθαρχία που μας επιβάλεται ετσιθελικά. Κάνουμε το καθήκον μας. Ελάτε στο μέτωπο να δείτε την οργάνωσή μας! Αργότερα μπορούμε να έρθουμε στη Βαρκελώνη να εξετάσουμε με τη σειρά μας τη δική σας οργάνωση, την πειθαρχία και τον έλεγχό σας!”

“Δεν υπάρχει κανένα χάος στο μέτωπο, καμμιά έλλειψη πειθαρχίας. Έχουμε όλοι μας ψηλά το αίσθημα της υπευθυνότητας. Γνωρίζουμε τί μας έχετε εμπιστευθεί. Μπορείτε να κοιμάστε ήσυχοι. αλλά να θυμάστε ότι δεν έχουμε εγκαταλείψει τη Βαρκελώνη στα χέρια σας. Απαιτούμε υπευθυνότητα και πειθαρχία κι από την μεριά σας. Αφήστε μας να αποδείξουμε την ικανότητά μας να αποφύγουμε τη δημιουργία νέων διαφορών μετά τον πόλεμό μας ενάντια στον φασισμό. Αυτοί που επιθυμούν την ανάδειξή της δικής τους οργάνωσης ώς ισχυρότερη, δουλεύουν στη λάθος κατεύθυνση. Ενάντια στην τυραννία υπάρχει μόνο ένα μέτωπο, μια οργάνωση και μια πειθαρχία” [10]

Οι ακροατές θα πίστευαν ότι μια επανάσταση πραγματικά λαμβάνει χώρα, πολιτικά και οικονομικά, και η οποία απλώς χρειάζεται τη στρατιωτική ολοκλήρωσή της: το τσάκισμα των φασιστών. Ο Ντουρρούτι και οι σύντροφοί του ενσωμάτωναν μια ενέργεια η οποία δεν περίμενε το 1936 για την έφοδό της στο υπάρχον σκηνικό. Κι όμως, ολόκληρη η μαχητική βούληση του κόσμου αυτού δεν είναι αρκετή, όταν οι εργάτες στοχεύουν μ’ όλη τους την ενέργεια ενάντια σε μια συγκεκριμένη μορφή του κράτους, κι όχι ενάντια στο κράτος καθεαυτό. Στα μέσα του 1936, αποδεχόμενοι να διεξάγουν έναν πόλεμο χαρακωμάτων σήμαινε να παρατήσουν τα κοινωνικά και πολιτικά όπλα στα χέρια της μπουρζουαζίας που έμενε στα μετόπισθεν, κι επίσης σήμαινε να στερήσουν τη στρατιωτική δράση από την πρωταρχική ώθηση που αντλεί από ένα άλλο πεδίο, το μόνο στο οποίο το προλεταριάτο έχει το πάνω χέρι. Όπως έγραφε η “Ολλανδική Αριστερά”:

“Αν οι εργάτες πραγματικά επιθυμούν να οικοδομήσουν ένα αμυντικό μέτωπο ενάντια στους λευκούς, ο μόνος τρόπος να το κάνουν είναι να πάρουν την πολιτική εξουσία οι ίδιοι, αντί να την αφήσουν στα χέρια μιας κυβέρνησης Λαϊκού Μετώπου. Μ’ άλλα λόγια, η υπεράσπιση της επανάστασης είναι εφικτή μόνο μέσ’ από τη δικτατορία του προλεταριάτου, κι όχι από μια συνεργιασία όλων των αντιφασιστικών κομμάτων… Η προλεταριακή επανάσταση περιστρέφεται γύρω απ’ την καταστροφή του παλιού κρατικού μηχανισμού, και την ανάληψη των κεντρικών λειτουργιών της εξουσίας από τους ίδιους τους εργάτες”. [11]

Το καλοκαίρι του 1936, μακράν του να απολαμβάνουν μια αποφασιστική στρατιωτική υπεροχή, οι εθνικιστές δεν κατείχαν ακόμη καμιά μεγάλη πόλη. Η δύναμή τους έδραζε στην Λεγεώνα των Ξένων και στους “Μαυριτανούς” του Μαρόκκου. Το 1912, το Μαρόκκο είχε διαμοιραστεί απ’ τη Γαλλία και την Ισπανία σε δύο προτεκτοράτα, αλλά είχε από καιρό εξεγερθεί ενάντια στις αποικιακές φιλοδοξίες καί των δυο χωρών. Ο ισπανικός βασιλικός στρατός είχε ηττηθεί βαριά εκεί το 1921, κυρίως λόγω της λιποταξίας των μαροκκινής καταγωγής στρατιωτών του. Παρά τη Γαλλο-Ισπανική συνεργασία, ο Πόλεμος του Ριφ στον οποίον διακρίθηκε ένας στρατηγός ονόματι Φράνκο) τελείωσε μόνο μετά την παράδοση του Abd el-Krim, το 1926. Δέκα χρόνια αργότερα, οι διακηρύξεις άμεσης και άνευ όρων ανεξαρτησίας για το ισπανικό Μαρόκκο έφεραν απογοήτευση και οργή στα τάγματα εφόδου των αντιδραστικών. Η δημοκρατία προφανώς βρήκε μια εύκολη προσωρινή λύση, υπό την πίεση των συντηρητικών κύκλων και της Αγγλικής και Γαλλικής Δημοκρατίας, που δεν έβλεπαν μ’ ενθουσιασμό κάθε πιθανή υπαναχώρηση απ’ τις δικές τους αποικιακές αυτοκρατορίες. Την ίδια στιγμή επιπλέον, το γαλλικό Λαϊκό Μέτωπο όχι μόνο αρνήθηκε να παραχωρήσει οποιαδήποτε μεταρρύθμιση άξια του ονόματός του στους υπηκόους των γαλλικών αποικιών, αλλά διέλυσε και το Βορειοαφρικανικό Αστέρι, ένα προλεταριακό κίνημα στην Αλγερία.

Ο καθένας γνωρίζει ότι η πολιτική της “μη-ανάμειξης” στην Ισπανία ήταν της πλάκας. Μια βδομάδα μετά τη στρατιωτική στάση, το Λονδίνο ανακοίνωσε την αντίθεσή του σε κάθε πώληση όπλων στην τότε νόμιμη ισπανική κυβέρνηση, καθώς και την ουδετερότητά του σε περίπτωση που η Γαλλία εμπλακεί σε μια σύγκρουση. Η δημοκρατική Αγγλία έθετε έτσι τη δημοκρατία και τον φασισμό στο ίδιο επίπεδο. Ως αποτέλεσμα, η Γαλλία του Blum και του Thorez έστειλε μερικά αεροπλάνα, όταν η Ιταλία και η Γερμανία έστειλαν ολόκληρα τάγματα με τα πολεμοφόδιά τους. Όσο για τις Διεθνείς Ταξιαρχίες, ελεγχόμενες από τη Σοβιετική Ένωση και τα ΚΚ, η στρατηγική τους αξία επήλθε μ’ ένα ιδιαίτερα βαρύ τίμημα, συγκεκριμένα την εξόντωση κάθε αντιπολίτευσης στον σταλινισμό, προερχόμενης μέσα από την εργατική τάξη. Ήταν στο ξεκίνημα του 1937, μετά την πρώτη παραλαβή όπλων, που η Καταλωνία κατήργησε τον Νιν απ’ τη θέση του ως σύμβουλος του Υπουργείου Δικαιοσύνης.

Σπάνια η στενή αντίληψη της ιστορίας ως μια σειρά από μάχες, πολέμους και στρατηγικές ήταν πιο άτοπη προκειμένου να εξηγήσει την πορεία ενός άμεσα “κοινωνικού” πολέμου, διαμορφωμένου καθώς ήταν από την εσωτερική δυναμική του αντιφασισμού. Ο επαναστατικός ζήλος αρχικά έσπασε την ορμή των εθνικιστών. Έπειτα οι εργάτες αποδέχθηκαν την νομιμότητα: η σύγκρουση πάγωσε και στη συνέχεια θεσμοθετήθηκε. Απ’ τον χειμώνα του 1936 κι έπειτα, οι ταξιαρχίες της πολιτοφυλακής καθηλώθηκαν στην πολιορκεία της Σαραγόσα. Το κράτος εξόπλιζε μόνο τις στρατιωτικές μονάδες που απολάμβαναν την εμπιστοσύνη του, δηλαδή αυτές που δεν απαλλοτρίωναν την μεγάλη ιδιοκτησία. Απ’ τις αρχές του 1937, στις πενιχρά εξοπλισμένες πολιτοφυλακές του POUM που μάχονταν με παλιά τυφέκια, το ρεβόλβερ ήταν ήδη πολυτέλεια. Στις πόλεις, οι πολιτοφύλακες βρίσκονταν ώμο με ώμο με τους άρτια εξοπλισμένους τακτικούς στρατιώτες. Τα μέτωπα πληθαίναν, όπως και μέσα στη Βαρκελώνη, μεταξύ προλεταρίων και μπάτσων. Η τελευταία ανάσα ήταν η νίκη των δημοκρατικών στην Μαδρίτη. Αμέσως μετά, η κυβέρνηση διέταξε τους μη-στρατολογημένους πολίτες να παραδώσουν τα όπλα τους. Το διάταγμα είχε περιορισμένα άμεσα αποτελέσματα, αλλά ήταν ενδεικτικό της αμείωτης θέλησης αφοπλισμού του πληθυσμού. Η απογοήτευση και η καχυποψία διέβρωναν το ηθικό. Ο πόλεμος περνούσε ολοένα και περισσότερο στα χέρια των ειδικών. Τελικά, η Δημοκρατία έχανε ολοένα και περισσότερο έδαφος, καθώς κάθε κοινωνικό περιεχόμενο και κάθε επαναστατική σημασία εξανεμιζόταν στο αντιφασιστικό στρατόπεδο.

Ο περιορισμός της επανάστασης σε πόλεμο, απλοποιεί και διαστρεβλώνει το κοινωνικό ζήτημα σε μια λογική κέρδους ή απώλειας, σε μια λογική επικράτησης του “ισχυρότερου”. Το ζήτημα πλέον τίθεται στο ποιός θα έχει τους πιο πειθαρχημένους στρατιώτες, τα καλύτερα οικονομικά, τους πιο ικανούς αξιωματικούς και την υποστήριξη συμμάχων των οποίων η πολιτική φύση μπαίνει σε δεύτερη μοίρα. Αξιοσημείωτο είναι ότι όλη αυτή η διαδικασία, τραβάει τελικά τη σύγκρουση μακριά απ’ την καθημερινή ζωή. Είναι μια συγκεκριμένη μορφή πολέμου που, ακόμα και μεταξύ των υποστηριχτών του από κάθε πλευρά, κανείς δε θέλει να χάσει, αν και όλοι επιθυμούν να τελειώσει. Σε αντίθεση με την επανάσταση, εκτός από την περίπτωση ήττας, ο πόλεμος δεν διαβαίνει το κατώφλι μου. Μεταμορφωμένος σε μια στρατιωτική διαμάχη, ο πόλεμος ενάντια στον Φράνκο σταμάτησε να είναι μια προσωπική δέσμευση, έχασε κάθε απτή πραγματικότητά του, κι έγινε μια κινητοποίηση από τα πάνω, όπως σε κάθε άλλη κατάσταση πολέμου. Μετά τον Γενάρη του 1937, η εθελοντική κατάταξη έκανε “κοιλιά”, και ο εμφύλιος πόλεμος, και στα δυο στρατόπεδα, έφθασε σε μια γενική υποχρεωτική στρατολόγηση. Ως αποτέλεσμα, τυχόν πολιτοφύλακες του 1936 που θα εγκατέλειπαν τις ταξιαρχίες ένα χρόνο αργότερα, αηδιασμένοι με τον πολιτικαντισμό της Δημοκρατίας, μπορούσαν να συλληφθούν και να εκτελεσθούν επί τόπου ως “λιποτάκτες”.

Σε διαφορετικές ιστορικές συνθήκες, η στρατιωτική εξέλιξη αυτή, από μια εξέγερση σε πολιτοφυλακές κι έπειτα σε τακτικό στρατό, θυμίζει τους “αντάρτικους” πολέμους “guerrilla” ενάντια στον Ναπολέοντα (εξ ού και ο όρος guerilla από το ισπανικό guerra, ο “μικρός πόλεμος” δηλαδή), που περιράφει ο Μαρξ:

“Συγκρίνοντας τις τρεις περιόδους του guerrilla με την πολιτική ιστορία της Ισπανίας, ανακαλύπτουμε ότι αναπαριστούν και τον ανάλογο βαθμό στον οποίο το αντεπαναστατικό πνεύμα της Κυβέρνησης είχε επιτύχει να παγώσει το πνεύμα του λαού. Ξεκινώντας με την εξέγερση ολόκληρων πληθυσμών, ο παρτιζάνικος πόλεμος συνεχίστηκε στη συνέχεια από ανταρτοομάδες, που είχαν πίσω τους ολόκληρες επαρχίες για εφεδρείες, και τελείωσε με παραστρατιωτικά σώματα που βρίσκονταν πάντα με το ένα πόδι στο να κυλήσουν στην ληστεία και την πειρατεία, ή έφθιναν στο επίπεδο ταγμάτων τακτικού στρατού”. [12]

Για το 1936, όπως και για το 1808, η εξέλιξη της στρατιωτικής κατάστασης δεν μπορεί να εξηγηθεί αποκλειστικά ή ακόμα και κατά κύριο λόγο από την τέχνη του πολέμου, αλλά προκύπτει από την ισορροπία πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων, και τον μετασχηματισμό τους σε μια αντεπαναστατική κατεύθυνση. Ο συμβιβασμός που επικαλούταν ο ΝΤουρρούτι, η αναγκαιότητα ενότητας με κάθε κόστος, δεν μπορούσε παρά να παραδώσει πρώτα την νίκη στο Δημοκρατικό κράτος (επί του προλεταριάτου κι έπειτα στο Φρανκικό κράτος (επί της Δημοκρατίας).

Υπήρξε στο ξεκίνημά της μια επανάσταση στην Ισπανία, που όμως γρήγορα αντιστράφηκε καθώς οι προλετάριοι, πεπεισμένοι ότι είχαν ήδη αρκετή δύναμη, εναπόθεσαν την εμπιστοσύνη τους στο κράτος σ’ έναν αγώνα ενάντια στον Φράνκο. Σ’ αυτή τη βάση, η πολυμορφία των ανατρεπτικών πρωτοβουλιών και των μέτρων που λήφθηκαν στην παραγωγή και στην καθημερινή ζωή καταδικάστηκαν απ’ το απλό και τραγικό γεγονός ότι λάμβαναν χώρα στη σκιά ενός κράτους εκτάκτου ανάγκης, το οποίο αρχικά είχε τεθεί στην αναμονή, κι έπειτα ξαναπήρε μπρος στο βωμό της αναγκαιότητας του πολέμου εναντίον του Φράνκο, ένα παράδοξο που παρέμεινε σκοτεινό για τις περισσότερες επαναστατικές ομάδες της εποχής. Προκειμένου να σταθεροποιηθεί και να επεκταθεί, οι μετασχηματισμοί χωρίς τους οποίους η επανάσταση θα γινόταν ένα άδειο κέλυφος, έπρεπε να τεθούν ανταγωνιστικά προς ένα κράτος που σαφέστατα αντιλαμβανόταν ως αντίπαλος.

Το πρόβλημα ήταν ότι, μετά τον Ιούλη του 1936, η δυαδική εξουσία υπήρχε μόνο εξ όψεος. Όχι μόνο οι θεσμοί της προλεταριακής εξουσίας που είχαν γεννηθεί από την εξέγερση, κι αυτά που αμέσως μετά προέκυψαν μέσ’ απ’ τις κοινωνικοποιήσεις, ανέχθηκαν το κράτος, αλλά παρέδωσαν και στο κράτος την αρμοδιότητα του αντιφασιστικού αγώνα, λες και ήταν έστω τακτικά αναγκαίο να περάσει μέσα από το κράτος ο αγώνας για τη συντριβή του Φράνκο. Με όρους “ρεαλισμού”, η καταφυγή στις παραδοσιακές στρατιωτικές μεθόδους που έγινε αποδεκτή από την άκρα αριστερά (περιλαμβανομένου του POUM και της CNT), στο όνομα της αποτελεσματικότητας αποδείχθηκε σχεδόν χωρίς εξαίρεση αναποτελεσματική. Εξήντα χρόνια αργότερα, οι άνθρωποι ακόμα δεν το χουν λήξει. Κι όμως το δημοκρατικό κράτος είναι τόσο ακατάλληλο για να διεξάγει ένοπλο αγώνα ενάντια στον φασισμό, όσο και για να σταματήσει την ειρηνική του άνοδο στην εξουσία. Τα κράτη είναι κατά κανόνα διστακτικά απέναντι στον κοινωνικό πόλεμο και συνήθως φοβούνται παρά ενθαρρύνουν την αδελφοποίηση. Όταν στην Γουαδαλαχάρα, οι αντιφασίστες απευθύνθηκαν στους ιταλούς στρατιώτες που έστειλε ο Μουσσολίνι για να τους καταστείλουν, ως εργάτες προς εργάτες, μια ομάδα ιταλών πράγματι λιποτάκτησαν. Το επεισόδιο αυτό παρέμεινε η εξαίρεση.

Από την πολιορκεία της Μαδρίτης (Μάρτης ’37), μέχρι την τελική πτώση της Καταλωνίας (Φλεβάρης ’39), το πτώμα της ματαιωμένης επανάστασης σάπιζε στα πεδία των μαχών. Μπορεί να μιλά σήμερα έτσι κανείς για πόλεμο στην Ισπανία, αλλά όχι για επανάσταση. Πόλεμος που άνοιγε μια ολοένα και μεγαλύτερη πληγή καθώς τελούσε την κύρια λειτουργία του, που ήταν η επίλυση του τρέχοντος καπιταλιστικού προβλήματος: της εγκαθίδρυσης στην Ισπανία ενός κράτους νομιμότητας που θα κατάφερνε να αναπτύξει το εθνικό κεφάλαιο ενώ θα κρατούσε τις μάζες υπό έλεγχο. Τον Φλεβάρη του 1939, ο Σουρρεαλιστής και Τροτσκιστής (τότε) ποιητής Benjamin Péret ανέλυε την τελική πράξη της ήττας:

“Η εργατική τάξη… έχοντας χάσει απ’ τα μάτια της τους ίδιους της τους στόχους, δεν έβλεπε πια για ποιο λόγο θα πρεπε να σκοτωθεί υπερασπιζόμενη την μαφία της αστικής δημοκρατίας ενάντια στη φασιστική μαφία, σε τελική ανάλυση, υπερασπιζόμενη το Αγγλο-Γαλλικό κεφάλαιο ενάντια στον Ιταλο-Γερμανικό ιμπεριαλισμό. Ο εμφύλιος πόλεμος είχε μετατραπεί ραγδαία σε ιμπεριαλιστικό πόλεμο” [13]

Την ίδια χρονιά, ο Bruno Rizzi έκανε ένα παρόμοιο σχόλιο στην έκθεσή του για την “κολλεκτιβιστική γραφειοκρατία” στην ΕΣΣΔ:

“Οι παλιές δημοκρατίες παίζουν το παιχνίδι της αντιφασιστικής πολιτικής προκειμένου να νανουρίζουν τα πλήθη. Είναι αναγκασμένες να κρατούν τους προλεταρίους ήσυχους… ανά πάσα στιγμή, οι παλιές δημοκρατίες μπουκώνουν την εργατική τάξη με αντιφασισμό… Η Ισπανία μετατράπησε σ’ ένα σφαγείο από προλεταρίους όλων των εθνικοτήτων, προκειμένου να εξοντωθούν οι απείθαρχοι επαναστάτες εργάτες, και να πουληθούν τα προϊόντα της βαριάς βιομηχανίας”.

Τα δυο στρατόπεδα αναμφίβολα είχαν αρκετά διαφορετική κοινωνιολογική σύνθεση. Αν και η μπουρζουαζία ήταν παρούσα και στις δυο μεριές, η τεράστια πλειοψηφία των εργατών και των φτωχών γεωργών υποστήριζαν τη Δημοκρατία, ενώ τα παρωχημένα κι αντιδραστικά στρώματα (οι γαιοκτήμονες, οι μικρο-ιδιοκτήτες, ο κλήρος) συνασπίσθηκαν πίσω από τον Φράνκο. Αυτή η ταξική πόλωση προσέδιδε μια αύρα προοδευτισμού στο Δημοκρατικό κράτος, αλλά δεν είναι ικανή να πεί κάτι παραπάνω για την ιστορική σημασία της σύγκρουσης, όπως και τα πολλά εργατικής καταγωγής μέλη των σοσιαλιστικών ή σταλινικών κομμάτων δεν είναι αποκαλυπτικά στοιχεία για την φύση των κομμάτων αυτών: στην πραγματικότητα, καθώς είναι σχηματισμοί βάσης, είναι ικανοί να χειραγωγήσουν ή να αντιτεθούν σε κάθε προλεταριακή έφοδο. Αναλόγως, ο Δημοκρατικός στρατός διέθετε έναν μεγάλο αριθμό εργατών, αλλά σημασία έχει το για τί, με ποιόν και κάτω από ποιές εντολές πολεμούσαν αυτοι. Να θέτουμε την ερώτηση σημαίνει ταυτόχρονα να την απαντούμε, εκτός κι αν θεωρεί κανείς ότι είναι εφικτό να πολεμά την μπουρζουαζία μέσα από μια συμμαχία με την μπουρζουαζία.

“Ο εμφύλιος πόλεμος είναι η υψηλότερη έκφραση του ταξικού πολέμου”, έγραφε ο Τρότσκυ στο Τα ιδανικά τους και τα δικά μας (1938). Αρκεί φυσικά να προσθέσει κανείς ότι απ’ τους “θρησκευτικούς πολέμους” μέχρι τις Ιρλανδικές ή τις ταραχές στο Λίβανο των ημερών μας, ο εμφύλιος πόλεμος είναι επίσης, και μάλιστα συχνότερα, η μορφή που παίρνει ένας αδύνατος ή κι αποτυχημένος κοινωνικός αγώνας: όταν οι ταξικές αντιφάσεις δεν μπορούν να εκδηλωθούν ως τέτοιες, ξεσπούν μέσα σε ιδεολογικά ή εθνικά πλαίσια, καθυστερώντας ακόμη περισσότερο κάθε ανθρώπινη χειραφέτηση.

Αναρχικοί στην Κυβέρνηση

Η σοσιαλδημοκρατία δε “συνθηκολόγησε” τον Αύγουστο του 1914, όπως ένας μαχητής που ρίχνει τα όπλα του: ακολούθησε την τροχιά ενός πανίσχυρου κινήματος που ήταν διεθνιστικό στη ρητορεία του, ενω στην πραγματικότητα είχε μετατραπεί σε βαθιά εθνικό, καιρό πριν. Το SPD μπορούσε κάλλιστα να αποτελεί την κυρίαρχη εκλογική δύναμη στη Γερμανία του 1912, όμως η ισχύς του εξαντλούταν στους σκοπούς των μεταρρυθμίσεων, μέσα στα πλαίσια του καπιταλισμού και σύμφωνα με τους νόμους του, που περιλάμβαναν για παράδειγμα την αποδοχή της αποικιοκρατίας, κι επίσης τον πόλεμο, που ακολούθησε όταν έμεινε πια η μόνη λύση για την αποσυμπίεση των κοινωνικών και πολιτικών αντιθέσεων.

Κατά τον ίδιο τρόπο, η ενσωμάτωση του ισπανικού αναρχισμού στο κράτος το 1936 αποτελεί έκπληξη μόνο αν λησμονεί κανείς τη φύση του: η CNT ήταν ένα συνδικάτο, ένα αυθεντικό συνδικάτο αναμφίβολα, ωστόσο παρέμενε ένα συνδικάτο, και εν υπάρχει συνδικάτο που να μην είναι συνδικάτο. Η λειτουργία δίνει μορφή στο όργανο κι όχι το αντίθετο. Οποιαδήποτε κι αν ήταν τα αρχικά ιδεώδη του, κάθε μόνιμη οργάνωση για την υπεράσπιση των μισθωτών εργατών ως τέτοια είναι προορισμένη να μετατραπεί σε μεσολαβητή, κι εν συνεχεία σε συμφιλιωτή. Ακόμα κι αν είναι στα χέρια ριζοσπαστών, ακόμα κι αν κυνηγιέται, η  οργάνωση αυτή είναι καταδικασμένη να ξεφύγει απ’ τον άμεσο έλεγχο της βάσης της και να μετατραπεί σε όργανο διαμεσολάβησης. Ακόμα κι αν υπήρξε αναρχικό συνδικάτο, η CNT ήταν πρώτα συνδικάτο κι έπειτα αναρχικό. Υπάρχει ένα ολόκληρο σύμπαν από τον εργάτη της σειράς μέχρι τον ηγέτη που θα καθήσει να συζητήσει στο τραπέζι των αφεντικών, η CNT πάντως δεν είχε τεράστιες διαφορές από την UGT. Και οι δυο εργάζονταν για τον εκσυγχρονισμό και την ορθολογική διαχείρηση της οικονομίας: με μια λέξη, για να κοινωνικοποιήσουν τον καπιταλισμό. Υπάρχει ένα λεπτό νήμα που ενώνει τη σοσιαλιστική ψήφο υπέρ του πολέμου τον Αύγουστο του 1914, με τη συμμετοχή στην κυβέρνηση των αναρχικών ηγετών, πρώτα στην Καταλωνία (Σεπτέμβρης ’36), κι έπειτα στην Ισπανική Δημοκρατία (Νοέμβρης ’36). Ήδη από το 1914, ο Μαλατέστα είχε στιγματίσει όσους απ’ τους συντρόφους του (όπως ο Κροπότκιν) αποδέχονταν τη στράτευση στο όνομα της εθνικής άμυνας “κυβερνητικούς αναρχικούς”.

Η CNT υπήρξε για πολύ καιρό ταυτόχρονα θεσμική και ανατρεπτική. Η αντίφαση αυτή έλαβε τέλος στις γενικές εκλογές του 1931, όπου η CNT παράτησε την αντικοινοβουλευτική της στάση, καλώντας της μάζες να ψηφίσουν τους Δημοκρατικούς υποψηφίους. Η αναρχική οργάνωση μετατρεπόταν σε “ένα συνδικάτο που φιλοδοξούσε να κατακτήσει την εξουσία”, το οποίο “αναπόφευκτα θα οδηγούσε σε μια δικτατορία επί του προλεταριάτου”. [14]

Απ’ τον έναν συμβιβασμό στον άλλον, η CNT κατέληξε να αποκηρρύξει τον αντικρατισμό που ήταν ο βασικός λόγος ύπαρξής της, ακόμα και μετά που η Δημοκρατία και οι Ρώσσοι σύμμαχοι ή μάλλον αφέντες της, έδειξαν το πραγματικό τους πρόσωπο τον Μάη του ’37, χωρίς να αναφέρουμε καν τα όσα ακολούθησαν, στις φυλακές και τα μυστικά κρατητήρια. Όπως το POUM, η CNT υπήρξε αποτελεσματική στο να αφοπλίσει τους προλεταρίους, να τους καλέσει να εγκαταλείψουν τον αγώνα τους ενάντια στην επίσημη και τη σταλινική αστυνομία που ήταν πια έτοιμοι να τους αποτελειώσουν. Όπως το έθεσε το GIC:

“Η CNT ήταν ανάμεσα στους κύριους υπεύθυνους για το τσάκισμα της εξέγερσης. Έριξε το ηθικό του προλεταριάτου σε μια στιγμή που αυτό εφορμούσε εναντίον των δημοκρατικών αντιδραστικών” [15]

Ορισμένοι ριζοσπάστες γεύτηκαν ακόμα τη δυσάρεστη έκπληξη να ριχθούν σε μια φυλακή που διευθυνόταν από έναν παλιό αναρχικό σύντροφο, απογυμνωμένο από κάθε ουσιαστική εξουσία πάνω στο τί γινόταν μέσα στη φυλακή φυσικά. Στις βλάβες που προκάλεσε η CNT μπορεί να προστεθεί και μια απλή προσβολή, όταν ο απεσταλμένος της CNT στη Σοβιετική Ένωση για υλική βοήθεια, δεν έθεσε καν το ζήτημα των δικών της Μόσχας.

Τα πάντα για τον αντιφασιστικό αγώνα!

Τα πάντα για τις σφαίρες και τα όπλα!

Όμως ακόμη κι έτσι, κάποιοι μπορεί να διαφωνήσουν, αφού οι αναρχικοί είναι απ’ τη φύση τους απρόσβλητοι απ’ τον ιό του κρατισμού. Δεν είναι άλλωστε ο αναρχισμός η άρνηση του κράτους; Ναι μεν, αλλά…

Ορισμένοι μαρξιστές επίσης μπορούν να επικαλεστούν ολόκληρες σελίδες απ’ τον Εμφύλιο Πόλεμο στη Γαλλία (του Κ. Μαρξ) για την καταστροφή του κρατικού μηχανισμού, και να επαναλάβουν το χωρίο απ’ το Κράτος κι Επανάσταση όπου ο Λένιν λέει ότι μια μέρα οι μάγειρες θα διευθύνουν την κοινωνία κι όχι οι πολιτικοί. Όμως αυτοί οι ίδιοι μαρξιστές μπορούν στην πράξη να εφαρμόζουν την πιο δουλοπρεπή λατρεία του κράτους, όταν βλέπουν το κράτος ως τον φορέα της προόδου ή της ιστορικής αναγκαιότητας. Καθώς φαντάζονται το μέλλον ως μια καπιταλιστική κοινωνία χωρίς καπιταλιστές, ως έναν κόσμο που ακόμα βασίζεται στην μισθωτή εργασία αλλά αυτή τη φορά εξισωτική, εκδημοκρατισμένη και σχεδιασμένη, όλα τους οδηγούν στο να δεχθούν ένα κράτος (μεταβατικό βέβαια), και να παν στον πόλεμο για ένα κράτος που θεωρούν κακό, εναντίον ενός άλλου που τους φαίνεται χειρότερο.

Ο αναρχισμός υπερεκτιμά το κράτος, θεωρώντας την εξουσία ως τον κύριο εχθρό, ενώ την ίδια στιγμή υποτιμά τη ροπή αδράνειας του κράτους.

Το κράτος είναι ο εγγυητής, αλλά όχι ο δημιουργός των κοινωνικών σχέσεων. Αντιπροσωπεύει και ενοποιεί το κεφάλαιο, δεν είναι ούτε ο κινητήρας του ούτε η καρδιά του. Απ’ το αναντίρρητο γεγονός ότι οι ισπανικές μάζες ήταν οπλισμένες μετά τον Ιούλη του 1936, ο αναρχισμός συμπεραίνει ότι το κράτος είχε πια χάσει την υπόστασή του. Όμως η υπόσταση του κράτους δεν εδρεύει στον έναν ή τον άλλον θεσμό του, αλλά στην λειτουργία της ενοποίησης που φέρνει συνολικά εις πέρας. Το κράτος διασφαλίζει τους δεσμούς που οι άνθρωποι δεν μπορούν και δεν τολμούν να δημιουργήσουν μεταξύ τους, και δημιουργεί ένα δίκτυο υπηρεσιών, οι οποίες είναι ταυτόχρονα παρασιτικές όσο και αναγκαίες.

Το καλοκαίρι του 1936, το κρατικό σύμπλεγμα φαινόταν να παραπαίει στη Δημοκρατική Ισπανία, μιας και φυτοζωοούσε μόνο ώς ένα πιθανό πλαίσιο ικανό να μαζέψει τα συντρίμμια της καπιταλιστικής κοινωνίας και να τα επαναδιευθετήσει μια μέρα. Στο μεταξύ, συνέχιζε να υπάρχει, σε κοινωνική νάρκη. Έπειτα, κέρδισε έδαφος όταν οι σχέσεις που δημιουργήθηκαν με την εξέγερση χαλάρωσαν ή διαλύθηκαν. Αναζωογόνησε τα όργανά του, και μόλις το επέτρεψε η κατάσταση, πήρε τον έλεγχο των οργάνων αυτών που η ανατροπή είχε φέρει στην επιφάνεια και λειτουργήσει. Αυτό που έμοιαζε μ’ ένα άδειο κέλυφος, αποδείχθηκε ικανό όχι μόνο να αναγεννηθεί, αλλά και να αδειάσει τις παράλληλες μορφές εξουσίας στις οποίες η επανάσταση πίστευε ότι είχε ενσωματωθεί και να τις αποικίσει το ίδιο.

Η ύστατη δικαιολογία της CNT για τον ρόλο της συνοψίζεται στην ιδέα ότι η κυβέρνηση δεν είχε πια καμμιά εξουσία στ’ αλήθεια, καθώς το εργατικό κίνημα είχε πάρει την εξουσία εκ των πραγμάτων.

“…η κυβέρνηση έχει πάψει να είναι μια δύναμη που καταπιέζει την εργατική τάξη, με τον ίδιο τρόπο που το κράτος δεν είναι πια η οργάνωση που διαιρεί την κοινωνία σε τάξεις. Κι αν τα μέλη της CNT εργασθούν μέσα στο κράτος και την κυβέρνηση, οι άνθρωποι θα είναι ολοένα και λιγότερο καταπιεσμένοι”. [16]

Όχι λιγότερο απ’ τον μαρξισμό, ο αναρχισμός φετιχοποιεί το κράτος και το φαντάζεται να παίρνει σάρκα και οστά σε ένα συγκεκριμένο μέρος. Ο Μπλανκί είχε προηγουμένως οδηγήσει τον μικρό στρατό του σε επιθέσεις εναντίον δημαρχείων ή στρατώνων, τουλάχιστον όμως χωρίς να ισχυρίζεται ποτέ ότι βασίζει τις δράσεις του στο προλεταριακό κίνημα, αλλά μόνο σε μια μειοψηφία που θα ξυπνούσε τον κόσμο. Έναν αιώνα αργότερα, η CNT δήλωνε ότι το ισπανικό κράτος είναι ένα φάντασμα σε σχέση με την απτή πραγματικότητα των “κοινωνικών οργανώσεων” (δηλαδή των πολιτοφυλακών, των συνδικάτων κλπ). Όμως, η λειτουργία του κράτους, ο λόγος ύπαρξής του, είναι να χαρτογραφεί τις ελλείψης και της αδυναμίες της “κοινωνίας” μέσω ενός συστήματος σχέσεων, δεσμών, συγκέντρωσης εξουσιών, διοίκησης, αστυνομίας, δικαιοσύνης, και στρατιωτικών δικτύων τα οποία παραμένουν σε αναμονή για καιρούς κρίσεων, περιμένοντας για τη στιγμή που ένας αστυνομικός ανακριτής θα βρει το δρόμο του μέσα στα αρχεία κάποιου κοινωνικού λειτουργού. Η επανάσταση δεν έχει Βαστίλλη να γκρεμίσει, αστυνομικό τμήμα ή θερινά ανάκτορα να “καταλάβει”: το καθήκον της είναι να καταστήσει ακίνδυνα ή να καταστρέψει τα πάντα απ’ τα οποία τέτοια μέρη αντλούν την υπόστασή τους.

Άνοδος και πτώση της κολλεκτιβοποίησης

Το βάθος και το εύρος των βιομηχανικών και αγροτικών κολλεκτιβοποιήσεων μετά τον Ιούλη του 1936 δεν έχει ιστορικό προηγούμενο. Ο Μαρξ υπογράμμιζε την ισπανική παράδοση λαϊκής αυτονομίας, και το χάσμα μεταξύ του λαού και του κράτους το οποίο εκδηλώθηκε στους αντι-Ναπολεονικούς πολέμους, κι έπειτα στις εξεγέρσεις του 19ου αιώνα, που αναζωογονούσαν μια πατροπαράδοτη κοινοτική αντίσταση στην εξουσία του στέμματος. Η απόλυτη μοναρχία, παρατηρούσε, δεν ανακινούσε διάφορα στρώμματα για να δημιουργήσει ένα σύγχρονο κράτος, αλλά άφηνε τις ζωτικές δυνάμεις της χώρας ανέπαφες. Ο Ναπολέων έτσι μπορούσε να βλέπει την Ισπανία ως ένα “κουφάρι,

…κι όμως, όσο νεκρό ήταν στ’ αλήθεια το ισπανικό κράτος, η ισπανική κοινωνία ήταν γεμάτη ζωή” και “αυτό που λέμε κράτος με τη σύγχρονη έννοια της λέξης είχε πραγματοποιηθεί μόνο σε ότι αφορά το στράτευμα, που έπρεπε να συμβαδίσει με την ιδιαίτερη ταραχώδη “επαρχιακή” ζωή του λαού” [17]

Στην Ισπανία του 1936, η αστική επανάσταση είχε γίνει, κι ήταν μάταιο να κάνει κανείς υποθέσεις τύπου 1917, η ακόμα χειρότερα 1848 ή 1789. Ωστόσο, αν και η μπουρζουαζία ήταν κυρίαρχη πολιτικά, και το κεφάλαιο οικονομικά, απείχαν πολλύ απ’ τη δημιουργία μιας ενοποιημένης εσωτερικής αγοράς και μιας σύγχρονης κρατικής δομής, ώστε να υπαχθεί η κοινωνία ως ολότητα, και να εξημερωθεί η τοπική ζωή με όλες τις ιδιαιτερότητές της. Για τον Μαρξ στα 1854, μια “δεσποτική” κυβέρνηση συνηπήρχε με μια έλλειψη ενότητας που έφθανε μέχρι το σημείο διαφορετικών νομισμάτων ή διαφορετικών φορολογιών ανά περιοχή: οι παρατηρήσεις του διατηρούσαν ακόμα κάποια εγκυρότητα ογδόντα χρόνια αργότερα. Το κράτος δεν ήταν ικανό ούτε να αναπτύξει τη βιομηχανία ούτε να αναλάβει αγροτικές μεταρρυθμίσεις. Δεν μπορούσε να βγάλει απ’ τη γεωργία ούτε τα αναγκαία έσοδα για καπιταλιστική συσσώρευση, ούτε να ενοποιήσει την επαρχία, ούτε καν να κρατήσει υποταγμένους τους προλεταρίους των πόλεων και της υπαίθρου.

Ήταν λοιπόν σχεδόν φυσικό ότι η κρίση του Ιούλη 1936 θα έδινε άνθιση, στα περιθώρια της πολιτικής εξουσίας, σε ένα κοινωνικό κίνημα του οποίου οι πραγματικές εκδηλώσεις, αν και συμπεριλάμβαναν κομμουνιστικές δυνατότητες, αργότερα απορροφήθηκαν από το κράτος στο οποίο επέτρεψαν να παραμείνει αλώβητο. Οι πρώτοι μήνες μιας επανάστασης που ήδη παρήκμαζε, αλλά της οποίας η έκταση έκρυβε ακόμα την αποτυχία της, φαίνονταν σαν μια διαδικασία κατακερματισμού: κάθε περιοχή, κάθε κομμούνα, κάθε επιχείριση, κολλεκτίβα ή κοινότητα διέφευγε της κεντρικής εξουσίας χωρίς να της επιτίθεται άμεσα, και κινούσε να ζήσει διαφορετικά. Ο αναρχισμός, ακόμα και η περιφερειακή πολιτική του POUM, εκφράζουν αυτήν την ισπανική ιδιομορφία, που θα ταν λάθος να δει κανείς αποκλειστικά υπό το αρνητικό πρίσμα της “καθυστερημένης” καπιταλιστικής ανάπτυξης. Ακόμα και η άμπωτη του 1937 δεν έσβησε το ζήλο εκατοντάδων χιλιάδων εργατών και χωρικών που καταλάμβαναν τη γη, τα εργοστάσια, τις γειτονιές, τα χωριά, απαλλοτριώνοντας την ιδιοκτησία και κοινωνικοποιώντας την παραγωγή με μια αυτονομία και μια αλληλεγγύη στην καθημερινή ζωή που εξέπλησσε τόσο τους παρατηρητές όσο και τους συμμετέχοντες [18]. Ο κομμουνισμός είναι επίσης η επανοικειοποίηση των συνθηκών της ίδιας της ύπαρξης.

Θλιβερό να το λέει κανείς, αλλά αν αυτές οι αμέτρητες πράξεις και καθήκοντα, ορισμένες φορές διάρκειας αρκετών ετών, αποτελούν απόδειξη (όπως, με τον δικό τους τρόπο, η ρωσσική και η γερμανική εμπειρία) ενός κομμουνιστικού κινήματος που ξαναπλάθει ολόκληρη την κοινωνία, των υπέροχων ανατρεπτικών ικανοτήτων όταν διευρύνονται, είναι επίσης αληθές πως η μοίρα τους είχε ήδη σφραγισθεί από το καλοκαίρι του 1936 κι έπειτα. Ο ισπανικός εμφύλιος απέδειξε ταυτόχρονα το επαναστατικό σθένος που δίνουν οι κοινοτικοί δεσμοί και οι μορφές που είχαν διαβρωθεί απ’ το κεφάλαιο αλλά δεν αναπαράγονταν ακόμη καθημερινά για λογαριασμό του, αλλά κι επίσης την ανικανότητά τους να φέρουν από μόνες τους την επανάσταση. Η απουσία μιας επίθεσης ενάντια στο κράτος καταδίκασε την εγκαθίδρυση διαφόρων σχέσεων σε μια αποσπασματική αυτοδιαχείριση που διατηρούσε το περιεχόμενο και συχνά ακόμα και την μορφή του καπιταλισμού, κατά κύριο λόγο το χρήμα και τον καταμερισμό των δραστηριοτήτων ανά κάθε επιχείρηση. Κάθε επιβίωση της μισθωτής εργασίας διαιωνίζει την ιεραρχία των λειτουργιών και των εσόδων.

Τα κομμουνιστικά μέτρρα θα μπορούσαν να υποσκάψουν την κοινωνική βάση και των δυο κρατών (του Δημοκρατικού και του Εθνικιστικού), μόνο μέσα από μια επίλυση του αγροτικού ζητήματος: στα 1930, περισσότερο απ’ το ήμισυ του πληθυσμού λιμοκτονούσε. Μια ανατρεπτική δύναμη προέκυψε, φέρνοντας στο προσκήνιο τα πιο καταπιεσμένα στρώματα, αυτά που ήταν πιο μακρυά απ’ την “πολιτική” (πχ οι γυναίκες), αλλά δεν κατάφερε να συνεχίσει μέχρι τέλους, ξεριζώνοντας ολόκληρο το σύστημα απ’ τα θεμέλια.

Την εποχή εκείνη, το εργατικό κίνημα αντιστοιχούσε σ’ εκείνες τις περιοχές του κόσμου που είχαν κοινωνικοποιηθεί μέσα από μια ολοκληρωτική κυριαρχία του κεφαλαίου επί της κοινωνίας, όπου ο κομμουνισμός ήταν ταυτόχρονα πιο κοντά λόγω αυτής της κοινωνικοποίησης, όσο και πιο μακρυά εξ αιτίας της διάλυσης κάθε σχέσης μέσα στην εμπορευματική μορφή. Η νέα κοινωνία, σ’ αυτές τις χώρες, γινόταν συνήθως αντιληπτή ως ένας εργατικός κόσμος, ακόμα κι αν αυτό σήμαινε έναν κόσμο βιομηχανικό.

Το ισπανικό προλεταριάτο, απ’ την άλλη, συνέχισε να διαπλάθεται από μια καπιταλιστική διείσδυση στην κοινωνία που ήταν περισσότερο ποσοτική παρά ποιοτική. Από την πραγματικότητα αυτή αντλούσε τόσο τη δύναμή του όσο και την αδυναμία του, όπως μαρτυρά η παράδοση και το αίτημα αυτονομίας που αντιπροσωπεύει ο αναρχισμός.

“Στα τελευταία εκατό χρόνια, δεν υπήρξε ούτε μια εξέγερση στην Ανδαλουσία που να μην οδήγησε στη δημιουργία κομμούνων, στο μοίρασμα της γης, την κατάργηση του χρήματος και τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας… ο αναρχισμός των εργατών δεν ήταν πολύ διαφορετικός. Κι αυτοί επίσης διεκδικούσαν, πάνω απ’ όλα, τη δυνατότητα να διαχειρίζονται τη βιομηχανική τους κοινότητα ή το συνδικάτο τους αυτοί οι ίδιοι, κι έπειτα την μείωση των ωρών εργασίας και του μόχθου που απαιτούταν απ’ όλους…” [19]

Μια απ’ τις κύριες αδυναμίες ήταν η στάση απέναντι στο χρήμα. Η “κατάργηση του χρήματος” έχει νόημα μόνο όταν σημαίνει κάτι παραπάνω απ’την αντικατάσταση ενός μέσο υπολογισμού της αξίας με ένα άλλο (όπως υπήρξαν για παράδειγμα τα κουπόνια εργασίας). Όπως οι περισσότερες ριζοσπαστικές ομάδες, είτε λέγονταν μαρξιστικές είτε αναρχικές, οι ισπανοί προλετάριοι δεν είδαν το χρήμα ως την -αφαιρετική- έκφραση υπαρκτών σχέσεων, αλλά ως ένα εργαλείο μέτρησης, υπολογισμού, κι έτσι περιόρισαν τον σοσιαλισμό σε μια διαφορετική διαχείριση των ίδιων κατηγοριών και των ίδιων βασικών στοιχείων του καπιταλισμού.

Η αποτυχία των μέτρων που λήφθηκαν ενάντια στις εμπορευματικές σχέσεις δεν είχε να κάνει με την ισχύ της UGT (που ούτως ή άλλως αντιτέθηκε στις κολλεκτιβοποιήσεις) έναντι των τραπεζών. Το κλείσιμο των ιδιωτικών τραπεζών και της κεντρικής τράπεζας θέτει ένα τέλος στις εμπορευματικές σχέσεις μόνον εφόσον η παραγωγή και η ζωή οργανώνονται μ΄ έναν τρόπο που δε διαμεσολαβείται πια απ’ το εμπόρευμα, και μόνον αν μια τέτοια κοινοτική παραγωγική και ζωή σταδιακά φθάσουν να κυριαρχήσουν την ολότητα των κοινωνικών σχέσεων. Το χρήμα δεν είναι το “κακό” που πρέπει να παταχθεί από μια κατά τ’ άλλα “καλή” παραγωγή, αλλά η εκδήλωση (σήμερα ολοένα και πιο άυλη) του εμπορευματικού χαρακτήρα κάθε πλευράς της ζωής. Δεν μπορεί να εξαφανισθεί καταστρέφοντας χαρτονομίσματα, αλλά μόνον όταν η ανταλλαγή εγκαταληφθεί ως κοινωνική σχέση.

Στην πραγματικότητα, μόνο οι αγροτικές κολλεκτίβες κατάφεραν να τα βγάλουν πέρα χωρίς χρήμα, κι αυτό μερικές φορές με τη βοήθεια τοπικών συναλλαγμάτων, ή κουπονιών που χρησιμοποιήθηκαν ως “εσωτερικό νόμισμα”. Μερικές φορές το χρήμα παραδόθηκε στην κολλεκτίβα. Άλλες φορές οι εργάτες έπαιρναν κάρτες ανάλογα με το μέγεθος της οικογένειάς τους, κι όχι του έργου που παρήγαγαν (“στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του”). Ορισμένες φορές το χρήμα δεν έπαιζε κανέναν ρόλο: τα αγαθά μοιράζονταν. Ένα πνεύμα ισοτιμίας κυριαρχούσε, όπως επίσης και απόρριψης της “πολυτέλειας” [20]. Ωστόσο, ανίκανοι να διευρύνουν την μη-εμπορευματική παραγωγή πέρα από διάφορες αυτόνομες ζώνες, χωρίς προοπτική για παγκόσμια δράση, τα σοβιέτ, οι κολλεκτίβες και τ’ απελευθερωμένα χωριά μεταμορφώθηκαν σε προσωρινές κοινότητες κι αργά ή γρήγορα είτε θα κατέρρεαν από τα μέσα είτε θα καταστέλλονταν με τη βία απ’ τους φασίστες… ή τους Δημοκρατικούς. Στην Αραγώνα, η ταξιαρχία του σταλινικού Lister το έθεσε στις αρμοδιότητές της. Μπαίνοντας στο χωριό της Calanda, η πρώτη του πράξη ήταν να γράψει σ’ έναν τοίχο την επιγραφή: “Η κολλεκτιβοποίηση είναι κλοπή”.

Κολλεκτιβοποίηση ή κομμουνιστικοποίηση;

Ήδη από την Πρώτη Διεθνή, ο αναρχισμός αντέταξε τη συλλογική απαλλοτρίωση των παραγωγικών μέσων στον κρατισμό των σοσιαλδημοκρατών. Και τα δυο οράματα, παρόλ’ αυτά, μοιράζονται την ίδια αφετηρία: την ανάγκη για μια συλλογική διαχείριση. Το πρόβλημα είναι: διαχείριση τίνος πράγματος; Ασφαλώς, αυτό που οι σοσιαλδημοκράτες έκαναν από τα πάνω, γραφειοκρατικά, το ισπανικό προλεταριάτο εφάρμοζε στη βάση, ένοπλο, με το κάθε άτομο υπέυθυνο απέναντι στο διπλανό του, παίρνοντας έτσι τη γη και τα εργοστάσια από τα χέρια μιας μειοψηφίας που ειδικευόταν στην οργάνωση της εκμετάλλευσης των άλλων. Το αντίθετο, με λίγα λόγια, από τη συνδιαχείριση του συμβουλίου άνθρακα απ’ τους συνδικαλιστικούς εκπροσώπους των σοσιαλιστών και των σταλινικών. Ωστόσο, το γεγονός ότι μια συλλογικότητα, κι όχι το κράτος ή μια γραφειοκρατία, παίρνει την παραγωγή της υλικής ζωής της στα δικά της χέρια, δε σημαίνει από μόνο του κι ότι ξεμπερδεύει με τον καπιταλιστικό χαρακτήρα της ζωής αυτής.

Η μισθωτή εργασία συνεπάγεται την μεσολάβηση μιας δραστηριότητας, οποιαδήποτε κι αν είναι αυτή, το όργωμα ενός αγρού ή το τύπωμα μιας εφημερίδας, μέσα απ’ την μορφή του χρήματος. Αυτό το χρήμα, ενώ κάνει τη διεξαγωγή της δραστηριότητας αυτής εφικτή, επεκτείνεται μέσω αυτής. Εξισώνοντας τους μισθούς, αποφασίζοντας για τα πάντα συλλογικά, κι αντικαθιστώντας το συνάλλαγμα με κουπόνια δεν ήταν ποτέ αρκετό για να ξεμπερδεύουμε οριστικά με την μισθωτή εργασία. Αυτό που στηρίζεται στο χρήμα, δεν μπορεί να υπάρξει δωρεάν, κι αργά ή γρήγορα το χρήμα θα ξαναγίνει ο αφέντης του.

Υποκαθιστώντας τον ανταγωνισμό με τον συνεταιρισμό σε τοπική βάση ήταν μια εγγυημένη συνταγή καταστροφής. Γιατί, αν και οι κολλεκτίβες όντως καταργούσαν την ιδιωτική ιδιοκτησία στο εσωτερικό τους, υψώνονταν οι ίδιες σε ξεχωριστές οντότητες, εναντίον άλλων, σε μια παγκόσμια οικονομία, κι έπειτα ως μια μεμονωμένη κολλεκτίβα αναγκασμένη να πουλά και ν’ αγοράζει, να συναλλάσσεται με τον έξω κόσμο, γινόμενη έτσι με τη σειρά της μια επιχείρηση που είτε το θέλει είτε όχι, οφείλει να παίξει σύμφωνα με τους κανόνες του τοπικού, εθνικού και διεθνούς ανταγωνισμού, είτε να εξαφανισθεί.

Μπορεί κανείς να χαμογελάσει μπροστά στο γεγονός ότι η μισή Ισπανία εξερράγη: αυτό που η καθώς πρέπει άποψη αποκαλεί “αναρχία” δεν είναι παρά μια αναγκαία συνθήκη για την επανάσταση, όπως έγραψε ο Μαρξ στην εποχή του. Όμως αυτά τα κινήματα πραγματοποίησαν την ανατρεπτική τους έκκρηξη στη βάση μιας φυγόκεντρου δύναμης. Οι ανανεωμένοι κοινοτικοί δεσμοί, οδήγησαν επίσης τον κόσμο στα χωριά του και στις συνοικείες του, λες κι αναζητούσαν ν’ ανακαλύψουν έναν χαμένο κόσμο, μια ξεπεσμένη ανθρωπιά, να αντιτάξουν τις εργατογειτονιές στην μεγαλούπολη, τις αυτοδιαχειριζόμενες κομμούνες στην χαώδη καπιταλιστική ιδιοκτησία, την ήπαιθρο του λαού στην εμπορικευμένη πόολη, με μια λέξη τους φτωχούς στους πλουσίους, το μικρό στο μεγάλο και το τοπικό στο παγκόσμιο, ξεχνώντας εντωμεταξύ ότι μια συνεταιριστική λογική δεν είναι συχνά παρά ο πιο μακρύς δρόμος για τον καπιταλισμό.

Δεν υπάρχει επανάσταση χωρίς την καταστροφή του κράτους. Πώς όμως; Χτυπώντας τις ένοπλες δυνάμεις του, εγκαταλείποντας τις κρατικές δομές και τις συνήθειες, βρίσκοντας νέους τρόπους διαλόγου και λήψης αποφάσεων; Όλ’ αυτά τα καθήκοντα είναι ανίκανα εάν δεν πηγαίνουν χέρι χέρι με την κοινωνικοποίηση. Δε θέλουμε “την εξουσία”, θέλουμε την εξουσία ν’ αλλάξουμε πλήρως τις ζωές μας. Σε μια ιστορική προοπτική, ποιός θα ‘θελε να φαντάζεται οι επόμενες γενιές να είναι αναγκασμένες να πληρώνουν με τους μισθούς τους για φαγητό ή στέγαση; Αν μια επανάσταση υποθέσουμε ότι είναι πρώτα πολιτική κι έπειτα κοινωνική, θα δημιουργούσε ένα σύστημα του οποίου η μόνη λειτουργία θα ήταν ο αγώνας ενάντια στους υποστηρικτές του παλιού κόσμου, δηλαδή έναν μηχανισμό καταστολής στο αρνητικό του, ένα σύστημα ελέγχου με μόνο περιεχόμενο το “πρόγραμμά” του και τη θέλησή του να πραγματοποιήσει τον κομμουνισμό την ημέρα που οι συνθήκες τελικά θα το επιτρέψουν. Έτσι μια επανάσταση ιδεολογικοποιείται κι έτσι νομιμοποιεί τη γέννηση ενός στρώματος ειδικών που αναλαμβάνουν ως αποστολή την επίβλεψη της ωρίμανσης και την προσμονή της προσδοκώμενης μέρας που δεν έρχεται ποτέ. Η ίδια η ουσία της πολιτικής δεν είναι η ικανότητα, ούτε η θέληση, για αλλαγή των πάντων: είναι της συνένωσης όσων υφίστανται ήδη διαχωρισμένα, χωρίς να προχωρά παραπέρα. Η εξουσία είναι παρούσα, διαχειρίζεται, διευθύνει, επιβλέπει, χειραγωγεί, καταστέλλει: υφίσταται.

Η πολιτική κυριαρχία (την οποία μια ολόκληρη σχολή σκέψης βλέπει ως το υπ’ αριθμόν ένα πρόβλημα) προκύπτει απ’ την ανικανότητα των ανθρώπινων όντων να αναλάβουν τις ευθύνες τους και να οργανώσουν τις ζωές και τη δραστηριότητά τους. Η κυριαρχία αυτή διαιωνίζεται μόνο μέσα απ’ τη ολοκληρωτική φτώχεια που χαρακτηρίζει το προλεταριάτο. Όταν ο καθένας συμμετέχει στην παραγωγή της ίδιας της ύπαρξής του, η χειραγωγική και καταπιεστική ικανότητα του κράτους παύει να είναι λειτουργική. Είναι επειδή η κοινωνία της μισθωτής εργασίας μας στερεί απ’ όλα τα μέσα της ύπαρξης, της παραγωγής και της επικοινωνίας, μη σταματώντας την άλωση κάθε χώρου που κάποτε ήταν ιδιωτικός όπως και της ίδιας της συναισθηματικής μας ζωής, που το κράτος διατηρεί την παντοδυναμία του. Η καλύτερη εγγύηση απέναντι στην επανεμφάνιση μιας νέας δομής εξουσίας πάνω μας, είναι η βαθύτερη εφικτή επανοικειοποίηση των συνθηκών της ύπαρξης, σε κάθε επίπεδο. Για παράδειγμα, ακόμα κι αν δε θέλουμε ν απαράγει ο καθένας την ενέργειά του στο υπόγειό του, μια τέτοια εξημέρωση του Λεβιάθαν προκύπτει απ’ το γεγονός ότι η ενέργεια (ας σημειωθεί ότι στην αγγλική γλώσσα η λέξη για την ηλεκτρική ενέργεια: “energy”, είναι μερικώς ταυτόσημη με τη λέξη για την εξουσία: “power”) μας καθιστά εξαρτημένους από τα βιομηχανικά συγκροτήματα που, πυρηνικά ή όχι, αναπόφευκτα παραμένουν εξωτερικά προς εμάς, και πέραν κάθε ελέγχου μας.

Το να αντιλαμβανόμαστε την καταστροφή του κράτους ως μια ένοπλη σύγκρουση με την αστυνομία και τις ένοπλες δυνάμεις σημαίνει να ταυτίζουμε το μερικό με το όλον. Ο κομμουνισμός είναι πρώτ’ απ’ όλα δραστηριότητα, κίνηση. Ένας τρόπος να παράγουν οι άνθρωποι την κοινωνική τους ζωή και ύπαρξη με τρόπο που να παραλύει ή να απορροφά την εμφάνιση διαχωρισμένων εξουσιών.

Η εναλλακτική που προέτεινε ο Μπορντίγκα: “Θα πρεπε άραγε να πάρουμε τα εργοστάσια, ή να πάρουμε την εξουσία;” (Il Soviet, 20 Φλεβάρη 1920) μπορεί και πρέπει να ξεπερασθεί. Δε λέμε: δεν έχει σημασία ποιος διαχειρίζεται την παραγωγή, είτε ένας εξεκιουτιβ είτε ένα εργατικό συμβούλιο, επειδή αυτό που έχει σημασία είναι να έχουμε παραγωγή χωρίς ανταλλακτική αξία. Αυτό που λέμε είναι: όσο συνεχίζεται η παραγωγή για την αξία, όσο είναι διαχωρισμένη απ’ το υπόλοιπο της ζωής, όσο το ανθρώπινο είδος δεν παράγει συλλογικά τους τρόπους και τα μέσα της ύπαρξής του, όσο υπάρχει “οικονομία”, κάθε εργατικό συμβούλιο είναι καταδικασμένο να χάσει την εξουσία του σ’ έναν εξέκιουτιβ. Εδώ διακρινόμαστε τόσο απ’ τους “συμβουλιακούς” όσο κι απ’ του μπορντιγκιστές κομμουνιστές, κι εδώ μπορεί να μας αποκαλούν μπορντιγκιστές οι πρώτοι, και συμβουλιακούς οι δεύτεροι.

Αφήνοντας τον 20ό αιώνα;

Η ισπανική αποτυχία του 1936-37 είναι συμμετρική προς την ρωσσική αποτυχία του 1917-21. Οι ρώσσοι εργάτες ενώ βρέθηκαν ικανοί να πάρουν την εξουσία, δεν μπόρεσαν να τη χρησιμοποιήσουν για μια κομμουνιστική κοινωνική αλλαγή. Η οπισθοδρομικότητα, η οικονομική καταστροφή και η διεθνής απομόνωση, από μόνα τους δεν μπορούν να εξηγήσουν την ήττα. Η προοπτική που έθεσε ο Μαρξ, ενδεχομένως εφαρμόσιμη μ’ έναν διαφορετικό τρόπο μετά το 1917, της αναγέννησης σε μια νέα μορφή των κοινοτικών αγροτικών δομών, ήταν για την εποχή εκείνη αδιανόητη. Κι ας παραμερίσουμε εδώ τη λατρεία του Λένιν για τον Ταιηλορισμό, και τη δικαιολόγηση του Τρότσκυ στη στρατιωτικοποιημένη εργασία, για όλους σχεδόν τους Μπολσεβίκους και για τη πλειοψηφία της Τρίτης Διεθνούς, μαζί και της Κομμουνιστικής Αριστεράς, σοσιαλισμός σήμαινε κοινωνικοποίηση του καπιταλισμού συν σοβιέτ, ενώ η γεωργία του μέλλοντος φάνταζε πιο πολύ σα δημοκρατικά διαχειριζόμενα μεγάλα υποστατικά. Η -τεράστια- διαφορά μεταξύ της γερμανικής κι ολλανδικής Αριστεράς και της Κομιντέρν, ήταν ότι οι πρώτοι εννοούσαν τα σοβιέτ και την εργατική δημοκρατία στα σοβαρά, ενώ οι ρώσσοι κομμουνιστές, όπως απέδειξαν τα έργα τους, δεν έβλεπαν σ’ αυτά παρά μορφές τακτικών ελιγμών.

Οι Μπολσεβίκοι είναι η καλύτερη απεικόνιση του τί συμβαίνει σε μια εξουσία που δεν τίποτ’ άλλλο από μια εξουσία, και που πρέπει να κρατηθεί απ’ τις συνθήκες χωρίς να τις μεταβάλλει ιδιαίτερα.

Αυτό που ξεχωρίζει τις μεταρρυθμίσεις, τον ρεφορμισμό απ’ την επανάσταση, δεν είναι ότι η επανάσταση είναι βίαια, αλλά ότι συνδέει την εξέγερση με την κοινωνικοποίηση. Ο ρωσσικός εμφύλιος πόλεμος κερδήθηκε στα 1919, αλλά σφράγισε το τέλος της επανάστασης, καθώς η νίκη επί των λευκών επετεύχθη χωρίς να κοινωνικοποιηθεί η κοινωνία, και κατέληξε σε μια νέα κρατική εξουσία. Στο έργο του του 1939 Μαύρος φασισμός, Κόκκινος Φασισμός, ο Otto Rühle έδειξε πώς η Γαλλική Επανάσταση έδωσε φως σε μια στρατιωτική δομή και μια στρατηγική προσαρμοσμένη στα τρέχοντα κοινωνικά πλαίσια. Ένωσε την μπουρζουαζία με τον λαό, ενώ η ρωσσική επανάσταση απέτυχε να δημιουργήσει έναν στρατό βασισμένο σε προλεταριακές αρχές. Ο Κόκκινος Στρατός που νίκησε η Πολωνία στα 1920 δεν είχε καμμιά επαναστατική σημασία. Ήδη απ’ τα μέσα του 1918, ο Τρότσκυ συνόψισε το πνεύμα σε τρεις λέξεις: “Δουλειά, πειθαρχία, τάξη”.

Πολύ λογικά και, τουλάχιστον αρχικά, με πλήρη καλή πίστη, το σοβιετικό κράτος επιδίωξε να διασφαλίσει την ίδια την ύπαρξή του με κάθε κόστος, πρώτα ενώπιον μιας προοπτικής παγκόσμιας επανάστασης, κι έπειτα για τον εαυτό του, με την απόλυτη αναγκαιότητα να πηγαίνει στη διατήρηση της ενότητας μιας κοινωνίας που κατέρρεε. Αυτό εξηγεί, απ’ την μια, τις παραχωρήσεις προς τους μικροϊδιοκτήτες γης, κι έπειτα την επίταξη των γαιών τους, κινήσεις που κατέληξαν σ’ ένα επιπρόσθετο ξεχαρβάλωμα κάθε κοινοτικής ζωής ή παραγωγής. Απ’ την άλλη, εξηγεί επίσης την καταπίεση εις βάρος των εργατών και κάθε αντιπολίτευσης μέσα στο κόμμα.

Τον Γενάρη του 1921, η ιστορία είχε κλείσει έναν ολόκληρο κύκλο. Το επαναστατικό κύμα του 1917 που τέθηκε σε κίνηση από ανταρσίες του στρατού και βασικές δημοκρατικές διεκδικήσεις τελείωσε με τον ίδιο τρόπο, μόνο που αυτήν τη φορά, οι προλετάριοι καταστάλθηκαν από ένα “προλεταριακό” κράτος. Μια εξουσία η οποία έφθασε στο σημείο να σφαγιάσει τους στασιαστές της Κροστάνδης στο όνομα ενός σοσιαλισμού που δεν μπορούσε να πραγματοποιήσει, ενώ η επιδίωξή της να συνεχίσει να δικαιολογεί τις πράξεις της με ψέμματα και συκοφαντίες, δείχνουν ότι είχε απωλέσει πλέον κάθε κομμουνιστικό χαρακτηριστικό. Ο Λένιν πέθανε το 1924, αλλά ο επαναστάτης Λένιν είχε ήδη θαφτεί ως επικεφαλής του κράτους στα 1921, αν όχι νωρίτερα. Ο μπολσεβικισμός δεν είχε πια άλλη επιλογή απ’ το να γίνει μάνατζερ του καπιταλισμού.

Καθώς η υπερτροφία μιας πολιτικής προοπτικής αγκιστρωμένης στα εμπόδια που αδυνατούσε ν’ ανατρέψει, η Οκτωβριανή Επανάσταση κατασπάραξε τον εαυτόν της σ’ έναν κανιβαλιστικό εμφύλιο πόλεμο. Το πάθος της ήταν αυτό μιας εξουσίας που, αδυνατώντας να μετασχηματίσει την κοινωνία, εκφυλίσθηκε σε μια αντεπαναστατική δύναμη.

Στην ισπανική τραγωδία, οι προλετάριοι, έχοντας αφήσει το έδαφός τους, πιάστηκαν αιχμάλωτοι μιας μάχης στην οποία η μπουρζουαζία και το κράτος της ήταν παρόντες στα μετόπισθεν καί των δυο πλευρών. Το 1936-37, οι προλετάριοι της Ισπανίας δεν πολεμούσαν μόνο ενάντια στον Φράνκο, αλλά κι ενάντια στα φασιστικά κράτη, στα δημοκρατικά και το παραμύθι της “μη-ανάμειξης”, ενάντια στο κράτος τους, ενάντια στη Σοβιετική Ένωση, ενάντια…

Η “ιταλική” και η “γερμανική-ολλανδική” κομμουνιστική Αριστερά (περιλαμβανομένου του Mattick στις ΗΠΑ) ήταν μεταξύ των λίγων που όρισαν την περίοδο μετά το 1933 ως απόλυτα αντεπαναστατική, ενώ πολλές ομάδες (για παράδειγμα τροτσκιστές) διέβλεπαν ανατρεπτικές δυνατότητες στη Γαλλία, την Ισπανία, την Αμερική κλπ.

Το 1933 έκλεισε την ιστορική εποχή που άνοιξε το 1917. Απο ‘κει κι έπειτα, το κεφάλαιο δε θα αναγνώριζε καμμιά κοινότητα εκτός απ’ τη δική του, που σήμαινε ότι δε θα μπορούσαν πια να υπάρχουν ριζοσπαστικές προλεταριακές ομάδες ενός αξιόλογου μεγέθους. Ο θάνατος του POUM ήταν ανάλογος του τέλους του παλιού εργατικού κινήματος.

Σε μια μέλλουσα επαναστατική περίοδο, οι πιο ύπουλοι και οι πιο επικίνδυνοι υπερασπιστές του καπιταλισμού δε θα είναι άνθρωποι που θα φωνάζουν συνθήματα υπέρ του κεφαλαίου ή του κράτους, αλλά αυτοί που έχουν απόλυτη γνώση της πιθανότητας μιας ολικής ρήξης. Δεν πρόκειται να εγκωμιάζουν τις τηλεοπτικές διαφημήσεις ή την κοινωνική υποταγή, αλλά θα προτείνουν να αλλάξουμε τη ζωή… γι’ αυτό το σκοπό όμως, θα μας καλούν να χτίσουμε ένα πραγματικά δημοκρατικό κράτος πρώτα… Αν κατορθώσουν να πάρουν τα ηνία της κατάστασης, και η δημιουργίας μιας τέτοιας νέας πολιτικής μορφής καταναλώσει την ενέργεια των ανθρώπων, αποχαιρετίστε τις ριζοσπαστικές ουτοπίες και, με τα μέσα να γίνονται σκοπός, η επανάσταση θα μετατραπεί γι’ ακόμη μια φορά σε ιδεολογία. Εναντίον τους, και φυσικά εναντίον της ανοιχτά καπιταλιστικής αντίδρασης, ο μόνος δρόμος για την νίκη των προλεταρίων θα είναι ο πολλαπλασιασμός των συνεκτικών κομμουνιστικών πρωτοβουλιών, που εντελώς φυσικά θα κατηγορηθούν ως αντιδημοκρατικές ή ακόμα κι ως …”φασιστικές”. Ο αγώνας για την εγκαθίδρυση χώρων και στιγμών απελευθέρωσης και συλλογικής λήψης αποφάσεων, είναι που καθιστούν εφικτή την αυτονομία του κινήματος, και θ’ αποδειχθεί αδιαχώριστος από τα πρακτικά μέτρα που θα παρθούν με στόχο την αλλαγή της ζωής.

“…σ’ όλες τις περασμένες επαναστάσεις, ο τρόπος της παραγωγής παρέμεινε ανέπαφος και το μόνο ζήτημα ήταν μια διαφορετική κατανομή των προϊόντων, κι αναδιανομή της εργασίας μεταξύ διαφόρων ατόμων, ενώ η κομμουνιστική επανάσταση στοχεύει αυτόν τον τρόπο παραγωγής όπως έχει υπάρξει ως τα τώρα, και καταργεί την εργασία και την κυριαρχία όλων των τάξεων καταργώντας τις τάξεις καθ’ αυτές, καθώς διεξάγεται από την τάξη που δεν μετράει πια σαν τάξη εντός της κοινωνίας, που δεν αναγνωρίζεται ως τάξη, και που είναι η ίδια, έκφραση της διάλυσης κάθε τάξης, εθνικότητας κλπ μέσα στην υπάρχουσα κοινωνία…” [21]

Σημειώσεις του πρωτότυπου και της αγγλικής μετάφρασης

1. Μαρξ & Έγκελς, πρόλογος στη ρωσσική έκδοση του Κομμουνιστικού Μανιφέστου, 1882, σελ. 426.

2. Μια προηγούμενη εκδοχή αυτού του άρθρου δημοσιεύτηκε το 1979 ως πρόλογος σε μια συλλογή άρθρων του Bilan για την Ισπανία του 1936-39.  Κεφάλαια αυτού του προλόγου έχουν μεταφραστεί και δημοσιευτεί ως “Φασισμός και Αντιφασισμός” από διάφορους εκδότες, πχ. στα αγγλικά από την Unpopular Books.

3. Για παράδειγμα, βλ. Daniel Guérin, Fascism and Big Business (New International 4ος τόμος αρ. 10, 1938)

4. Αngelo Tasca, The Rise of Italian Fascism 1918-1922 (Gordon 1976). Phillip Bourrinet, The Italian Communist Left 1927-45 (ICC 1992).

5. Βλ. Serge Bricianer, Anton Pannekoek and the Workers’ Councils (Telos 1978) και Phillip Bourrinet, The German/Dutch Left (NZW 2003).

6. Vernon Richards, Lessons of the Spanish Revolution 1936-1939 (Freedom Press 1953). Michael Seidman, Workers Against Work during the Popular Front (UCLA 1993).

7. Proletariër, εκδόσεις της συμβουλιακής ομάδας της Χάγης, Hague, Ιούλης 27, 1936.

8. Victor Alba, Spanish Marxism versus Soviet Communism: a History of the POUM (Transaction Press, 1988).

9. Φόρος τιμής στη Καταλωνία: Homage to Catalonia, April 1938. Μέχρι το 1951, είχε πουλήσει λιγότερο από 1,500 αντίτυπα. Πρωτοδημοσιεύτηκε στις ΗΠΑ το 1952. Στα ελληνικά από τις εκδόσεις Διεθνής Βιβλιοθήκη.

10. Boletín de Información, CNT-ait-FAI, Via Layetana, 32 y 34, Barcelona, November 11, 1936.

11. P.I.C., εκδόσεις GIC, Amsterdam, October 1936

12. Marx, Revolutionary Spain, 1854 (MECW 13), σελ. 422.

13. Clé, 2nd issue.

14. P.I.C., Γερμανική έκδοση, Δεκέμβρης 1931.

15. Räte-Korrespondenz, Ιούνης 1937.

16. Solidaridad Obrera, Νοέμβρης 1936.

17. Marx, παράθεση της Marie Laffranque στο ‘Marx et l’Espagne’ (Cahiers de l’ISEA, série S. n°15).

18. Μεταξύ άλλων: Orwell, και Low & Brea, Red Spanish Notebook, (City Lights, 1979).

19. Gerald Brenan, The Spanish Labyrinth (Cambridge, 1990).

20. Franz Borkenau, The Spanish Cockpit (Faber & Faber, 1937).

21. Μαρξ & Έγκελς, Η Γερμανική Ιδεολογία (MECW 5), σελ. 52.

Categories
Gilles Dauve Troploin Uncategorized

Μια κριτική στα μπάχαλα των γαλλικών προαστείων, 2005 – Troploin

Απόσπασμα απ’ την μπροσούρα “What’s it all about” της ομάδας Troploin (Gilles Dauve, Karl Nesic), απ’ το libcom.org

[…]

-Τί πιστεύετε για τα μπάχαλα των banlieues (προαστείων) τον Οκτώβρη και τον Νοεμβρη του 2005; ανάλογες ταραχές εμφανίζονται στα γαλλικά προάστεια όλα αυτά τα χρόνια. Οι συγκεκριμένες έφτασαν σε ένα ανώτερο επίπεδο;

-Είναι αμφίβολο κατά πόσο τα μπάχαλα του 2005 πήγαν παραπέρα απ’ όσα συνέβαιναν στη Γαλλία εδώ και πάνω από 20 χρόνια. Για παράδειγμα, η δυνατότητά τους να πηγαίνουν παραπέρα απ’ την αφορμή της έκρηξής τους, να προσβάλουν στόχους πέραν της αστυνομίας και του άμεσου περιβάλλοντός τους, να εξαπλώνονται πέρα απ’ τις γειτονιές τους, να συνδυάζονται με άλλες κοινωνικές ομάδες, να βρίσκουν “συμμάχους”, αυτή η ικανότητα δεν αναπτύχθηκε το 2005 περισσότερο απ’ ότι στις περασμένες ταραχές, ενώ αντίθετα πιθανόν να ήταν ακόμα πιο περιορισμένη. Για παράδειγμα, σε αντίθεση με ορισμένες προηγούμενες εξεγέρσεις, αυτή παρέμεινε περιορισμένη σε νέους άρρενες, και δεν αναπτύχθηκε με μορφή πιο “λαϊκών” λεηλασιών. Εννοείται πως δεν ακυρώνουμε τα γεγονότα αυτά. Ωστόσο, δεν βρήκαν πιο οικουμενική απεύθυνση απ’ ότι ας πούμε μερικές απεργίες. Ας το παραδεχθούμε, πολλοί σύντροφοι κρατούν μια πολύ πιο κριτική στάση (και συχνά, καλώς κάνουν) όταν αναλύουν αγώνες σε χώρους εργασίας, παρά όταν αναλύουν μητροπολιτικές εξεγέρσεις. Οι συμπλοκές με την αστυνομία, δεν έχουν καθ’ εαυτόν ένα συγκεκριμένο ανατρεπτικό περιεχόμενο. Τα γεγονότα δεν μιλούν -έτσι απλά- από μόνα τους. Τίποτα δεν είναι ντε και καλά ριζοσπαστικό, ούτε η αντιμπατσική βία, ούτε το γεγονός ότι κάτι εγείρει τη συκοφαντία των μίντια και το μίσος των αστών,  ούτε μια περιθωριακή ζωή στην περιφέρεια της μισθωτής εργασίας, ούτε το δωρεάν, ούτε μια ακυβέρνητη χώρα, ούτε η αυτονομία, ούτε καν η κοινότητα, όταν αυτή είναι περιορισμένη σε μιά ομάδα. Δεν είναι κάθε χάος δημιουργικό. Η βία των καταπιεσμένων δεν είναι αυτόματα και ανατρεπτική.

Οι τρέχοντες εργατικοί αγώνες είναι συχνά μαχητικοί, παρόλ’ αυτά γενικά αμυντικοί, “ρεφορμιστικοί” και …συχνά χαμένοι. Ωστόσο, μακράν του να ξεπερνούν τα όριά τους, τα προαστειακά μπάχαλα του 2005 τους συμπληρώνουν, συνεισφέροντας τη δική τους τεθλασμένη διαχωρισμένη στιγμή. Όλα αυτά τα κομμάτια, δεν αλληλεπιδρούν, ούτε αναμειγνύονται, δεν δρέπει το ένα τους σπόρους του άλλου, δεν βοηθά το ένα το άλλο να ξεπεράσουν τα πλαίσιά τους και να παράγουν κάποιο κοινό έδαφος. Την Άνοιξη του 2006, όταν μεγάλα κομμάτια της νεολαίας των λυκείων και των πανεπιστημίων κατέβηκαν στους δρόμους ενάντια στο Συμβόλαιο Πρώτης Εργασίας (Contrat Première Embauche ή CPE) που αποτελούσε ένα βήμα παραπάνω στην αναλωσιμότητά τους, και τελικά υποχρέωσαν την κυβέρνηση να αποσύρει το σχετικό νομοσχέδιο, η δράση τους ήταν εντελώς αδιόρατα συνδεδεμένη με τα “απόβλητα” του σχολικού συστήματος που τα ‘χαν σπάσει λίγους μήνες πριν, και οι δράσεις αυτών επίσης είχαν ελάχιστους δεσμούς με τους ανθρώπους της εργασίας. Όλες αυτές οι στιγμές είναι όμως αποτελέσματα μιας ενιαίας αιτίας: της αναλωσιμότητας, υποτίμησης και εντατικοποίησης της εργασίας. Όμως, η αντίσταση σ’ αυτήν, παίρνει την μορφή πολλών παράλληλων αντιθέσεων που επιδεικνύουν ελάχιστη δυνατότητα ή και θέληση να συναντηθούν, τουλάχιστον προς το παρόν.

Ο κόσμος της εργασίας, ακόμα ζητά κάτι θετικό: μια δουλειά, ασφάλιση, έναν καλύτερο (ή έστω χωρίς πολλές περικοπές) μισθό (κανένα απ’ τα παραπάνω δε θα πρεπε να υποτιμάται, και η ικανότητα των εργαζομένων να τα διεκδικούν είναι ένα σημάδι υγειούς μαχητικότητας). Οι εκτός της εργασίας δρουν αρνητικά. Ουδέν μεμπτόν σ’ αυτό. Η επανάσταση εμπεριέχει την αρνητικότητα. Όμως, δεν μπορεί να υπάρξει καμιά επαναστατική διαδικασία, όσο η αρνητική και η θετική δραστηριότητα μένουν διαχωρισμένες. Η κοινωνική παθητικότητα που συχνά εφαρμόζουν αυτοί οι μισθωτοί που έχουν βρει μια δουλειά και φοβούνται μην τη χάσουν, αντηχεί στη βία που γνωρίζει μόνο τους εχθρούς της, κι όχι τους φίλους τους.

-Φαίνεται πως μεγάλο μέρος της Αριστεράς έχει χάσει κάθε επαφή με την νεολαία και τον κόσμο των προαστείων. Αυτήν τη φορά, δεν υπήρξαν ούτε αιτήματα απέναντι στο Κράτος, όπως παλιότερα. Είναι επειδή η νεολαία δεν θρέφει πιά αυταπάτες για το γαλλικό κράτος πρόνοιας ή και τον ίδιο τον καπιταλισμό; Ήταν τα μπάχαλα πιο καταστροφικά απ’ όσο είναι ο ίδιος ο καπιταλισμός; Υπήρξαν τάσεις όπως στη Βρετανία των 80es πχ στο Toxteth όπου πολλοί νέοι αποδοκίμαζαν φωνάζονταν “Μακρύτερες αλυσίδες και μεγαλύτερα κλουβιά” στις ομιλίες αριστερών πολιτικών που ζητούσαν δουλειά και περισσότερη πρόνοια για τους νέους;

-Οι διαχωρισμοί που συνοψίσαμε στην προηγούμενη ερώτηση, αντανακλώνται στις κοινωνιολογικές διαιρέσεις εντός της αριστεράς και των αριστεριστών. Παρόλο που το Κομμουνιστικό Κόμμα βρίσκεται σε παρακμή, διατηρεί ακόμα ορισμένα οχυρά, κυρίως στην τοπική αυτοδιοίκηση και στην παραδοσιακή (αν και μειούμενη) βάση της δυναμικής του, μεταξύ των ειδικευμένων/υψηλόμισθων εργατών, ιδιαίτερα εκεί όπου το συνδικάτο του, CGT, έχει ισχυρή οργάνωση. Στους τομείς αυτούς, δοκιμάζεται απ’ τον ανταγωνισμό της τροτσκιστικής ομάδας Lutte Ouvrière, που προσπαθεί να κλέψει απ’ το ΚΚ την μερίδα του λέοντος της ειρηνικής αντίστασης των αξιοπρεπών μέσων ανθρώπων, και καταδικάζει τους μπάχαλους του 2005 ως εξωτερικό στοιχείο απ’ την “πραγματική” εργατική τάξη, η οποία δε θα κάψει αμάξια. Αυτό που δεν θέλει να κάνει η LO, δεν μπορεί να το κάνει ο χώρος της “αντιπαγκοσμιοποίησης”. Η επιρροή τους έγκειται κυρίως σε μεσοταξικά στοιχεία, και έχουν αποδειχθεί εξίσου ανίκανοι όσο κι όλοι οι άλλοι, στο να πουν κάτι σ’ αυτούς τους ανθρώπους που (είτε “Λευκοί”, Άραβες, ή Μαύροι) δε ζητούν τίποτε, ούτε δουλειά, ούτε συνδικάτα, ούτε πολιτικές οργανώσεις, ούτε ψήφο, και -προς το παρόν- το μόνο που επιδεικνύουν είναι μια ικανότητα άρνησης.

Κριτική στα γεγονότα του 2005, δε σημαίνει να τα ακυρώνουμε, αλλά να αντιλαμβανόμαστε ότι, στην παρούσα κατάσταση, μια τέτοια έκρηξη δεν μπορεί να παράγει παρά τον εαυτό της. Όχι ότι αυτό είναι λίγο, αλλά δεν βγαίνει κάτι απ’ αυτό. Είναι περισσότερο ένα σύμπτωμα, παρά μια “ανασύνθεση” του προλεταριάτου, για να χρησιμοποιήσουμε την αυτόνομη ορολογία. Δεν είμαστε νοσταλγικοί, αλλά τριάντα ή σαράντα χρόνια νωρίτερα, οι γονείς αυτών των νέων (βόρειας ή μαύρης) αφρικανικής καταγωγής, κατάφερναν να στήσουν μια απεργία από κοινού με τους “Γάλλους” συναδέλφους τους, στη γραμμή παραγωγής.

Οι αγγλικές ταραχές, το 1981 και τα χρόνια που ακολούθησαν, συνέτειναν σε μια σύγκλιση μεταξύ μιας κριτικής της εργασίας απ’ αυτούς που η εργασία απορρίπτει, και μιας σκληρής διεκδίκησης αιτημάτων από μισθωτούς εργαζόμενους. (Βλ. το εξαιρετικό Like a Summer with a Thousand Julys). Δεν εκδίδουμε πιστοποιητικά ποιοτικού ελέγχου ταξικών αγώνων, ωστόσο τα μπάχαλα του 2005 παρέμειναν μέσα στα κοινωνιολογικά και γεωγραφικά όρια των αρχικών εστιών τους. Αυτό δε σημαίνει ότι πάντοτε θα είναι έτσι.

Αν δουμε τη συνολικότερη εικόνα αυτου του απαλλοτριωμένου πληθυσμού των προαστείων, είναι αμφίβολο ότι οι αυταπάτες έχουν εξαφανιστεί. Ορισμένες απ’ αυτές έχουν όντως μειωθεί, σχετικά με το κράτος πρόνοιας, και τις ρεφορμιστικές ικανότητες της αριστεράς. Άλλες έχουν αυξηθεί, όπως για παράδειγμα σχετικά με τις δυνατότητες μιας πολιτικής λύσης και πολιτικών δικαιωμάτων, με περισσότερους ανθρώπους αποφασισμένους να κάνουν χρήση του δικαιώματός τους στη ψήφο. Αν υπήρξαν λιγότερα αντικρατικά συνθήματα απ’ ότι στο παρελθόν, αυτό δεν οφείλεται στο ότι οι ντόπιοι προλετάριοι δεν έχουν πια και πολλές απαιτήσεις απ’ το Κράτος. Έχει να κάνει με το ότι το κίνημα (Νοέμβρης 2005-Άνοιξη 2006) δεν έφτασε το στάδιο όπου μια απόρριψη του Κράτους θα μπορούσε να εμφανιστεί στο πρόγραμμά του. Οι άνθρωποι ακόμα περιμένουν πολλά απ’ τους πολιτικούς, όχι τόσο απ’ το Κράτος ώς έχει τώρα, αλλά από ένα Κράτος που θα πρεπε να ανακαινισθεί κατά κάποιον τρόπο, που κανείς δεν ξέρει ακριβώς.

-Ακούμε ότι μια ισλαμική οργάνωση εξέδωσε φετφά (θρησκ. καταδίκη) ενάντια στους ταραχοποιούς. Ποιός ήταν ο ρόλος των μουλλάδων και των ισλαμικών ομάδων στα μπάχαλα; Αποτελεί η θρησκεία μεγάλο πρόβλημα στα προάστεια και τί αντιστάσεις μπορεί να βρει στα προάστεια;

-Υπήρξε όντως φετφάς κατά των ταραχοποιών, ο οποίος βέβαια είχε ελάχιστο ή και καθόλου αντίκρυσμα: Το ισλάμ ούτε ενέπνευσε τους εξεγερμένους ούτε ήταν ικανό να τους σταματήσει. Είναι κι αυτό μια ικανοποίηση. Κι ας παραλληρούν τα μίντια για τον αύξοντα ισλαμικό πολιτικό φανατισμό μεταξύ των νεολαίων των προαστείων. Δυστυχώς, στις περιοχές όπου κατοικούν πολλοί άνθρωποι απ’ τη Βόρεια ή την Μαύρη Αφρική, την Ασία και την Τουρκία, το ισλάμ παίζει όντως έναν συντηρητικό ρόλο, όχι άμεσα πολιτικό, αλλά με ευρύτερη επιρροή απ’ ότι πριν 20 ή 30 χρόνια. Τον άνεργο γιο ενός πρώην ανειδίκευτου αλγερινού ή μαροκκινού εργάτη αυτοβιομηχανίας, τον απασχολεί περισσότερο το κοράνι, απ’ ότι τον πατέρα του όταν εργαζόταν σε κάποια φάμπρικα της Citroën. Αυτό ας γίνει αφορμή για να παρατηρήσουμε ότι η απο-κοινωνικοποίηση που προκλήθηκε απ’ την παρακμή των μεγάλων εργοστασίων δεν είναι αρκετή για να παράγει ένα κινούμενο, απεδαφικοποιημένο και δυνητικά οικουμενικό “νέο” προλεταριάτο, έτοιμο για μια κοινωνική κριτική την οποία οι προηγούμενοι βολεμένοι εργάτες παγιδευμένοι στα ζόρια και τους μύθους της εργασίας, υποτίθεται ότι ήταν ανίκανοι να παράγουν.

Όσο μεταφυσική και να είναι η θρησκευτική κριτικής της κοινωνίας γενικά και του καπιταλισμού συγκεκριμένα, βασίζεται σε μια μορφή κοινότητας που μπορεί να ξεπεραστεί μόνο από μια ανώτερη μορφή κοινότητας, μια προλεταριακή και κατόπιν μια ανθρώπινη κοινότητα, που οφείλει ακόμα να αποδείξει την ιστορική εγκυρότητά της. Μέχρι τότε, η θρησκεία ήρθε και θα μείνει, ή ακόμα και θα αναπτυχθεί, όπως υποστηρίξαμε στο The Continuing Appeal of Religion.

[…]

-Υπάρχει κάποια θέση σας που έχει αλλάξει τα τελευταία χρόνια, ή άλλες ιστορικές υποθέσεις που αποδείχθηκαν έγκυρες;

-Ένα σημαντικό σημείο που επιβεβαιώθηκε τα τελευταία 20-30 χρόνια ήταν αυτό: Η “κρίση” και η φτώχεια δεν είναι ικανές από μόνες τους να προκαλέσουν επαναστατικές απόπειρες. Ένα άλλο που διαψεύσθηκε: Αντίθετα με τα όσα περιμέναμε, η παγκόσμια ανάπτυξη του συστήματος της μισθωτής εργασίας, δεν επιφέρει αναγκαία και μεγαλύτερη προλεταριοποίηση. Χάρη στην αύξουσα βιομηχανοποίηση πρώην υποανάπτυκτων χωρών, από τις μεξικανικές maquiladoras (κέντρα όπου στέλνονται βορειοαμερικανικά υλικά για κατεργασία, λόγω πενιχρών μισθών, κι έπειτα επιστρέφονται στις χώρες απ’ όπου εισήχθησαν, για πώληση) μέχρι τα κινέζικα sweatshops (επίσης εργοστάσια κακοπληρωμένης, πολύωρης, συχνά και παιδικής, εργασίας άνευ όποιας εργατικής νομοθεσίας), υπάρχουν αφενός ολοένα και περισσότεροι προλετάριοι, αλλά απ’ την άλλη χωρίς να εμφανίζεται κάποιο προλεταριακό κίνημα. Η θεωρία μπορεί να αντιληφθεί μόνο την αλλαγή. Το να είναι κανείς μέρος μιας “πρωτοπορείας” σημαίνει να προσπαθεί να μένει όσο το δυνατόν λιγότερο πίσω.

Categories
Aufheben Gilles Dauve

3 Ερωτο/απαντήσεις για τον αντι-φασισμο – Gilles Dauve

Ερωτο/απαντήσεις για τον αντι-φασισμο

Πηγή: γράμμα του Gilles Dauve στο περιοδικό Aufheben δημοσιευμένο στο 7ο τεύχος του περιοδικού (1999). Ολόκληρο το κείμενο στο site του Aufheben

1. Μπορεί το προλεταριάτο να εμποδίσει την καπιταλιστική κοινωνία απ’ το να μετατρέπεται κατά περιόδους σε δικτατορία;

Όχι. Η ταξική σύγκρουση ορίζει τη σύγχρονη εποχή, όπως και τα επίκεντρα γύρω από την υποταγή ή/και την αντίσταση της εργατικής τάξης, την ανταρσία, την εξέγερση… Δεν σημαίνει ότι τα αφεντικά θα μπορούσαν να εκτρέψουν την πολιτική ροή ανά πάσα στιγμή και να αποφύγουν τις παρενέργειες της ίδιας της απόπειράς τους να αλλάξουν την ιστορία.

Για παράδειγμα, η ενεργή ταξική σύγκρουση καθόρισε τη γέννηση και τη ζωή της Δημοκρατίας της Βαιμάρης. Μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, η επανάσταση οξύνθηκε στη Γερμανία από τις συνδυασμένες δυνάμεις δημοκρατίας και φασισμού (τα Freikorps που χρησιμοποιήθηκαν από την σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση υπό το SPD για να τσακίσουν τις εργατικές εξεγέρσεις του 1919-1920, ήταν αυθεντικές φασιστικές ομαδοποιήσεις, από τις οποίες θα προκύψουν πολλοί μετέπειτα υψηλόβαθμοι ναζί). Το σύστημα της Βαιμάρης οικοδομήθηκε πάνω στις προλεταριακές επιθέσεις και υποχωρήσεις. Οι εργάτες τότε υπέπεσαν σε μια υποβαθμισμένη και συσκοτισμένη αδυναμία: το συμβουλιακό κίνημα περιορίστηκε σε έναν γραφειοκρατικό θεσμικό μηχανισμό, και η επανάσταση που απέτυχε άνοιξε το δρόμο για ένα σοσιαλιστικού προσανατολισμού καθεστώς με κυρίαρχη την αριστερά. Οι πιέσεις που εξασκούσε η εργατική τάξη, και η σύγκρουση μεταξύ μιας ρεφορμιστικής πλειοψηφίας και επαναστατικών μειοψηφιών, διαμόρφωσαν το κλίμα αυτής της μεταπολεμικής περιόδου. Ακόμα κι όταν ανέβηκαν σε θέσεις εξουσίας δεξιοί πολιτικοί, ακόμα και με τον Hintenburg ως πρόεδρο (το SPD κάλεσε να τον ψηφίσουν ως ανάχωμα εναντίον του Hitler…), οι εργάτες διατηρούσαν τον δυναμισμό των πρώτων μερών της Βαιμάρης, και καμιά φορά, την αποφασιστικότητά τους.

Όμως τα συνδυασμένα κι εχθρικά βάρη του SPD και του KPD αποτελούσαν τις ξεχωριστές αδυναμίες τους. Με το κραχ του 1929, όταν ακόμα και η κυρίαρχη τάξη έπρεπε να πειθαρχηθεί, το κεφάλαιο αυτή τη φορά ανακάλυψε ότι δεν είναι μόνο οι ριζοσπάστες αλλά ακόμα και οι αξιοσέβαστοι συνδικαλιστές ηγέτες που θα μπορούσαν να αποτελούν ένα κίνδυνο. Ο αστικός-ρεφορμιστικός συμβιβασμός τέθηκε σε κίνηση από τους εργάτες 14 χρόνια πριν γίνει περισσότερο κατάρα παρά ευχή.

Ο Χιτλερισμός δεν ήταν αναπόφευτκος, με τους χοντροειδείς και δολοφονικούς τρόπους του. Όμως στις 30 Γενάρη 1933, μια ισχυρή κεντρική εξουσία, ήταν αυτό που άκουγες παντού, και οι μόνες επιλογές που έμεναν στη Γερμανία ήταν απόλυτα κρατιστικές και καταπιεστικές, ρυθμιζόμενες πέρα από κει που έφτανε το προλεταριάτο.

Παραδόξως, είναι η ίδια δύναμη της μισθωτής εργασίας (ρεφορμιστών και ριζοσπαστών) που της στερεί κάθε λόγο στη ρύθμιση των πραγμάτων.

2. Πόσο μπορεί να συνεισφέρει ο αντιφασισμός σε ένα επαναστατικό κίνημα;

Καταρχήν, ο αντιφασισμός δεν είναι ένα ομοιογενές φαινόμενο. Ο Durruti, ο Orwell, και ο Santiago Carrillo όλοι τους συγκαταλέγονται στους αντιφασίστες. Όμως, το ερώτημα παραμένει: Ενάντια σε τι είναι ο αντιφασισμός; Και υπέρ τίνος ακριβώς πράγματος;

Είμαι ενάντια στον ιμπεριαλισμό, είτε γαλλικός, είτε βρετανικός, αμερικανικός ή κινέζικος. Δεν είμαι όμως «αντιιμπεριαλιστής», μιας και μια αυτό δηλώνει μια πολιτική τοποθέτηση που υποστηρίζει και τα εθνικο-απελευθερωτικά κινήματα που αντιτίθενται σε ιμπεριαλιστικές δυνάμεις.

Είμαι (όπως και το προλεταριάτο) ενάντια στον φασισμό, είτε παίρνει την μορφή του Hitler είτε του Le Pen. Δεν είμαι «αντιφασίστας» μιας και αυτή είναι μια πολιτική τοποθέτηση που θεωρεί το φασιστικό κράτος ή την φασιστική απειλή σαν έναν πρώτο και κυρίαρχο εχθρό που πρέπει να καταστραφεί με κάθε κόστος, π.χ. συμμαχώντας με τους αστούς δημοκράτες ως το μη-χείρον, ή αναβάλλοντας την επανάσταση για όταν ο φασισμός θα έχει νικηθεί.

Αυτή είναι η ουσία του αντιφασισμού. Ο «επαναστατικός αντιφασισμός» είναι μια αντίφαση όρων, ένα οξύμωρο. Οτιδήποτε κομμουνιστικό αναπόφευκτα πάει πέρα από το πλαίσιο του αντιφασισμού, και αργά ή γρήγορα συγκρούεται μαζί του. Όταν οι ισπανοί εργάτες πήραν τα όπλα ενάντια στη στρατοκρατία τον Ιούλιο του ’36, προφανώς πολεμούσαν τον φασισμό, όμως (όπως κι αν αποκαλούσαν τον εαυτό τους) δεν δρούσαν ως αντιφασίστες, καθώς η κίνησή τους στόχευε τόσο τους φασίστες όσο και το δημοκρατικό κράτος. Κατόπιν, ωστόσο, όταν αφέθηκαν να παγιδευτούν μέσα στα θεσμικά πλαίσια, έγιναν «αντιφασίστες», πολεμώντας τους φασίστες εχθρούς τους ενώ την ίδια στιγμή υποστήριζαν τους δημοκράτες εχθρούς τους.

Επαναστατικές κριτικές του αντιφασισμού έχουν επανειλημμένα κατηγορηθεί ότι σαμποτάρουν την μάχη ενάντια στον φασισμό, ότι είναι «αντικειμενικοί» σύμμαχοι του Franco ή του Hitler, κάτι που συχνά φτάνει στο «υποκειμενικό»- Η τραγική ειρωνεία είναι ότι μόνο το προλεταριάτο και οι κομμουνιστές είναι ουσιώδεις αντίπαλοι του φασισμού. Ο αντιφασισμός είναι πάντοτε περισσότερο υποστηρικτής της δημοκρατίας παρά πολέμιος του φασισμού: δεν θα πάρει αντι-καπιταλιστικά μέτρα για να απωθήσει τον φασισμό, και θα προτιμήσει την ήττα του παρά να ρισκάρει ένα προλεταριακό ξέσπασμα. Δεν ήταν ατύχημα ούτε λάθος που οι ισπανοί αστοί και οι σταλινικοί σπατάλησαν χρόνο και ενέργεια για να εξολοθρεύσουν τις αναρχικές αγροτικές κομμούνες όταν υποτίθεται ότι έκαναν τα πάντα για να κερδίσουν τον πόλεμο: η υπ’ αριθμόν ένα προτεραιότητα τους δεν ήταν ούτε υπήρξε ποτέ η συντριβή του Franco, αλλά το να διατηρήσουν τις μάζες πειθαρχημένες.

Οπότε, το ζήτημα δεν είναι αν υπάρχουν πολλά είδη αντιφασισμού, και ότι μη-επαναστατικά αντιφασιστικά στοιχεία μπορούν να γίνουν επαναστατικά, όπως μπορούν φυσικά και πολλοί άλλοι, αλλά ότι ο αντιφασισμός ως τέτοιος, προκειμένου να αποφύγει ένα δικτατορικό κράτος, υποκύπτει στο δημοκρατικό κράτος. Αυτή είναι η φύση του, η λογική του, το αποδεδειγμένο παρελθόν του, και όλα τα «ναι μεν αλλά» σχετικά με αυτό, πνίγηκαν στο αίμα της Βαρκελώνης του Μάη του ’37, των εργατών που ήλπιζαν να ξεπεράσουν τον συμβιβαστικό αντιφασισμό. Ο αντιφασισμός δεν είναι μια συνάντηση που πάει κάποιος και υιοθετεί ένα νέο πρόγραμμα. Δεν είναι μια μορφή: έχει δικό του περιεχόμενο και πολιτική ουσία. Δεν είναι ένα «αστικό» μόρφωμα όπου η προλεταριακή ανατροπή θα μπορούσε να φωλιάσει τη σάρκα της.

Δε χρειάζεται να πω, ότι αυτό που προτείνω δεν είναι οι καθαρογραμμίτες κομμουνιστές που παίρνουν μέρος μόνο σε επιθέσεις εναντίον της μισθωτής εργασίας και μένουν αμόλυντοι από κάθε αντιφασιστική ομάδα, περιμένοντας από αυτές το πολύ-πολύ να συμβαδίσουν με τους ίδιους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η απόρριψη του κάθε τι φασιστικού (εθνισμός, ρατσισμός, σεξισμός, εθνικισμός, νόμος και τάξη, αντιδραστική κουλτούρα κλπ) είναι συχνά ένα πρώτο βήμα προς την ανταρσία. Πράγματι, αρκετοί νέοι άνδρες και γυναίκες παίρνουν μέρος σε διαδηλώσεις ενάντια στο γαλλικό «Εθνικό Μέτωπο» επειδή καταλαβαίνουν ότι τους ζητά ακόμα περισσότερη υποταγή σε μια κοινωνική τάξη που μισούν, κι όχι επειδή αποτελεί απειλή για την κοινοβουλευτική δημοκρατία που ούτως ή άλλως δεν τους ενδιαφέρει και τόσο. Εδώ εισέρχονται και οι πολιτικάντηδες που προσπαθούν να χειραγωγήσουν αυτήν την κίνηση σε μια υποστήριξη της δημοκρατίας. Αυτές οι τυχαίες χειρονομίες θα αναπτυχθούν σε μια κριτική των θεμελίων αυτού του κόσμου αν αρνηθούν τη βάση του αντιφασισμού: τον σεβασμό για το δημοκρατικό καπιταλισμό. Μόνο καταδεικνύοντας τα ζητήματα αυτά μπορούμε να συνεισφέρουμε στην ωρίμανση αυτή.

Το τσάκισμα του φασισμού σημαίνει να καταστρέφουμε τις προϋποθέσεις του, δηλαδή τα κοινωνικά αίτιά του, δηλαδή τον καπιταλισμό.

3. Πως μπορούμε να πολεμήσουμε μια από τις χειρότερες διασπαστικές δυνάμεις στο εσωτερικό του προλεταριάτου: τον ρατσισμό;

Πάντως σίγουρα όχι με το να προσθέτουμε τον ρατσισμό ως άλλο ένα θέμα στην ατζέντα του αντι-καπιταλισμού.

Ο ρατσισμός πιάνεται από μια διαφορά. Ο αντιρατσισμός κάνει το αντίθετο: δίνει έμφαση σε κάτι κοινό που ο ρατσισμός διαιρεί. Αυτό το κοινό στοιχείο είναι συνήθως η ανθρωπότητα ή η ανθρωπιά. Τώρα, όταν η αστική τάξη κάνει επίσης έκκληση σ αυτό, σε σχέση με τους εργάτες της, πώς μπορούν να φέρουν αντίρρηση οι επαναστάτες; Προφανώς το κοινό στοιχείο δεν μπορεί να είναι το ίδιο γι αυτούς που διευθύνουν αυτόν τον κόσμο και γι αυτούς που θέλουν να τον αλλάξουν.

Στην πραγματικότητα, αυτό που τείνουμε να κάνουμε είναι να αντικαθιστούμε το «είμαστε όλοι άνθρωποι», με το «είμαστε όλοι προλετάριοι». Λέμε λοιπόν: α) ένας μαύρος εργάτης είναι το ίδιο με έναν λευκό εργάτη, β) και οι δύο δεν είναι το ίδιο με ένα μαύρο αφεντικό ή ένα λευκό αφεντικό. Το ζήτημα είναι ότι αυτό δεν χτυπά τον ρατσισμό. Υποστηρίζει την αλληλεγγύη, όπως και θα πρεπε, αλλά η αλληλεγγύη βρίσκεται σε έλλειψη ακριβώς λόγω του ρατσισμού. Έτσι, απλώς αντικαθιστούμε τον ανθρωπιστικό αντιρατσισμό με έναν προλεταριακό. Ωστόσο και οι δύο αντιμετωπίζουν τον ρατσισμό με την πιο επιφανειακή του μορφή, αγνοώντας τα αίτιά του.

Το ’68, αν και υπήρχαν ρατσιστές, ανάμεσα και στους μισθωτούς, η γαλλική αστική τάξη δεν μπορούσε να χρησιμοποιήσει τον ρατσισμό ως μείζον εργαλείο διαίρεσης, λόγω της τάσης για ενότητα που επέφερε ο μαζικός ταξικός αγώνας. Αργότερα, καθώς η μαχητικότητα των εργατών υποχώρησε, εμφανίστηκαν οι διαιρέσεις. Για να αναφέρουμε ένα μόνο σημαντικό σημείο, η απεργία του 1983 στο Talbot αποκάλυψε ένα αυξανόμενο σχίσμα ανάμεσα στους λεγόμενους εγχώριους και ξένους εργάτες της αυτοκινητοβιομηχανίας. Μια τέτοια εξέλιξη ήταν περισσότερο αποτέλεσμα παρά αιτία. Είναι μόνο σύμπτωση που το 1983-4 ήρθε η άνοδος του Εθνικού Μετώπου; Δεν είναι η έλλειψη κατάλληλων αντιρατσιστικών εκστρατειών που βοήθησε τον Le Pen να κερδίσει γύρω στο 15% των ψήφων. Είναι η παρακμή της συλλογικής αντίστασης ανάμεσα στους εργαζομένους. Ο ρατσισμός εκδηλώνεται ως μια ιδεολογία, αλλά δεν είναι πρώτιστα ιδεολογικός. Είναι ένα πρακτικό φαινόμενο, μια κοινωνικό σχέση: μια από τις πιο ζοφερές όψεις του ανταγωνισμού ανάμεσα στους μισθωτούς εργαζομένους, μια συνέπεια της παρακμής των κοινοτήτων ζωής και αγώνα. Η «φυλετικοποίηση» της εργατικής τάξης πάει χέρι χέρι με την εξατομίκευση.

Το προλεταριάτο δεν είναι αδύναμο επειδή είναι διαιρεμένο: είναι η αδυναμία του που τρέφει τη διαίρεση. Έτσι, ότι το κάνει πιο δυνατό είναι που χτυπάει τον ρατσισμό. Ενώ αποφεύγει τον οργανωμένο ανθρωπιστικό αντιρατσισμό, μπορεί κανείς να πολεμήσει τον ρατσισμό όπου τον αντιμετωπίζει στην πραγματική ζωή, όπως πολλοί μη-ρατσιστές προλετάριοι κάνουν σε μια παμπ, σ ένα μαγαζί ή σε μια ουρά, αναδημιουργώντας ενός είδους αυτόνομες κοινότητες.

Για παράδειγμα, το κίνημα του Δεκέμβρη του ’95 έβαλε τέλος στη ρητορική του Le Pen. Αναλόγως, ένας αριθμός ταραχών έχουν φέρει κοντά ανθρώπους από τη βόρεια Αφρική, μαύρης και «λευκής» καταγωγής.

Το κομμουνιστικό κίνημα έχει ταυτόχρονα ένα ταξικό κι ένα ανθρώπινο περιεχόμενο. Μια ενδιαφέρουσα ερώτηση είναι: ποιες ταξικές αγωνιστικές δράσεις φέρνουν τους προλετάριους μαζί, και τείνουν έμπρακτα να χτυπούν τον ρατσισμό;

Οι εργάτες μπορεί να είναι μαχητικοί και ρατσιστές την ίδια στιγμή.

Το 1922, τα αφεντικά στην Νότια Αφρική μείωσαν τους μισθούς των λευκών εργατών στα ορυχεία και άνοιξαν έναν αριθμό θέσεων εργασίας στους μαύρους. Οι διαδηλώσεις των «λευκών» κατέληξαν σε λουτρά αίματος: πάνω από 200 εργάτες σκοτώθηκαν. Όπως και στις απεργίες ενάντια στην γυναικεία ή τη ξένη εργασία, ήταν κι αυτή μια αυτό-άμυνα των μισθωτών, στη χειρότερη μορφή της.

Από την άλλη, όταν η Ολλανδία βρισκόταν υπό την κατοχή της ναζιστικής Γερμανίας, οι Ολλανδοί εργάτες κατέβηκαν σε απεργία ενάντια στις διακρίσεις και τις απελάσεις που υφίσταντο οι Εβραίοι και οι Εβραίοι εργαζόμενοι.

Το κλειδί για να κατανοήσουμε την αντιδραστική στάση των εργατών της Νότιας Αφρικής, ή την αλληλεγγύη των Ολλανδών, δε βρίσκεται στο δίπολο ρατσισμός/αντιρατσισμός. Τα μυαλά στοιχειώνονται από κοινωνικές σχέσεις και δράσεις του παρελθόντος. Όσο πιο ανοιχτή, διεθνής, δυνητικά οικουμενική και συνεπώς «ανθρώπινη» είναι μια διεκδίκηση ή μια δράση, τόσο λιγότερο πιθανό είναι να στριμωχτεί σε ένα σεξιστικό, ξενοφοβικό ή ρατσιστικό πλαίσιο.

Φανταστείτε ένα χώρο εργασίας. Ένας αγώνας για να σώσουμε τις δουλειές μας θα μπορούσε πολύ πιο εύκολα να φέρει την εργατική δύναμη πιο κοντά στο ρατσισμό απ’ ότι, ας πούμε, η διεκδίκηση 20 λιρών αύξησης την εβδομάδα για κάθε έναν εργαζόμενο. Το πρώτο παγιδεύει τους ανθρώπους σε αμυντικές χειρονομίες, τους απομονώνει στη «δική τους» υπόθεση, τους διαχωρίζει από τους άλλους χώρους εργασίας και τελικά και μεταξύ τους (ποιος θα «πάρει πόδι», ελπίζω να είναι κανένας συνάδελφος, κι όχι εγώ!). Όσο ταπεινή κι αν είναι η δεύτερη διεκδίκηση ενώνει τους προλεταρίους ασχέτως γένους, εθνικότητας ή επαγγελματικής ικανότητας, και μπορεί να τους συνδέσει και με άλλους χώρους εργασίας πέραν του δικού τους, καθώς κι άλλοι άνθρωποι μπορεί να πάρουν ανάλογες πρωτοβουλίες ζητώντας για μια τέτοια αύξηση, ή για κάτι ακόμα πιο ενοποιητικό.

Μερικές διεκδικήσεις και τακτικές ενισχύουν τις επαγγελματικές, τοπικές ή «φυλετικές» διαφορές. ’λλες ανοίγουν το δρόμο για την συμμετοχή μιας ολοένα και μεγαλύτερης κοινότητας, ανοίγουν νέα θέματα, και γκρεμίζουν τις «εθνικές» κλπ διαιρέσεις.

Ο μόνος τρόπος να νικήσουμε τον ρατσισμό είναι να τον αντιμετωπίσουμε σε ένα γενικό και «πολιτικό» επίπεδο, δείχνοντας με ποιον τρόπο οι διακρίσεις μεταξύ των προλεταρίων (και ο ρατσισμός ακόμα περισσότερο απ’ όσο η ξενοφοβία) πάντοτε καταλήγουν με τους ίδιους τους προλεταρίους σε πολύ πιο δυσμενή, υποβαθμισμένη, καθυποταγμένη θέση.

Ο ρατσισμός πρέπει να αντιμετωπιστεί, όμως όχι σαν ένα ξεχωριστό ζήτημα, και ποτέ ως μια παρανοϊκή ιδεολογία που πρέπει να συντριβεί από μερικούς θερμόαιμους.

Δείτε ακόμα: Φασισμός και Μεγάλο Κεφάλαιο – Gilles Dauve

Categories
Gilles Dauve

ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ, ΜΑΗΣ 1937 – GILLES DAUVE

ΦΑΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΜΕΓΑΛΟ ΚΕΦΑΛΑΙΟ – ΒΑΡΚΕΛΩΝΗ, ΜΑΗΣ 1937 – GILLES DAUVE

Φασισμός και Μεγάλο Κεφάλαιο

Απόσπασμα από το “When Insurrections Die”

Αν τα πράγματα έχουν έτσι ακριβώς, όπως δέχεται στο περίφημο αξίωμά του ο Daniel Guerin, δηλαδή ότι ο φασισμός εξυπηρετεί τα συμφέροντα του μεγάλου κεφαλαίου, τότε για το 99% των ανθρώπων που έρχονται σε επαφή με αυτήν την απολύτως ξεκάθαρη θέση, θα έπρεπε να προστεθεί επίσης ότι, πέρα από οτιδήποτε, ο φασισμός θα μπορούσε να ανακοπεί στα 1922 ή στα 1933 αν τα εργατικά κινήματα ή έστω οι δημοκράτες είχαν ασκήσει αρκετή πίεση ώστε να τον αποδυναμώσουν. Αν ίσως, στα 1921, το Ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα και το νέο-ιδρυθέν Κομμουνιστικό Κόμμα Ιταλίας είχαν συμμαχήσει με τις δημοκρατικές δυνάμεις για να σταματήσουν τον Μουσσολίνι, ή αν στις αρχές του ’30, το Γερμανικό ΚΚ, δεν είχε αποδοθεί σε έναν «αδελφοκτόνο» αγώνα εναντίον των σοσιαλδημοκρατών, η Ευρώπη θα είχε γλιτώσει από μια από τις πιο βάρβαρες δικτατορίες της ιστορίας, από έναν δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, μια ναζιστική αυτοκρατορία που κάλυπτε σχεδόν ολόκληρη την ήπειρο, τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και το ολοκαύτωμα των Εβραίων. Πέρα και πάνω από αυτές τις πολύ αληθινές παρατηρήσεις σχετικά με τις τάξεις, το κράτος και τους δεσμούς μεταξύ του φασισμού και των μεγάλων συμφερόντων, αυτή η θεώρηση αποτυγχάνει να εντοπίσει την άνοδο του φασισμού μέσα από μια διπλή ήττα: Την ήττα των επαναστατών μετά τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, που τσακίστηκαν τόσο από τη σοσιαλδημοκρατία όσο κι από την κοινοβουλευτική δημοκρατία, κι έπειτα, μέσα στη δεκαετία του 1920, την αποτυχία των δημοκρατών και σοσιαλδημοκρατών στη διαχείριση του Κεφαλαίου. Χωρίς μια ματιά στην προηγούμενη περίοδο καθώς και στην πρώιμη φάση του ταξικού αγώνα και των ορίων του, η άνοδος στην εξουσία, και ακόμα περισσότερο η φύση του φασισμού παραμένουν ακατανόητες. Για τους υπόλοιπους, δεν είναι από απροσεξία που ο Guerin κρίνει επιπόλαια τόσο το Λαϊκό Μέτωπο, στο οποίο αναγνωρίζει μια «αποτυχημένη επανάσταση», όσο και την πραγματική σημασία του φασισμού.

Ποιος είναι ο πραγματικός κινητήρας του φασισμού, αν όχι η οικονομική και πολιτική ενοποίηση του κεφαλαίου, μια τάση που έχει γενικευτεί από το 1914. Ο φασισμός ήταν ένας συγκεκριμένος τρόπος να επιτευχθεί αυτή η ενότητα στις χώρες – την Ιταλία και τη Γερμανία – όπου, ακόμη κι αν η επανάσταση είχε τσακιστεί, το κράτος φαινόταν ανίκανο να επιβάλει την τάξη, και μέσα σε αυτήν να επιβληθεί ακόμη κι ανάμεσα στην ίδια την αστική τάξη. Ο Μουσσολίνι δεν ήταν άλλωστε ο Θίερσος, με μια γερά δομημένη βάση εξουσίας, για να διατάσσει τις ένοπλες δυνάμεις να σφαγιάσουνε τους κομμουνάρους. Μια ουσιώδης όψη του φασισμού είναι η γέννησή του στους δρόμους, η χρήση της αταξίας προκειμένου να επιβληθεί η τάξη, η κινητοποίηση της παλιάς μεσαίας τάξης, που έχει πλέον μισο-παρανοήσει από την ίδια την παρακμή της, και η αναγέννηση, εκ των ουκ άνευ, ενός κράτους ανίκανου να διαχειριστεί την κρίση του καπιταλισμού. Ο φασισμός ήταν μια προσπάθεια της αστικής τάξης να χαλιναγωγήσει βίαια τις ίδιες τις αντιφάσεις της, να στρέψει τις τακτικές της εργατικής τάξης, τις μαζικές διαδηλώσεις, υπέρ της, και να ξεδιπλώσει όλες τις δυνατότητες του σύγχρονου κράτους, καταρχήν ενάντια σε έναν εσωτερικό εχθρό, και στην συνέχεια εναντίον ενός εχθρού εξωτερικού.

Επρόκειτο πράγματι για μια κρίση του κράτους, κατά την πλήρη υπαγωγή της κοινωνίας στην κυριαρχία του κεφαλαίου. Αρχικά, υπήρχαν οι εργατικές οργανώσεις που ήταν υποχρεωμένες να έρχονται αντιμέτωπες με την προλεταριακή ανταρσία. Έπειτα, ο φασισμός ανέλαβε να πατάξει μια για πάντα τη συνεχιζόμενη αταξία. Αυτή η αταξία, δεν ήταν φυσικά επαναστατική κατ’ ανάγκη, προκαλούσε ωστόσο παράλυση, και κινητοποιούσε εναντίον της λύσεις που τελικά δεν μπορούσε παρά να είναι βίαιες. Η κρίση ξεπεράστηκε προς στιγμή αλλά μονάχα επιφανειακά: το φασιστικό κράτος έμοιαζε αποτελεσματικό χωρίς πραγματικά να είναι, κι αυτό καθώς ενσωμάτωνε βίαια την μισθωμένη εργατική δύναμη, θάβοντας τεχνητά τις συγκρούσεις μέσα από την διαμεσολάβησή τους από τη δίαυλο του μιλιταρισμού. Όμως το κράτος υπερέβη τελικά την κρίση, σχετικά πάντοτε, μέσα από την πολυσυλλεκτική δημοκρατία που εγκαθιδρύθηκε στα 1945, και η οποία ήταν σε θέση να οικειοποιηθεί όλες τις μεθόδους του φασισμού, αλλά και να προσθέσει μερικές νέες δικές της, μιας και κατορθώνει να εξουδετερώνει τις οργανώσεις των εργαζομένων χωρίς να τις καταστρέφει. Τα κοινοβούλια έχασαν τον έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας. Με κράτος πρόνοιας ή χωρίς, με σύγχρονες τεχνικές επιτήρησης κι ελέγχου ή με κρατικά επιδόματα που μοιράζονται σε εκατομμύρια άτομα, εν συντομία με ένα σύστημα που καθιστά τον καθένα ολοένα και πιο εξαρτημένο, η κοινωνική ενοποίηση πάει παραπέρα από κάθε προσπάθεια που κατέβαλε ο φασισμός μέσω του τρόμου, όμως ο ίδιος ο φασισμός σαν συγκεκριμένο κίνημα έχει πια εξαφανιστεί. Ανταποκρινόταν στην πειθαρχημένη πορεία – με βήμα χήνας – της αστικής τάξης, κάτω από την πίεση του κράτους, το οποίο είχε, κάτω από το συγκεκριμένο πλαίσιο, μόλις δημιουργηθεί και όφειλε να σπεύσει να θεσμοθετηθεί ως έθνος.

Η αστική τάξη πήρε ακόμα και τη λέξη «φασισμός» από τις οργανώσεις της εργατικής τάξης στην Ιταλία, οι οποίες συχνά αποκαλούνταν «φάσι». Έχει σημασία ότι ο φασισμός ξεκίνησε ως ένα είδος οργάνωσης κι όχι ως ένα πρόγραμμα. Το μόνο πρόγραμμά του είναι να οργανώσει τον καθένα, να καταστήσει με τη βία τα συνθετικά στοιχεία της κοινωνίας συμπαγή. Η δικτατορία δεν είναι ένα ακόμα όπλο του κεφαλαίου, λες και το κεφάλαιο θα μπορούσε να το αντικαταστήσει και με άλλα, λιγότερο βίαια, είναι μια από τις τάσεις του, μια τάση που πραγματοποιείται όποτε κάτι τέτοιο κρίνεται απαραίτητο. Μια «επιστροφή» στην κοινοβουλευτική δημοκρατία, όπως συνέβη (για παράδειγμα) στη Γερμανία μετά το 1945, καταδεικνύει ότι η δικτατορία είναι ανίκανη να ενσωματώσει τις μάζες στο κράτος (τουλάχιστον μέχρι την επόμενη φορά που θα κληθεί να δοκιμαστεί). Το πρόβλημα δεν είναι πλέον το γεγονός ότι η δημοκρατία εξασφαλίζει μια πιο τέλεια κυριαρχία απ’ ότι η δικτατορία. Ο καθένας θα προτιμούσε να τον εκμεταλλεύονται με τον τρόπο της Σουηδίας παρά να απαχθεί από τους παρακρατικούς του Πινοσέτ. Όμως μπορεί πράγματι να επιλέξει; Ακόμα και οι ευγενικές δημοκρατίες της Σκανδιναβίας μπορούν να μεταμορφωθούν σε δικτατορίες αν οι συνθήκες το απαιτήσουν. Το κράτος μπορεί να έχει μόνο μια λειτουργία, την οποία επιτελεί είτε δημοκρατικά είτε δικτατορικά. Το γεγονός ότι η παλιότερη ήταν πιο σκληρή δε σημαίνει κι ότι μπορούμε να επανα-προσανατολίσουμε το κράτος ώστε αμβλύνει την νεότερη. Οι μορφές που παίρνει ο Καπιταλισμός δεν εξαρτώνται πια από τα γούστα των μισθωτών εργαζομένων παρά από τις προθέσεις των αστών. Η δημοκρατία της Βαϊμάρης υποδέχθηκε τον Χίτλερ με ανοιχτές αγκάλες. Το Λαϊκό Μέτωπο του Leon Blum δεν «απέφυγε τον φασισμό», πολύ απλά γιατί στα 1936 η Γαλλία δεν είχε ανάγκη ούτε μια εξουσιαστική ενοποίηση του κεφαλαίου, αλλά ούτε μια σμίκρυνση των μεσαίων στρωμάτων της.

Δεν τίθεται θέμα πολιτικής «επιλογής» την οποία οι προλετάριοι θα μπορούσαν να κάνουν ή να θέσουν με αξιώσεις. Η δημοκρατία δεν είναι δικτατορία, όμως η δημοκρατία προετοιμάζει τη δικτατορία και προετοιμάζεται και η ίδια γι αυτήν. Η ουσία του αντιφασισμού έγκειται στην αντίσταση στο φασισμό μέσα από την υπεράσπιση της δημοκρατίας. Δεν έχουμε να κάνουμε πλέον με έναν αγώνα ενάντια στον καπιταλισμό αλλά με μια προσπάθεια να ασκηθεί πίεση στον καπιταλισμό ώστε να αποκηρύξει την ολοκληρωτική του επιλογή. Από τη στιγμή που ο σοσιαλισμός ταυτίστηκε με την πλήρη δημοκρατία, και ο καπιταλισμός με μια καλπάζουσα τάση προς τον φασισμό, οι ανταγωνισμοί μεταξύ προλεταριάτου και κεφαλαίου, κομμουνισμού και μισθωτής εργασίας, προλεταριάτου και κράτους, απορρίπτονται για χάρη μιας αντιπρότασης δημοκρατίας ή φασισμού που παρουσιάζεται σαν η πεμπτουσία της επαναστατικής προοπτικής. Η επίσημη αριστερά και άκρα-αριστερά, μας λεν πως μια πραγματική αλλαγή θα ταυτιζόταν τουλάχιστον με τα ιδανικά του 1789, τα οποία προδίδει ασταμάτητα η μπουρζουαζία. Μια νέα κοινωνία; Μα αυτή υποτίθεται είναι ήδη εδώ, σε εμβρυακή μορφή φυσικά, μέσα από τα δημοκρατικά δικαιώματα τα οποία πρέπει να διαφυλάξουμε και να ωθήσουμε ακόμα παραπέρα προς μια ολοένα και τελειοποιούμενη κοινωνία, με ακόμα μεγαλύτερες δόσεις δημοκρατίας, μέχρι την επίτευξη της τέλειας δημοκρατίας, ή αν προτιμάτε, του σοσιαλισμού.

Έτσι, περιορισμένη σε μια αντιφασιστική αντίσταση, η κοινωνική κριτική περιορίζεται σε διθυράμβους προς όλα όσα κάποτε αποκήρυσσε και παρατά κάθε τι που θυμίζει την επανάσταση, για χάρη μιας πολιτικής σταδίων, μιας παραλλαγής της «ειρηνικής μετάβασης στο σοσιαλισμό» που κάποτε προέτασσαν τα Κομμουνιστικά Κόμματα, και χλευαζόταν μέχρι το 1968, από τον καθένα που ήθελε σοβαρά να αλλάξει τον κόσμο. Η παλινδρόμηση είναι προφανής.

Δε θα παίξουμε με τα όρια της γελοιότητας εγκαλώντας την αριστερά και την άκρα-αριστερά για το ότι αγκάλιασαν μια κομμουνιστική προοπτική την οποίαν γνώριζαν στην πραγματικότητα μόνο τότε που τις αντιτίθονταν. Είναι ολοφάνερο ότι ο αντιφασισμός αποτελεί άρνηση της επανάστασης. Αλλά ο αντιφασισμός αποτυγχάνει εκεί ακριβώς που ισχυρίζεται ότι είναι αποτελεσματικός: Στο να εμποδίσει μια πιθανή απολυταρχική μετάλλαξη της κοινωνίας.

Η αστική δημοκρατία είναι μια φάση στην καπιταλιστική οικοδόμηση της εξουσίας, και η επέκτασή της στον εικοστό αιώνα ολοκληρώνει την κυριαρχία του κεφαλαίου, εντατικοποιώντας την απομόνωση των ατόμων. Αυτοσυστήνεται σαν μια θεραπεία για το διαχωρισμό του ατόμου από την κοινότητα, της ανθρώπινης δραστηριότητας από την κοινωνία, και των τάξεων μεταξύ τους, η δημοκρατία δε θα είναι ποτέ σε θέση να λύσει το πρόβλημα της πιο διαχωρισμένης κοινωνίας στην ιστορία. Σαν μια μορφή για πάντα ανίκανη να τροποποιήσει το περιεχόμενό της, η δημοκρατία είναι μόνο ένα μέρος του προβλήματος το οποίο ισχυρίζεται ότι μπορεί να επιλύσει. Κάθε φορά που ισχυρίζεται ότι ενδυναμώνει την κοινωνική ενότητα, η δημοκρατία συμβάλλει στη διάλυσή της. Κάθε φορά που καλύπτει πρόχειρα τις αντιφάσεις του εμπορεύματος, το κάνει τεντώνοντας τον ιστό προστασίας που έχει υφάνει το κράτος γύρω από τις κοινωνικές σχέσεις. Ακόμα και με τους δικούς τους όρους απελπισμένης παραίτησης, οι αντιφασίστες, προκειμένου να γίνουν πιστευτοί, οφείλουν να μας εξηγήσουν πως γίνεται και η τοπική δημοκρατία είναι συμβατή με την αποικιοποίηση του χώρου από το εμπόρευμα που ολοένα εκκενώνει τους δημόσιους χώρους για να γεμίζει τα πολυκαταστήματα. Πρέπει να εξηγήσουν πως θα γίνει κι αυτό το πανταχού παρών κράτος, στο οποίο οι άνθρωποι οφείλουν να προστρέχουν για να βρουν προστασία και υποστήριξη, αυτή η πραγματική μηχανή παραγωγή κοινωνικών «αγαθών», δε θα «αμαρτήσει» προκειμένου να αποκαταστήσει την τάξη όταν εκκρηκτικές συνθήκες κάνουν κάτι τέτοιο επιτακτικό. Ο φασισμός είναι η εφηβεία του κρατικού τερατουργήματος, ενώ ο αντιφασισμός είναι η πιο δειλή απολογία του. Ο αγώνας για ένα δημοκρατικό κράτος είναι αναπόφευκτα ένας αγώνας σταθεροποίησης του κράτους και απέχει από τη συντριβή του ολοκληρωτισμού, μιας και ένας τέτοιος αγώνας ενισχύει την επικράτηση του ολοκληρωτισμού στην κοινωνία.

Βαρκελώνη, Μάης 1937

Απόσπασμα από το “When Insurrections Die”

Η αστυνομία προσπάθησε να καταλάβει το τηλεφωνικό κέντρο που βρισκόταν κάτω από τον έλεγχο αναρχικών (και σοσιαλιστών) εργατών. Στην καταλανική μητρόπολη, καρδιά και σύμβολο της επανάστασης, οι νόμιμες αρχές δε σταματούσαν πουθενά προκειμένου να αφοπλίσουν κάθε τι που παρέμενε ζωντανό, ανεξέλεγκτο και αντι-αστικό. Η τοπική αστυνομία, επιπλέον, ήταν στα χέρια του PSUC (Ενοποιημένο Σοσιαλιστικο Κόμμα Καταλωνίας – αδελφό κόμμα του ισπανικού ΚΚ). Αντιμέτωποι με μια ανοιχτά εχθρική εξουσία, οι προλετάριοι τελικά κατάλαβαν ότι η εξουσία αυτή δεν ήταν δική τους, ότι της είχαν παραχωρήσει το δώρο της εξέγερσής τους δέκα μήνες νωρίτερα, και ότι πια η εξέγερσή τους είχε στραφεί εναντίον τους. Ως αντίδραση στην αρπαγή αυτής της εξουσίας από το Κράτος, μια γενική απεργία παρέλυσε τη Βαρκελώνη. Ήταν πια αργά. Οι εργάτες είχαν ακόμη την ικανότητα να εξεγείρονται ενάντια στο Κράτος (που είχε πάρει αυτή τη φορά τη δημοκρατική του μορφή), αλλά δεν μπορούσαν πλέον να ωθήσουν τους αγώνες τους προς ένα σημείο ανοιχτής ρήξης.

Όπως πάντα, το «κοινωνικό» ζήτημα κυριάρχησε εκ των προτέρων επί του στρατιωτικού. Η νόμιμες αρχές δεν μπορούσαν να επιβληθούν με τις οδομαχίες. Μέσα σε λίγες ώρες, στη θέση ενός πεδίου ανταρτοπολέμου, ενός πολέμου θέσεων, στήθηκε μια κούρσα καταλήψεων κτιρίων έναντι κτιρίων. Κυριάρχησε μια αμυντική εκεχειρία στην οποία κανείς δεν μπορούσε να νικήσει μιας και κανείς δεν επιτιθόταν. Με την ίδια την επιθετική της δυνατότητα μειωμένη, η αστυνομία δε ριψοκινδύνευε να εμπλακεί σε επιθέσεις κτιρίων που είχαν καταλάβει οι αναρχικοί. Γενικά μιλώντας η τοπική αστυνομία και το κράτος κατείχαν το κέντρο της πόλης, ενώ η CNT (Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας – υπό τον έλεγχο των αναρχοσυνδικαλιστών) και το POUM (μαρξιστές) κατείχαν τις εργατικές συνοικείες. Το στάτους κβο τελικά κρίθηκε με πολιτικά μέσα. Οι μάζες κατέθεσαν την εμπιστοσύνη τους στις δυο οργανώσεις που δέχονταν επίθεση, ενώ οι τελευταίες, φοβισμένες πως θα έρθουν σε ευθεία σύγκρουση με το κράτος, έπεισαν τους ανθρώπους να γυρίσουν πίσω στις δουλειές τους (αν και όχι χωρίς κάποια δυσκολία) κι έτσι υπέσκαψαν την μόνη δύναμη που θα μπορούσε να τους σώσει τόσο πολιτικά όσο και «φυσικά». Αμέσως μόλις τελείωσε η απεργία, γνωρίζοντας ότι πλέον έχει το πάνω χέρι της κατάστασης, η κυβέρνηση έφερε 6.000 φρουρούς των Ταγμάτων Επίθεσης, επίλεκτο τμήμα της αστυνομίας. Από τη στιγμή που αποδέχτηκαν τη διαμεσολάβηση των «αντιπροσωπευτικών οργανώσεων» και των μεσολαβητικών συμβουλίων του POUM και της CNT, οι ίδιοι αυτοί άνθρωποι που είχαν νικήσει τον φασιστικό στρατό τον Ιούλη του 1936 παραδόθηκαν αμαχητί στην Δημοκρατική Αστυνομία τον Μάη του 1937.

Στο σημείο εκείνο, η καταστολή μπορούσε να ξεκινήσει το έργο της. Μόνο μερικές εβδομάδες ήταν αρκετές ώστε να τεθεί εκτός νόμου το POUM, να συλληφθούν οι ηγέτες του, και να θανατωθούν είτε νόμιμα είτε όχι, και να εξαφανιστεί ο Νιν (πρόεδρος του POUM). Ένας παράλληλος αστυνομικός μηχανισμός στήθηκε κρυφά σε τοπικό επίπεδο, οργανωμένος από το NKVD (Σ.τ.μ: Narodnii Komissariat Vnoutrennikh Diél – υπηρεσία πληροφοριών της ΕΣΣΔ) και τον μυστικό σχηματισμό της Κομιντέρν (Κομμουνιστική Διεθνής), που έδινε λογαριασμό απευθείας στην Μόσχα και μόνο. Από το σημείο εκείνο, καθένας που έδειχνε την παραμικρή αντίθεση στο Δημοκρατικό Κράτος και τον βασικό σύμμαχό του, την ΕΣΣΔ, αποκηρυσσόταν και καταδιωκόταν ως «φασίστας», καθώς και σε ολόκληρο τον κόσμο ένας στρατός από καλοπροαίρετες, ευγενικές ψυχές ήταν πρόθυμος να επαναλάβει την ανθρωποσφαγή, κάποιοι από άγνοια, άλλοι από προσωπικό συμφέρον, αλλά όλοι τους πεπεισμένοι πως καμιά τέτοια αποκήρυξη δεν ήταν περιττή, τη στιγμή που ο φασισμός προέλαυνε. Η λύσσα που απελευθερώθηκε απέναντι στο POUM δεν ήταν απροσδόκητη. Αντιτιθέμενο στις δίκες της Μόσχας, το POUM είχε καταδικαστεί στο να καταστραφεί από έναν Σταλινισμό που επιδόθηκε σε έναν ανελέητο παγκόσμιο αγώνα ενάντια στους αντιπάλους του, για τον έλεγχο των μαζών. Τη στιγμή εκείνη, τα περισσότερα κόμματα, σχολιαστές κι ακόμα και η Λίγκα για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα δε δίσταζαν να συνηγορήσουν στην ενοχή των κατηγορουμένων. Εξήντα χρόνια αργότερα, η κυρίαρχη ιδεολογία καταδικάζει αυτές τις δίκες και τις βλέπει σαν ένα σημάδι του παρανοϊκού κυνηγιού της εξουσίας του Κρεμλίνου. Λες και τα σταλινικά εγκλήματα δεν είχαν καμιά σχέση με τον αντιφασισμό! Η αντιφασιστική λογική πάντοτε θα ευθυγραμμίζεται με τις πιο συμβατικές δυνάμεις και πάντοτε θα πολεμάει τις πιο ριζοσπαστικές.

Σε καθαρά πολιτικό επίπεδο, τον Μάη του 1937, δόθηκε ένα στίγμα, αυτού που λίγους μόνο μήνες νωρίτερα, θα ήταν αδιανόητο: Ένας σοσιαλιστής πολύ δεξιότερος ακόμα κι από τον Caballero, ο Negrin, θα ηγείτο μιας κυβέρνησης η οποία θα γινόταν συνώνυμη του «νόμου και της τάξης», περιλαμβάνοντας φυσικά την καταστολή ενάντια στους εργαζομένους. Ο Orwell, ο οποίος κινδύνευσε να χάσει τη ζωή του στα γεγονότα αυτά, αντιλήφθηκε ότι ο πόλεμος «για τη δημοκρατία» είχε προφανώς τελειώσει. Αυτό που έμενε ήταν ένα ξεκαθάρισμα ανάμεσα σε δυο φασισμούς, με τη διαφορά ότι ο ένας ήταν λιγότερο απάνθρωπος από τον άλλον. Ωστόσο, ο Orwell υπέκυψε στην αναγκαιότητα να αποφευχθεί ο «πιο απογυμνωμένος και ανεπτυγμένος φασισμός του Φράνκο και του Χίτλερ». Από το σημείο αυτό κι έπειτα, το μόνο ζήτημα ήταν ο αγώνας για έναν φασισμό λιγότερο άσχημο από τον αντίπαλό του…

[Σημειώσεις της μετάφρασης: Στις 3 Μάη 1937, ο σταλινικός διευθυντής της Αστυνομίας της Βαρκελώνης (Rodriguez Salas) με 200 άνδρες του προσπάθησαν να επιτάξουν το τηλεφωνικό κέντρο της πόλης, το οποίο από την αρχή της επανάστασης είχε κυρηχτεί αυτοδιαχειριζόμενο από τους εργαζομένους του, οι περισσότεροι των οποίων ανήκαν στην αναρχοσυνδικαλιστική CNT. Οι τελευταίοι αρνήθηκαν να το παραδώσουν, και έστησαν οδοφράγματα γύρω του με τη βοήθεια άλλων εργατών, αναρχικών αλλά και μαρξιστών του POUM (εργατικό κόμμα σοσιαλιστικής ενοποίησης) το οποίο συνεργαζόταν με την CNT. Για τρεις μέρες ξέσπασαν συγκρούσεις σε ολόκληρη την πόλη ανάμεσα στους αναρχικούς, μαρξιστές και άλλους εργάτες από την μία, και τους σταλινικούς και την αστυνομία από την άλλη, ώσπου οι ηγέτες της CNT που είχαν στο μεταξύ υπουργοποιηθεί στην δημοκρατική κυβέρνηση, καθώς και του POUM, φοβούμενοι μια ρήξη με τη δημοκρατική κυβέρνηση, κήρυξαν ανακωχή και κάλεσαν τους εργάτες να καταθέσουν τα όπλα, κάτι που τελικά έγινε. Αυτό φυσικά ήταν και η αρχή του τέλους τους, μιας και μετά τις 6 Μάη, οι σταλινικοί και το δημοκρατικό πλέον κράτος είχαν λυμένα τα χέρια τους προκειμένου να εξοντώσουν κάθε αντιπολίτευση, κηρρύσοντας αρχικά παράνομο το POUM με πρόφαση τα γεγονότα αυτά. Οι μέρες του Μάη, αποτελούν δείγμα της αποξένωσης των εργαζομένων από τη δύναμή τους, συνέπεια της “εμπιστοσύνης” που οι ίδιοι νωρίτερα παρέδωσαν στις οργανώσεις (CNT, POUM) που ανέλαβαν να δώσουν τον “καλό αγώνα” για λογαριασμό τους.

[Μετάφραση: …για τη διάδοση της Μεταδοτικής λύσσας, Ιούλης 2007]

Δείτε ακόμα: 3 ερωτο/απαντήσεις για τον αντι-φασισμό – Gilles Dauve

Πηγή: Η μπροσούρα “Quand meurent les Insurrections” του Gilles Dauvé, κυκλοφορεί στα ελληνικά από τις εκδόσεις του Πρακτορείου Rioters [http://rioter.info/ekdoseis]

Categories
Gilles Dauve

Γράμμα πάνω στην απελευθέρωση των ζώων – Gilles Dauve

η μετάφραση του γράμματος του ζιλ ντωβέ πάνω στο ζήτημα της απελευθέρωσης των ζώων

ΓΡΑΜΜΑ ΠΑΝΩ ΣΤΗΝ ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ

Αυτή η μπροσούρα έχει τη χαρακτηριστική ιδιότητα να απευθύνει ένα ζωτικής σημασίας ερώτημα: Αν ο κομμουνισμός θεωρείται ότι θα μετασχηματίσει το σύνολο της καθημερινής ζωής, μπορεί να παραμερίσει το ζήτημα της σχέσης μας με τα ζώα και των διατροφικών μας συνηθειών; Το κείμενο «Beasts of Burden» πιέζει να ξανασκεφτούμε τον όλο «πριμιτιβιστικό» διάλογο. Ελπίζουμε μια μέρα να ασχοληθούμε και μ αυτό.

1. Δεν υπάρχει λάθος στροφή στην Ιστορία

Είναι αδύνατον να προσδιορίσει κανείς πότε ή πώς η ιστορία πήγε στραβά. Ο πριμιτιβισμός (1) επιλέγει αυτά τα γεγονότα τα οποία υποτίθεται ότι επιβεβαιώνουν το σκοπό του και απορρίπτει μια τάση της ιστορίας (παραδοσιακή-κλασική ιστορία) στο όνομα άλλων, οι οποίες ανήκουν επίσης στην καπιταλιστική γνώση (ανθρωπολογία). Αντί να αποχωρίζεστε το «μαρξιστικό» ντετερμινισμό, μετατοπίζετε την έμφαση από την οικονομία στις αντιθέσεις ανθρώπου/ζώου. Είτε είναι γραμμένο από τον Rousseau, είτε από σας είτε από μας, οποιοδήποτε “Discours Des origines” συνήθως λέει περισσότερα για αυτόν που το έγραψε παρά για το παρελθόν.

Η ιστορία μας εφοδιάζει με γεγονότα και στοιχεία που επιβεβαιώνουν την μετεξέλιξη του ανθρώπου σ αυτό που είναι τώρα. Όχι πολλά παραδείγματα, αλλά αρκετά για τον καθένα για να επιλέξει και να τα επεξεργαστεί λεπτομερώς. Γιατί θα πρέπει ο κυνηγός να είναι ο πρώτος παλιάνθρωπος; Γράφετε ότι η γεωργία οδήγησε στη συσσώρευση, άρα στις τάξεις, κ.λπ… Τι γίνεται, όμως, με την τροφοσυλλογή; Δε θα μπορούσε κάποιος να συσσωρεύσει αυτά που ο άλλος είχε συγκεντρώσει; Θα μπορούσε να ήταν το ίδιο λογικό να ξεκινήσει κανείς από ένα παρόμοιο γεγονός (τον τροχό παραδείγματος χάριν) και να αναδομήσει 10000 χρόνια πάνω σ αυτό. Κανένα μεμονωμένο γεγονός δεν μπορεί να εξηγήσει τα πάντα. Η αξία δεν εξηγεί όλο το Κεφάλαιο. Δεν μπορεί κανείς να διαλέξει μια μορφή (μιας αναπόφευκτα αλλοτριωμένης) ζωής και να τη μετατρέψει σε αιτία για όλα τ άλλα. Τροφοσυλλογή εναντίον εξημέρωσης των ζώων. Γεωργία εναντίον κυνηγιού. Χωριό εναντίον πόλης. Στατικότητα εναντίον νομαδισμού. ’Ατομο εναντίον κοινωνίας. Κοινότητα εναντίον ατομικότητας. Ελεύθερο κυνήγι και ψάρεμα εναντίον κτηνοτροφίας. Ελίτ εναντίον ανθρώπων. Κεντρική εναντίον τοπικής εξουσίας. Συνθήκες ζωής γυναικών. Καταπίεση παιδιών. Τεχνική και μηχανές. Μην ξεχνάμε και τον πόλεμο! Πολλά άλλαξαν από τότε που ο τελετουργικός πόλεμος επεκτάθηκε και οι αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν σ αυτό που αργότερα έγινε «δουλειά». Το πιο πιθανό, είναι να συνέβησαν πολλά συγχρόνως, π.χ. κατά τη διάρκεια μερικών χιλιάδων χρόνων.

Η γεωργία δεν οδήγησε στις τάξεις και την πολιτική εξουσία. Υπήρχε ο «πρωτόγονος κομμουνισμός», μετά υπήρξαν η γεωργία και οι τάξεις και η πολιτική. Ο μαρξιστικός ντετερμινισμός (ορισμένες φορές εμφανής στα γραπτά μας) εξήγησε την ιστορία με βάση την εμφάνιση ενός «αποθέματος» που αρπάχτηκε από μια μειοψηφία. Ο Freddy Perlman το αντικαθιστά αυτό με το αρδευτικό και υδρευτικό σύστημα. Αλλά δε μας λέει, γιατί οι τοπικές κοινότητες διαλύθηκαν και γέννησαν τις “τάξεις” και το “κράτος”. Δε θα μπορούσαν συλλογικά να κατασκευάσουν φράγματα και κανάλια, χωρίς να βασιστούν σε διαμεσολαβητές; Δεν υπήρχε τίποτα το μοιραίο σ αυτήν την τεχνική εξέλιξη. Αλλιώς, θα πρέπει να παραδεχτούμε ότι η ανθρωπότητα θα αυτοϋποδουλώνεται κάθε φορά που θα χρησιμοποιεί μεγάλης έκτασης άρδευση. Υπάρχουν στοιχεία για κυνηγετικές ή αλιευτικές ή αγροτικές κοινωνίες οι οποίες δεν έγιναν καταπιεστικές για τους ανθρώπους. Γιατί; Κανείς δεν ξέρει. Δεν υπάρχει καλύτερη εξήγηση για το γιατί τα πράγματα πήγαν στραβά όπως δεν υπάρχει και εγγύηση για το πως θα γίνουν (και θα μείνουν) καλά στο μέλλον. Δεν μπορούμε να παίρνουμε κάτι το οποίο (συνήθως σωστά) αντιπαθούμε και να το ανάγουμε σε παγκόσμια αιτία για τα πάντα. Γιατί να μη διαλέξουμε τις σπηλαιογραφίες; Σχετίζονται με τη γλώσσα και άρα με τη συμβολική εξουσία, στην οποία οι άνθρωποι αυτοπαγιδεύονται, όπως υποστηρίζει ο Zerzan.

Αυτό είναι τόσο άσχετο όσο και αβάσιμο: μετατρέπει μια πτυχή της κοινωνίας σε αιτία για τα πάντα. Αν μείνουμε στο μερικό και όχι στο σύνολο, η (προ)ιστορία μπορεί να επιστρατευτεί για να αποδείξει οτιδήποτε. Οι μαχητικοί χορτοφάγοι μπορούν εύκολα να αποδώσουν όλα τα κακά της κοινωνίας στην κρεοφαγία και να αντιπαραβάλλουν σ αυτά τη φαινομενικά καλύτερη ζωή του χορτοφάγου ανθρωποειδούς πίθηκου. Ωστόσο, η άλλη πιθανότητα είναι το ίδιο καλά τεκμηριωμένη. Η κρεοφαγία έχει ειδωθεί ως απαρχή μιας απαραίτητης πτυχής της ανθρωπότητας: της κοινωνικότητας. Όπως πολλά αρπακτικά, έτσι και τα δελφίνια παρουσιάζουν ένα τύπο συνεργασίας, ιεραρχίας, κώδικες κ.λπ. Έτσι, ενώ εσείς θεωρείτε το κυνήγι βασικό παράγοντα καταπίεσης, άλλοι το αντιμετωπίζουν ως προέλευση της κοινωνίας. Νοημοσύνη σημαίνει το να είσαι ικανός να αντικρίζεις νέες καταστάσεις και να τις προσαρμόζεις σε διαρκώς εμφανιζόμενα δεδομένα.

Τα ζώα τα οποία σκοτώνουν, συνήθως, έχουν πολύ περισσότερες κοινωνικές σχέσεις απ αυτά με τα οποία τρέφονται. Τώρα, αυτό που μας οδηγεί; Σε ανώτερο επίπεδο φυσιολογίας, έχει υποστηριχθεί ότι η εμφάνιση της ζωικής πρωτεϊνης στη διατροφή μικρών εθνών (αρχαία Ελλάδα, Αγγλία, Ιαπωνία) επιβεβαίωσε τα πλεονεκτήματα της κρεοφαγίας. Και πάλι, αυτό τι σημαίνει; Η “φύση” μας εφοδιάζει με τόσα πολλά στοιχεία που αποδεικνύει κάθε επιχείρημα και γίνεται άχρηστη. Λόγω του ότι οι άνθρωποι αντιμετωπίστηκαν σαν πράγματα, επαναπροσδιορίστηκαν και τα ζώα και τα δέντρα; Η αυτοκινητοβιομηχανία δεν είναι αποδοκιμαστέα, επειδή κατάγεται από τη φιλοσοφία του σφαγείου. Η κριτική μας ενάντια στον καπιταλισμό γίνεται ακριβώς, γιατί η παραγωγή αξίας μετατρέπει τα πάντα, είτε είναι κρέας είτε είναι ποιήματα, σε εμπορεύματα, και έτσι, είναι άσκοπο να απαιτεί κανείς περισσότερα ερωτικά ποιήματα και λιγότερα hamburgers. Όσο και τα δύο θα είναι προσοδοφόρα, οι βιομηχανίες θα συνεχίζουν να τα παράγουν. Θα μπορούσε να υπάρξει μια βιομηχανία για τα πάντα. Είναι η κοινωνία του μεταφορικού ιμάντα αυτή που θα πρέπει να κατανοηθεί και να μετασχηματιστεί, άσχετα με το αν μεταφέρει βιομηχανικά συσκευασμένο μπιφτέκι ή ψωμί από μαύρο αλεύρι ή ψυγεία.

2. Η ενασχόληση με οποιοδήποτε ζήτημα (στην προκειμένη περίπτωση: κρεοφαγία/χορτοφαγία ή συνθήκες ζωής των ζώων), προϋποθέτει να ρωτήσουμε ποιος θέτει το ζήτημα.

Γιατί ο μέσος νεαρός αστός της Δυτικής Ευρώπης στις αρχές του 21ου αιώνα μισεί την εικόνα ενός ντυμένου στα χακί άντρα που έχει βγει για να κυνηγήσει κουνέλια ή πάπιες; Η γνώση της φύσης, οι οικολογικές ανησυχίες και οι αντιδράσεις για την καταπίεση των ζώων δεν είναι ενδείξεις μιας ανθρωπότητας η οποία τελικά αρχίζει να συνειδητοποιεί τη σύγκρουσή της με το υπόλοιπο του πλανήτη, αλλά είναι αποτέλεσμα της αναγκαιότητας του Κεφαλαίου να σκεφτεί συνολικά και να λάβει υπ όψη του τόσο το παρόν όσο και το παρελθόν, από τους ναούς των Maya μέχρι τις φάλαινες και τα γονίδια. Οτιδήποτε εξουσιάζει πρέπει να ελέγχεται και να ταξινομείται με σκοπό να το διαχειρίζεται σωστά. Ό,τι είναι αγοραίο πρέπει να προστατεύεται. Το Κεφάλαιο είναι ο ιδιοκτήτης του κόσμου και ως γνωστόν κανέναν ιδιοκτήτη δεν τον παίρνει να είναι απρόσεχτος όσον αφορά αυτά που κατέχει. Στις αρχές του 19ου αιώνα, η μπουρζουαζία σπατάλησε τη ζωή και την εργατική δύναμη εκατομμυρίων προλεταρίων. Χάρη, εν μέρει, στους αγώνες των εργατών, αυτό μετατράπηκε σε λιγότερο καταστροφική και περισσότερο προσοδοφόρα εκμετάλλευση. Τώρα, το Κεφάλαιο δεν μπορεί να συνεχίσει, σπαταλώντας εκατομμύρια πιθήκων και δέντρων. Δεν είναι σύμπτωση το ότι μια έντονη ευαισθητοποίηση πάνω στις συνθήκες ζωής των ζώων εμφανίστηκε την ίδια περίοδο με το βιομηχανοποιημένο φαγητό και την κτηνοτροφία βασισμένη στο μοντέλο του στρατοπέδου συγκέντρωσης.

Ο ανθρωπισμός και η σύγχρονη κρατική εξουσία γεννήθηκαν ταυτόχρονα. Η βιομηχανοποίηση όλων (ανθρώπων, ζώων, καθώς και του ανθρώπινου και ζωικού φαγητού) συμβαδίζει με τη διαμαρτυρία για τις αδικίες που γίνονται εις βάρος όλων. Τα τελευταία 30 χρόνια, η χορτοφαγία έχει αναπτυχθεί με τον ίδιο ρυθμό όπως και οι αγροτικές επιχειρήσεις και τα συναισθήματά μας επίσης: τρώμε, περιτυλιγμένα με πλαστικό, σάντουιτς με χοιρινό, αλλά αρνούμαστε να φορέσουμε γούνα από μινκ. Ο σύγχρονος άνθρωπος θέλει κρέας χωρίς αίμα, τσιγάρα χωρίς νικοτίνη, εμπορεύματα χωρίς κηλίδες ιδρώτα, πόλεμο χωρίς πτώματα, αστυνομία χωρίς γκλομπς, γκλομπς χωρίς χτυπήματα, χρήματα χωρίς κερδοσκοπία. Μ αυτή την έννοια, οι πιο σύγχρονοι τύποι εκμετάλλευσης βοηθούν στην κατανόηση των αντίστοιχων παλαιοτέρων. Αυτό που συμβαίνει στα ζώα είναι ένα υποβιβασμένο αποτέλεσμα “ταξικού αγώνα”, αποτέλεσμα της εξέλιξης της σχέσης Κεφαλαίου-εργασίας μετά τις εξεγέρσεις των δεκαετιών του ’60 και του ’70 στο χώρο της παραγωγής. Οι υπεύθυνοι προσπαθούν να δημιουργήσουν εργασιακούς χώρους πιο ασφαλείς και λιγότερο καταστροφικούς (=περισσότερο παραγωγικούς) για ένα πολύτιμο κεφάλαιο: την εργασία. Η εκμετάλλευση των ζώων αναπαράγει αυτήν τη διαδικασία. Σκοπεύει στο να πειραματίζεται λιγότερο στα ζώα με σκοπό να κερδίσει περισσότερα απ αυτά, επώδυνα αν χρειάζεται, ανώδυνα αν μπορεί: “μείωση του αριθμού των ζώων που θυσιάζονται, λεπτότητα στις τεχνικές που προκαλούν πόνο και αντικατάσταση των ζωντανών από προσομοιώματα και καλλιέργεια κυττάρων” (Newsweek, 16 Ιανουαρίου 1989).

Οι διαμαρτυρίες ενάντια στην εκμετάλλευση των ζώων παραλληλίζονται με τη γενική απαίτηση για μια πολυπολιτισμική, πιο ανοιχτή, μη-επιθετική κοινωνία. Το ίδιο το ζήτημα πρέπει να αμφισβητηθεί. Η έμφαση στη “σκληρότητα” συνεπάγεται ότι μια “δίκαιη” μεταχείριση θα ήταν αποδεκτή. Ο συνεχής λόγος για τις “ελεεινές” συνθήκες εργασίας καλεί για μια ανεκτή εργασία. Ο αγώνας ενάντια στην υπερβολή υποστηρίζει, λογικά, τη μετριοπάθεια. Ας υποθέσουμε ότι αυτά τα στυγερά (και συχνά καθαρά ηλίθια) πειράματα ήταν πραγματικά ανώδυνα, ακόμη και διασκεδαστικά για τα ζώα που θα συμμετείχαν. Εσύ κι εγώ θα συνεχίζαμε να εναντιωνόμαστε στις μελέτες-πειράματα για το στρες και στα πειράματα για το make-up, όπως ακριβώς θα θεωρούσαμε τους “ευτυχισμένους” εργάτες της Ford ακόμη περισσότερο αλλοτριωμένους.

3. Οι συνθήκες ζωής των ανθρώπων και των ζώων χειροτερεύουν μόνο κατά την έννοια ότι κεφαλαιοποιούνται. Επομένως, οι πιο εμφανείς φρίκες εις βάρος των ανθρώπων και των ζώων γίνονται όλο και λιγότερο εμφανώς φρικτές.

Η μπροσούρα σας ξεκινάει με τον ισχυρισμό ότι δεν είναι μόνο οι μάζες που υποφέρουν από την αυξανόμενη καταπίεση και τη φτώχεια, που όλο και εξαπλώνεται, αλλά και τα ζώα σφάζονται και βασανίζονται περισσότερο από ποτέ. Η ζωή έχει χειροτερέψει, αλλά όχι ακριβώς με την έννοια που εσείς εννοείτε. Δεν υπάρχουν περισσότεροι λιμοί και μαζικές δολοφονίες ανθρώπων απ ότι στα 1900 ή στα 1945. Ως προς την τροφή, η διατροφή του μέσου δυτικού εργάτη είναι σίγουρα πλουσιότερη και πιο ισορροπημένη απ αυτή στα χρόνια του Marx: έχει τόσο βιομηχανοποιημένο φαγητό όσο και βιομηχανοποιημένη διασκέδαση ή ταξίδια. Οι προσδοκίες της ζωής συνεχώς αυξάνονται: Αν συμβαίνει το αντίθετο στη Ρωσία, είναι γιατί αυτή πάσχει από τον οπισθοδρομικό καπιταλισμό. Τα εργαστήρια και τα εργοστάσια, στα οποία οι εργάτες δούλευαν σκληρά με πολύ μικρό μισθό, δεν είναι το μέλλον του καπιταλισμού, ούτε τα κοινωνικά επιδόματα και το επίδομα ανεργίας είναι η κύρια πηγή εσόδων για τους προλετάριους. Θα ήμασταν λάθος, αν περιγράφαμε ως κόλαση ένα μέρος που κανείς δεν το θεωρεί παράδεισο. Αυτό που είναι χειρότερο από το 1848, το 1917 ή το 1945, είναι ότι ποτέ άλλοτε δεν έχουν μετατραπεί τόσα έμψυχα και άψυχα όντα σε χρήμα και σε διαδικασίες παραγωγής χρήματος. Ποτέ οι άνθρωποι δεν ήταν τόσο εξαρτημένοι από κάτι πέρα απ αυτούς και…μέχρι τώρα, ανίκανοι ή απρόθυμοι να αλλάξουν την κατάσταση. Όπως έλεγε η Καταστασιακή Διεθνής, αυτό που μετράει είναι η κριτική στον πλούτο που παρέχεται από την κοινωνία και όχι στη φτώχεια η οποία επιβάλλεται σε μας. Επειδή και τα δύο πάνε μαζί.

Υπάρχει τόση φρίκη στην πολιτικά ορθή, ζαχαρένια εικόνα της αγάπης για τα ζώα την οποία αυτή η κοινωνία εμφανίζει, όση και στις σφαγές οι οποίες πραγματοποιούνται πίσω από τους ψηλούς τοίχους (των σφαγείων). Δεν ήταν η Αστυνομία της Σκέψης και το Δωμάτιο 101 που έκαναν τον κόσμο του “1984” μια βδελυγμία, αλλά ο όλος κομφορμισμός που τον περίκλειε. Η τελική αγάπη που είχε ο Winston για το Μεγάλο Αδελφό είναι τόσο τρομερή όσο (τρομερά είναι) και τα βασανιστήρια που πέρασε. Το Κεφάλαιο ακρωτηριάζει και εξευτελίζει τους ανθρώπους. Σκοτώνει εκατομμύρια ζώα. Σωστά. Αλλά οπουδήποτε το Κεφάλαιο αναπτύσσεται και γίνεται πιο “αγνά” καπιταλιστικό, καταφεύγει πολύ λιγότερο σε βασανιστήρια και σε ανοιχτή βία. Η ουσία (και κατ επέκταση η αντίθεση) του καπιταλισμού δεν μπορεί να βρεθεί στα άκρα του. Οι γενοκτονίες και οι σφαγές ζώων είναι αναπόφευκτες συνέπειες του Κεφαλαίου, αλλά δεν αποτελούν ορισμό του.

Όπως ακριβώς η εκμετάλλευση των ζώων, έτσι και ο σεξισμός και ο ρατσισμός, είναι απαραίτητα συστατικά (στοιχεία) του καπιταλισμού. Αλλά μόνο όταν τα χρειάζεται. Περιοδικά, τα αχρηστεύει, τα αντικαθιστά με καλύτερα προσαρμοσμένες μορφές. Ο ανεπίσημος ή θεσμικός ρατσισμός πάντα θα επιβιώνει σε κάποιες καπιταλιστικές χώρες, αλλά δεν είναι πουθενά απαραίτητος στο Κεφάλαιο. Για παράδειγμα, δεν ενσάρκωνε το Apartheid τη “μορφή” της μισθωτής εργασίας στη Νότια Αφρική. Πριν 15 χρόνια, φίλοι μας έλεγαν ότι μέσω των αγώνων ενάντια στο Apartheid αντιμάχονταν και τον ίδιο τον καπιταλισμό, μιας και η Νότιο-Αφρικάνικη οικονομία βασιζόταν στο ρατσισμό και δε θα μπορούσε ποτέ να κάνει διαφορετικά. Μπορεί, όμως, τώρα. Και στην πραγματικότητα, το Κεφάλαιο ήταν ανάμεσα στις κινητήριες δυνάμεις που ξεφορτώθηκαν το Apartheid. Έχετε δίκιο ότι τα McDonald’s είναι το ουσιώδες ζήτημα σε πολλές πτυχές της παρούσας κοινωνίας. Αλλά ακριβώς, τα McDonald’s δεν μπορούν να απεικονιστούν ως ένα συνονθύλευμα τρομακτικών στοιχείων (κακό φαγητό + υποβαθμισμένες κοινωνικές συνθήκες για τους εργάτες, χαμηλοί μισθοί + τρομακτικές συνθήκες εργασίας, σφαγές ζώων + επέκταση της κυριαρχίας των αμερικανικών επενδύσεων και του αμερικάνικου τρόπου ζωής).

Όλα αυτά είναι πραγματικά, αλλά από τη στιγμή που αμφισβητείτε από μια ποιοτική οπτική γωνία, σας διαφεύγει τόσο η ελκυστικότητα όσο και η επιρροή του σκουπιδο-φαγητού (junk food) και της σκουπιδο-εργασίας (junk work). Η έννοια του fast food (ταχυφαγίας) είναι ιστορικά συνδεδεμένη με τις έννοιες του υγιεινού φαγητού (τα ταχυφαγεία έχουν τουλάχιστον τους ίδιους όρους υγιεινής με τις περισσότερες pub και τα περισσότερα cafe που μας αρέσουν), του “τρώω μόνος μου, αν το επιθυμώ”, της αποδέσμευσης από τους άλλους, της ελάχιστης επαφής και επικοινωνίας, της ταχύτητας αλλά και της προσφοράς μιας ημι-απασχόλησης, κυρίως για τους νέους. Αυτές οι έννοιες είναι κάτι περισσότερο από μια ιδεολογία, εκφράζουν την πραγματικότητα της σχόλης και της εργασίας στα χρόνια της τηλεόρασης και του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Εκμετάλλευση υπάρχει πράγματι, αλλά η υποβόσκουσα βία (σε ανθρώπους και ζώα) μπορεί να κατανοηθεί μόνο ως η άλλη όψη του νομίσματος των fast food. Τα McDonald’s είναι τόσο εκμεταλλευτικά και καταπιεστικά όσο και οποιαδήποτε άλλη επιχείρηση, αλλά ισχυρίζεται πως είναι (και είναι σε κάποιο βαθμό) φιλική προς τον πελάτη, προς το προσωπικό και προς τα ζώα. Παίρνοντας ένα hamburger από fast food μπορεί να έχει λιγότερη κοινωνική βαρύτητα απ ό,τι αν κάθεσαι σε μια pub ή σε ένα Joe’s cafe. Το Κεφάλαιο παίρνει τη ζωή (σε όλες τις μορφές της, από την ανθρώπινη εργασία, τα δέντρα και τις αγελάδες, μέχρι τα παραμύθια με νεράιδες και τα αισθήματα), την αναπαράγει και την επιστρέφει σε μας. Αυτή είναι και η διαφορά από παλαιότερα συστήματα εκμετάλλευσης. Εκεί βρίσκεται η δύναμή του. Σε αντίθεση με ένα βαμπίρ, ρουφάει από εμάς ενέργεια, αλλά μας αφήνει ζωντανούς να μεγαλώνουμε, να αγοράζουμε και να ενεργούμε. Η παραγωγή αξίας και ο καπιταλισμός δουλεύουν, γιατί είμαστε ενεργητικοί αλλά και παθητικοί. Γιατί τα computer είναι δημοφιλή; Γιατί τα σπορ; Το κρέας είναι πράγματι σύμβολο της αστικής τάξης.

Αλλά μήπως αντιστρέφετε τα πράγματα; Είναι το ίδιο πιθανό οι αρχηγοί να κρατούσαν για τον εαυτό τους αυτό που είχε μεγαλύτερη θρεπτική αξία. Εντούτοις, ο δυτικός εργάτης (ιδιαίτερα ο άντρας) πιστεύει ακόμη στην υπερκατανάλωση κόκκινου κρέατος, ενώ η ελίτ έχει τώρα οδηγηθεί σε πιο ισορροπημένες δίαιτες. Το να είσαι πλούσιος σήμερα, σημαίνει να πηγαίνεις σε ακριβά μαγαζιά υγιεινής-συχνά χορτοφαγικά προσανατολισμένα. Στην Καλιφόρνια, μπαίνοντας σε ένα μαγαζί με junk food για τις χαμηλότερες τάξεις και ύστερα σε μια αγορά με “οργανικό-βιολογικό φαγητό” για τις μεσαίες τάξεις, είναι σαν να επισκέπτεσαι δύο διαφορετικούς πλανήτες. Ωστόσο, όπως γνωρίζουμε, ο καταναλωτισμός βαθμιαία επεκτείνεται σ αυτά που ήταν προνόμιο των λίγων και την ίδια στιγμή, η μαζικοποίηση υποβαθμίζει αυτά που φέρνει στα σπίτια όλων. Η τεχνολογία μπορεί να δημιουργήσει φαγητό οποιουδήποτε σχήματος, υφής και γεύσης. Κάποια μέρα, μπορεί να υπάρχουν Χριστουγεννιάτικες γαλοπούλες, τέλειες με κόκαλα, δέρμα και ίδιο ακριβώς χρώμα, κατασκευασμένες από συνθετικούς ζωντανούς οργανισμούς, τόσο νόστιμες όσο η αληθινή, καλές για την υγεία, φθηνές και σε άφθονη ποσότητα. Τότε, η σφαγή των πουλερικών θα μειωνόταν στο ελάχιστο και μόνο για τις υψηλές τάξεις, κάτω από υποθετικά ανώδυνες και χωρίς άγχος συνθήκες, σε παραδοσιακές φάρμες, όπου οι κότες θα περπατούν γύρω-γύρω στην αυλή, πιθανόν υπό την επίβλεψη του RSPCA.

Φυσικά, οι περιθωριοποιημένες μάζες του ημι-βιομηχανοποιημένου κόσμου θα συνέχιζαν να σκοτώνουν κότες με τους πιο φρικτούς τρόπους και θα τρομοκρατούσαν τους δημοσιογράφους της Δύσης. Επιστημονική φαντασία; Τίποτα διαφορετικό από τη μη βίαιη, φιλική προς τους εργάτες βιομηχανία. Η σχέση του ανθρώπου με το υπόλοιπο της φύσης αντανακλά τη σχέση ανάμεσα στους ανθρώπους. Το Κεφάλαιο, όντως, βασίζεται στην κακομεταχείριση, τον εξαναγκασμό και την καταπίεση. Αλλά η ουσία του δεν είναι περισσότερο βίαιη απ ό,τι μη βίαιη. Είναι σκληρό, όταν πρέπει, χαλαρό, όταν γίνεται πιο προσοδοφόρο. Το να αναγκάζει πεντάχρονα παιδία να δουλεύουν 12 ώρες την ημέρα ήταν αναγκαίο στα 1830, αλλά όπως έδειξε και η ιστορία, όχι ομοούσιο με τα συμφέροντα των επιχειρήσεων. Μαχόμενοι για μη βίαιες μορφές, συνεισφέρουμε στη μετακίνηση των καταπιεστικών μορφών από το ένα επίπεδο στο άλλο. Η προσδοκία για συνθετικό φαγητό επιτρέπει στο Κεφάλαιο να πραγματοποιήσει τερατωδώς το όνειρο της βιολογικής τροφής (bio-food).

4. Το ζήτημα των ζώων μπορεί να τεθεί μόνο ως ζήτημα των ανθρώπων.

Θα ήταν παράλογο να τοποθετήσουμε τον ταξικό αγώνα πάνω απ τη φύση. Το κομμουνιστικό κίνημα δεν υποστηρίζει το βιομηχανικό εργάτη έναντι της αγελάδας. Σκοπός δεν είναι να ανασυνθέσουμε την προλεταριακή τάξη, αλλά να αποσυνθέσουμε όλες τις τάξεις. Ακόμη, η εκμετάλλευση των εργαζομένων στα McDonald’s έχει μεγαλύτερη σχέση με την ιστορία απ αυτήν των αγελάδων. Και όχι επειδή οι άνθρωποι υποφέρουν περισσότερο, ούτε γιατί η κακομεταχείριση των αγελάδων μας ενδιαφέρει λιγότερο. Αλλά επειδή μόνο οι άνθρωποι μπορούν να δώσουν ένα τέλος στα McDonald’s. Τα ζώα δεν εργάζονται. Είναι παραπλανητικό να αποκαλούμε “εργασία” αυτό που ένα άλογο ή ένας μεταξοσκώληκας έχουν μάθει και αναγκάζονται να κάνουν. Γιατί τότε στη λέξη “εργασία” αποδίδεται μια τελείως διαφορετική ερμηνεία από τις πολλές παραλλαγές που γνωρίζουμε γι αυτήν (σκλάβος ή δουλοπάροικος, μισθωτή εργασία, νοικοκυριό, εργασία στο σπίτι). Η εργασία οργανώνεται απ το αφεντικό, τον προϊστάμενο, το διευθυντή…, αλλά ο εργάτης πάντα πρέπει να παίξει το δικό του ρόλο σ αυτήν την οργάνωση και μπορεί να εναλλάξει τη θέση του με οποιονδήποτε τον οργανώνει και να αμφισβητήσει την οργάνωση αυτή. Το έργο που παράγουν τα ζώα δεν είναι ούτε το αντίθετο ούτε το ίδιο με την αλλοτριωμένη εργασία: είναι κάτι άλλο.

Το κομμουνιστικό κίνημα δεν αντιδρά στη μοίρα των θυμάτων είτε αυτά είναι άνθρωποι, είτε είναι ζώα. Ο τρόπος με τον οποίο αυτός ο κόσμος θα μπορούσε να αλλάξει εξαρτάται απ αυτά στα οποία έχει θεμελιωθεί. Ο Camatte, ο F.Perlman, οι πριμιτιβιστές και σε μεγάλο βαθμό οι “αυτόνομοι”, ξεκινούν από το γεγονός ότι υπάρχει κυριαρχία πάνω σ όλα: βλέπουν την κοινωνία σαν να στηρίζεται πάνω στον έλεγχο (του οποίου η παραγωγή είναι μονάχα ένα κομμάτι) της κάθε μορφής ζωής. Συνεπώς, το κοινό στοιχείο ανάμεσα σε ανθρώπους και ζώα έχει μεγαλύτερη σημασία απ ό,τι η διαφορά τους. Εμμένουμε στην άποψή μας πως ο καπιταλισμός κυριαρχεί και πως το Κεφάλαιο βασίζεται στην εργασία που παράγει αξία. Το να οδηγείς τους ανθρώπους στην εργασία είναι το κλειδί για να ελέγχεις τα πάντα. Όλα τα παραδείγματα που δίνονται στο κείμενο (δουλειά, εγκλεισμός, εκκαθαρίσεις, γραμμή συναρμολόγησης) επισημαίνουν μια κοινωνική (=μεταξύ ανθρώπων) σχέση, εξαιτίας της οποίας τα ζώα πράγματι υποφέρουν, αλλά το κίνητρο αυτού του μαρτυρίου είναι ο εξαναγκασμός των ανθρώπων να δουλέψουν (το πρόβατο δεν κουρεύει πρόβατο). Μια οργάνωση εργασίας αντικατέστησε κάποια άλλη, η οποία ήταν λιγότερο παραγωγική. Η βιομηχανία των ζώων δε γέννησε ένα προλεταριάτο: η γέννηση του προλεταριάτου ήταν μια από τις συνθήκες για τη βιομηχανία των ζώων.

5. Κανένα lifestyle δεν είναι ανατρεπτικό.

Ο Arthur Cravan ισχυρίζεται πως είναι λιποτάκτης από 17 χώρες. Είμαστε λιποτάκτες. Αλλά όχι επειδή με την αποχή μας από τον κόσμο θα τον αλλάζαμε. Απλά, δεν ανήκουμε. Αν απέχω από την εκλογική διαδικασία, δεν είναι επειδή κατά βάθος θα προτιμούσα τον Callaghan αντί της Thatcher για πρωθυπουργό, αλλά επειδή απαγορεύω στον εαυτό μου να ψηφίσει, λόγω επαναστατικών αρχών. Δεν είμαι αναγκασμένος να πιέσω τον εαυτό μου. Πιστεύω γνήσια πως ο Callaghan δεν είναι καλύτερος από τη Thatcher. Και (σε αντίθεση με τον αριστερό που ψηφίζει Εργατικούς ως το λιγότερο κακό) γνωρίζω καλά, παρ όλα αυτά, ότι αυτή η στάση μου δεν επιφέρει κανένα άμεσο αποτέλεσμα. (Στην καλύτερη περίπτωση η συνεισφορά της είναι να βοηθήσει να κρατήσουμε ζωντανή κάποια κοινότητα ανάμεσα σ αυτούς τους λίγους ανθρώπους που δεν ψηφίζουν για λόγους παρόμοιους με τους δικούς μου). Η αποχή από τον κόσμο δεν εμποδίζει τον τελευταίο να συνεχίσει να λειτουργεί. Αν δε θέλω να πάρω μέρος στην εκμετάλλευση κανενός, το καλύτερο είναι να μην αγοράσω ποτέ μετοχές και να ζω χωρίς λογαριασμό τράπεζας και έτσι είτε να ξοδεύω όλα μου τα χρήματα με το που τα παίρνω ή να τα κρατώ σπίτι μου σε μετρητά. Γιατί όχι; Στο τέλος της ζωής του, ο Jean Genet σχεδόν δεν είχε υπάρχοντα, ζούσε σε ξενοδοχεία και επέμενε να πληρώνεται σε μετρητά, μπορώντας, έτσι, να τα χρησιμοποιεί και να τα διοχετεύει κατά τον τρόπο που ήθελε. Δεν έκανε το μέγιστο, αλλά το καλύτερο που μπορούσε για να διαχειριστεί χρήματα σ έναν κόσμο χρημάτων.

Θα πρέπει να ζητήσουμε από τους εαυτούς μας να κάνουν το ίδιο; Θα πρέπει να το ζητήσουμε από τους φίλους μας; Ο vegan-ισμός είναι προσωπικό ζήτημα, όπως και η στάση του Genet. Ορισμένες στάσεις είναι τελείως “κακές”, αλλά καμιά δεν είναι ανώτερη από τις άλλες. Είναι άσκοπο να αναρωτιόμαστε τι είναι πιο κοντά στον κομμουνισμό. Το εισόδημα του Genet προερχόταν από τη συμμετοχή του στο φιλολογικό κόσμο. Που φυτρώνει η σόγια; Ποιος τη φυτεύει; Για πόσα χρήματα; Η λιγότερο μη κομμουνιστική στάση ίσως είναι το να μην επιλέξεις τρόπο ζωής. Το να ζεις μ ένα μίνιμουμ τάσεων της μόδας, το να παραμείνεις όσο το δυνατόν πιο ανοιχτός: η διανυκτέρευση σ ένα ιγκλού στη Γροιλανδία, μια καλύβα ερυθρόδερμου στη Βόρεια Αμερική, μια συνέλευση κατοίκων πολυκατοικίας, το να οδηγείς ένα φορτηγό στην Κένυα και να διδάσκεις αγγλικά στη Νότια Κορέα, το να ψωνίζεις από τα Tesco’s στη Battersea με τους ντόπιους προλετάριους και να ψαρεύεις με τους χωριανούς των νησιών του Νότιου Ειρηνικού. Το να προσαρμόζεσαι σε πολλές διατροφικές και σεξουαλικές συνήθειες, χωρίς να προσκολλάσαι σε καμία. Αυτό θα ήταν τόσο διαφορετικό από τον “αντιστεκόμενο” που απομονώνεται εντελώς από τον κόσμο όσο και από το άτομο ενός εναλλακτικού κοινωνικού περιβάλλοντος που βρίσκει καταφύγιο μέσα στο μικρόκοσμό του. Ένας τέτοιος (φανταστικός) “πολίτης του κόσμου” ή “ταξιδιώτης της ανθρωπότητας” δε θα έθετε τον εαυτό του ως πρότυπο.

Χωρίς αμφιβολία θα συναντούσε δυσάρεστες πτυχές αυτού του πλανήτη: το κενυατικό φορτηγό μπορεί να συμβάλλει στην παρεμπόδιση της τοπικής ζωής, μερικοί φίλοι από την pub στη Battersea μπορεί να μη συμπαθούν τους μαύρους, κ.λπ. Δεν παρουσιάζουμε ένα νέο ιδανικό του τύπου “Στο Δρόμο” (2). Αυτός ο απίθανος τύπος, απλά, μας βοηθά να κατανοήσουμε ότι ο κομμουνισμός θα επιτρέψει την αλληλεπίδραση μιας κατηγορίας με όλες τις άλλες. Ίσως το κύριο λάθος του vegan-ισμού (όπως και οποιασδήποτε θεώρησης για τον κόσμο που βασίζεται πάνω σε μια συγκεκριμένη διατροφή) είναι η άποψη ότι ο άνθρωπος είναι ό,τι τρώει. Είναι ό,τι κάνει, το οποίο περιλαμβάνει και αυτά που τρώει, και οτιδήποτε κάνει πάντα γίνεται μαζί με άλλους. Οι άνθρωποι μπορεί να είναι vegan και κομμουνιστές. Μπορεί να είναι vegan χωρίς να είναι κομμουνιστές ή όντας αντι-κομμουνιστές. Αν οι πανκς είναι πιθανόν να παίξουν ένα μεγαλύτερο ρόλο στις κοινωνικές αναταραχές απ αυτούς που πηγαίνουν στην όπερα, αυτό δεν έχει να κάνει με μια υποτιθέμενη ανωτερότητα των Sex Pistols έναντι του Monteverdi, αλλά έχει περισσότερο να κάνει με το γεγονός ότι το πανκ κοινό προέρχεται από πιο χαμηλές τάξεις απ ό,τι αυτό του Covent Garden. Οι πανκς δε θα είναι επαναστάτες ως πανκς. Ο vegan-ισμός ασχολείται με την κοινωνική και συμβολική εξουσία του κρέατος. Κανείς vegan δεν πιστεύει ότι πετυχαίνει ένα αληθινό χτύπημα ενάντια στη ζωική βιομηχανία: ενεργεί απλά εναντίον μιας εικόνας. Τότε, γιατί να μην αρνούμαστε να οδηγούμε; (Το οποίο, φυσικά, είναι και ευκολότερο, αν μπορείς να ζεις στο κέντρο της πόλης και όχι σ ένα απομακρυσμένο προάστιο με ανεπαρκή μέσα μαζικής μεταφοράς). Γιατί να μην απέχουμε από την πατρότητα και τη μητρότητα; Αλλά αν το κριτήριο είναι να είσαι ανταγωνιστικός της κοινωνίας (όπως στην αρχαία Ελλάδα, όπου η άρνηση του κρέατος ήταν μια επίθεση στις σχέσεις ανάμεσα στους θεούς, τους ανθρώπους και τα ζώα), τότε στην καθολική επαρχία του 1700 ή ακόμη και του 1900 θα ήταν ανατρεπτικό να τρως κρέας την Παρασκευή (όπως πράγματι, κάποιοι μαχητικοί άθεοι συνήθιζαν).

Είναι αδύνατον να ανάγεις μια ιδιαίτερη συμπεριφορά ή χειρονομία σε κανόνα ή αντι-κανόνα. Απ την άλλη, αυτοί που πιστεύουν ότι η ανθρωπότητα πήρε μια λάθος στροφή, είναι λογικά σίγουρο ότι θα αγωνιστούν για έναν κόσμο οργανωμένο ειδικά ενάντια στην επιστροφή σ αυτό το αρχικό λάθος και, για παράδειγμα, θα υιοθετήσουν μια ειδική διατροφή. Επομένως, αυτή η συζήτηση έχει μια ακόμη αξία. Μας υπενθυμίζει ότι ο κόσμος δεν περιστρέφεται τριγύρω από μία αιτία ή αμαρτία. Η κρεοφαγία δεν είναι η ρίζα όλων των κακών. Αλλά ούτε το χρήμα, για παράδειγμα, είναι η πηγή όλων όσων πάνε στραβά. Η ανθρωπότητα δεν υποφέρει από μια αρρώστια που ο κομμουνισμός θα γιατρέψει. Δεν υπάρχει φάρμακο. Είμαστε αμφισβητίες, όχι γιατροί. Δεν αντιτάσσουμε την υγεία έναντι της ασθένειας. Ο κομμουνισμός δεν είναι το αποτέλεσμα μιας ζωής οργανωμένης διαφορετικά, χωρίς νομοθέτες, για παράδειγμα ή χωρίς χρηματικές συναλλαγές. Μπορεί, μόνο, να χαρακτηρισθεί ως ενεργός κοινότητα. Οι άνθρωποι δε θα αναζητούν τρόπους διακίνησης των αγαθών χωρίς να χρησιμοποιούν χρήματα. Θα ζουν και θα δραστηριοποιούνται με διαφορετικό τρόπο κι αυτή η διαφορά θα περιλαμβάνει την απουσία του χρήματος, δηλαδή η εργασία δε θα είναι αποκλειστικά συνδεδεμένη με την παραγωγή. Όσο οι άνθρωποι θα συνεχίσουν να σκέφτονται πρώτα και πάνω απ όλα προς την κατεύθυνση της εξάλειψης του χρήματος και της κατανομής της πολιτικής εξουσίας, τόσο θα είναι γι αυτούς η απόδειξη ότι δε φαντάζονται απλώς, αλλά κάνουν ό,τι είναι δυνατό για να ζήσουν χωρίς αυτές τις μάστιγες.

6. Η χορτοφαγία αρνείται, αλλά αποδεικνύει τη ριζική διαφορά του ανθρώπου.

Κανείς δε ζητάει από το λιοντάρι να μη σκοτώνει αντιλόπες. Οι άνθρωποι το θεωρούν δεδομένο ότι η φύση έχει τους κανόνες της. Το κάλεσμα της άγριας φύσης Ο άνθρωπος είναι ο μόνος που καλείται να συμπεριφέρεται διαφορετικά. Η χορτοφαγία τον προσδιορίζει ως το ζώο που έχει την επιλογή, που μπορεί να αποφασίσει να μη βλάψει τα άλλα πλάσματα και ως εκ τούτου πρέπει να αποφασίσει να μην τα βλάψει. Με άλλα λόγια, ζητείται από τον άνθρωπο να δράσει στο ίδιο ανώτερο επίπεδο το οποίο απαρνείται. Λέγεται ότι ανήκει στη φύση, ότι τη γνωρίζει και ακριβώς επειδή τη γνωρίζει υποτίθεται ότι δεν την εκμεταλλεύεται. Δεν υποδεικνύουμε μία ασυνέπεια, προκειμένου να διαψεύσουμε τη χορτοφαγία. Αυτό που πράγματι διαψεύδουμε είναι η δυνατότητα επιλογής. Αυτή η λογική αντίθεση δεν είναι παρά ένας άλλος τρόπος προσδιορισμού της ανθρώπινης φύσης, δείχνοντας πώς η ανθρωπινότητα υπεκφεύγει του προορισμού της.

“To μόνο πράγμα που, πραγματικά, γνωρίζουμε για την ανθρώπινη φύση είναι ότι αλλάζει. Η αλλαγή είναι το μοναδικό ανθρώπινο χαρακτηριστικό που μπορούμε να προβλέψουμε. Τα συστήματα που αποτυγχάνουν είναι εκείνα που στηρίζονται στη στατικότητα της ανθρώπινης φύσης και όχι στην εξέλιξη και την ανάπτυξή της.” (O. Wilde , The Soul of Man under Socialism) “Ο άνθρωπος είναι το μόνο ον που σκοτώνει για ευχαρίστηση”, ακούμε να λένε, το οποίο υπονοεί ότι ο φόνος δεν μπορεί ή δε θα πρεπε να είναι διασκεδαστικός. Συμφωνούμε απόλυτα, αλλά, υποστηρίζοντας κάτι τέτοιο, δεν κάνουμε τίποτε άλλο απ το να ανοίγουμε τη μοιραία πόρτα στο αλλόκοτο, χωρίς περιορισμούς, βασίλειο της ευχαρίστησης. Ποιος ή τι θα θέσει περιορισμούς σ αυτό; Για ποιο λόγο; Για το κοινό καλό; Για να κατανοήσουμε ότι η ευχαρίστησή μας αυξάνεται, όταν φροντίζουμε να διευρύνουμε την ευχαρίστηση των άλλων και όχι να τη συνθλίβουμε; Πόσο απλό! Πόσο αφελές! Ο Ντε Σαντ ήξερε κάτι παραπάνω. Το ίδιο και ο Φουριέ. Ποτέ, τίποτα δε θα μπορέσει να εξουδετερώσει τελείως την αντικοινωνική και αρνητική πλευρά της ανθρωπινότητας. Ο άνθρωπος δεν είναι πλασμένος για να τρώει ή να μην τρώει σάρκα. Στην πραγματικότητα , ο άνθρωπος δεν ήταν “πλασμένος” για τίποτα. Είναι μάταιο να υπερασπιζόμαστε την ομοφυλοφιλία με το επιχείρημα ότι εμφανίζεται σε ορισμένα είδη ζώων. Αυτό είναι βέβαια αλήθεια, αλλά δε μας λέει πολλά πράγματα, πέρα από την (ήδη γνωστή) ύπαρξη της ομοφυλοφιλίας.

Ο άνθρωπος είναι μέρος της φύσης, αλλά ταυτόχρονα είναι ξεχωριστός από τον υπόλοιπο φυσικό κόσμο. Κατά πόσο αυτό έχει να κάνει με την ορθή στάση; Κατά πόσο με κοινωνικούς παράγοντες; Κάθε περίοδος μεταφράζει διαφορετικά τις διαθέσιμες πληροφορίες, ανάλογα με τις κυρίαρχες ιστορικές προοπτικές. Η συμπεριφορά του ανθρώπου κατευθύνεται και από τη φύση του και από την επιδεξιότητά του. Ο ανθρωποκεντρισμός (η άποψη, δηλαδή, ότι ο άνθρωπος είναι ανώτερος από τα άλλα είδη) και η φυσιοκρατία -naturalism (η άποψη ότι ο άνθρωπος πρέπει να αφομοιώσει την υπόλοιπη φύση) αγνοούν και οι δύο ότι η ανθρώπινη φύση είναι προορισμένη να αναζητά την ανθρώπινη φύση. Ο άνθρωπος είναι το ον που ποτέ δεν ξέρει ακριβώς τι είναι. Τα συστήματα προσπαθούν να τον καθησυχάσουν. Όταν έχει πλήρως καθησυχαστεί, όπως συμβαίνει στα ολοκληρωτικά καθεστώτα (και ο καπιταλισμός αποτελεί ένα τέτοιο καθεστώς), ο άνθρωπος γίνεται πιο καταστροφικός. Αυτό που κάνει τον άνθρωπο να διαφέρει από τα άλλα είδη είναι το ίδιο που κάνει δυνατή την πτώση του και την περιπλάνησή του. Υπάρχει κάτι αδύνατο στην ανθρωπινότητα που τίποτα δε μπορεί να το απαλείψει. Αν ήμασταν χιμπατζήδες, γάτες ή έντομα δε θα είχαμε γνωρίσει ποτέ τη μηλόπιτα, το αεροπλάνο, ούτε αυτή τη συζήτηση.

7. Το να ελπίζουμε σε μια ειρηνική συνύπαρξη ανάμεσα στο δικό μας είδος και τα υπόλοιπα, είναι τόσο άσκοπο, όσο και το να αποβλέπουμε σε μια μη-βίαιη ανθρώπινη κοινότητα.

Παρ όλο που πολύ λίγοι από μας έχουν δει το εσωτερικό μιας φάρμας γουρουνιών, κάθε παιδί έχει μια γενική ιδέα για το πώς ένα γουρούνι μετατρέπεται στο μπέικον που τρώει. Κανείς δεν προσπαθεί να αρνηθεί τη σύνδεση. Κάθε πολιτισμός το χειρίζεται με το δικό του τρόπο. Οι κοινωνίες των κυνηγών θεοποιούσαν τα άγρια ζώα. Στην παραδοσιακή αγροτική ζωή, τα παιδιά έπαιζαν με το γουρούνι που εκτρέφανε οι γονείς τους και γιόρταζαν το θάνατό του. Μια ανέκδοτη ταινία που απεικονίζει αυτόν το συνδυασμό θανάτου και χαράς θα ανατρίχιαζε τους τηλεθεατές πολύ περισσότερο από το θέαμα των χιλιάδων λιμοκτονούντων Αφρικανών. Καμιά κοινωνία, εκτός από τη δική μας, δεν έφτασε σε τέτοιο σημείο το συνδυασμό μαζικής σφαγής και υποκρισίας. Μεταχειριζόμαστε τα ζώα σαν ανθρώπους, όχι το αντίστροφο, αλλά πολύ χειρότερα. Ένας απαισιόδοξος θα πει ότι τίποτα δε μπορεί να γίνει γι αυτό. Ένας χορτοφάγος θα προσπαθήσει και θα προωθήσει τον ερχομό ενός κόσμου όπου οι άνθρωποι δεν εκτρέφουν, δε χρησιμοποιούν και δεν τρώνε ζώα. Και οι δύο, όμως, ξεχνούν την αντίθεση που και τα ζώα, επίσης, αγνοούν (η γάτα δεν αναρωτιέται αν είναι σωστό ή λάθος να σκοτώσει το ποντίκι). Σε αντίθεση με τις απαισιόδοξες ή κυνικές συστάσεις, δε μπορούμε να αγνοήσουμε τη μοίρα των ζώων. Σε αντίθεση με τις ευχές των χορτοφάγων, δε μπορούμε να φερόμαστε στα ζώα όπως στο συνάνθρωπό μας: μπορούμε μόνο να προσποιούμαστε ότι το κάνουμε. Και δε μπορούμε να το ξεχάσουμε.

Ο άνθρωπος είναι ένα ζώο διαφορετικό από τα άλλα και αυτό είναι κάτι που πρέπει να γνωρίζει και να υπομένει. Η ανθρώπινη ύπαρξη βασίζεται σε τέτοιες αντιθέσεις. Το να σκεφτόμαστε τους εαυτούς μας ως μελλοντικά πτώματα μπορεί εύκολα να μειώσει τη δίψα μας για ζωή. Το να συλλογιζόμαστε πάνω στην άνοδο και την πτώση των πολιτισμών μπορεί να αναστατώσει τις μεγάλες ιστορικές μας προσδοκίες. Ο κομμουνισμός θα αλλάξει τη σχέση των ανθρώπων μεταξύ τους αλλά και με οτιδήποτε άλλο, συμπεριλαμβανομένων και των ζώων, και επομένως τους όρους, όχι την ύπαρξη της αντίφασης. Το 3000 η ανθρωπότητα θα αριθμεί 5.000.000 πληθυσμό που όλοι τους θα είναι vegan. Ίσως…όμως μια και μόνη δίαιτα μοιάζει τόσο πιθανή όσο μία και μόνη στάση στον έρωτα και ένα είδος κατοικίας στη στέγαση. Ωστόσο, τέλος πάντων, γιατί όχι! Το πρόβλημα είναι πως κανείς δεν μπορεί να ξέρει. Τα ανθρωπολογικά δεδομένα υποδηλώνουν την απόλυτη ποικιλία και τη μη-προβλεψιμότητα, όσον αφορά τους τρόπους και τα μέσα. Η συμπόνια για τα έμβια όντα, “φυσικά”, επεκτείνεται σ όλες τις μορφές ύπαρξης, ακόμα και πέρα από τη “ζωή”. Όλοι έχουμε νιώσει ντροπή και θυμό, όταν κάποιος άγονος λόφος κόβεται στα δύο ή σβήνεται από το χάρτη για να φτιαχτούν αυτοκινητόδρομοι. (Αλλά είναι εκπληκτικό το ότι δε νιώθουμε λύπη για το ίδιο είδος λόφου, όταν μετατρέπεται σε κάτι που θεωρούμε ως ένα ευφάνταστο πάρκο στο οποίο συναντιόμαστε και διασκεδάζουμε.) Από μια συνολική ή συμπαντική οπτική γωνία, μπορούμε να συμπονέσουμε το τριαντάφυλλο που τρέμει, όταν νιώθει πως όπου να ναι θα το ξεριζώσουν.

Κάποιοι άνθρωποι νιώθουν μια παράξενη έλξη για τα φυτά. Ένας φίλος κάποτε προσπάθησε να “σώσει” ένα μικρό δέντρο από ένα μοτοποδήλατο που είχε πέσει πάνω στα εύθραυστα κλαδιά του. Οι λάτρεις των αγριολούλουδων αισθάνονται πιο πολλή στενοχώρια, όταν βλέπουν κομμένα λουλούδια, παρά όταν ακούνε για ένα σφαγείο. “Δεν είσαι καθόλου ευαίσθητος;” ρωτάνε. Μια συχνή απάντηση είναι: “Τα φυτά δεν έχουν νευρικό σύστημα.” Εκεί ακριβώς είναι το πρόβλημα: που τραβάμε τη διαχωριστική γραμμή; Με ποιο κριτήριο; Για ένα λάτρη των φυτών, είναι το φυτό σιωπηλό ή αθώο, όχι το αρνί που το τρώει. Πρέπει να τον αποκαλέσουμε ανώμαλο;! Η φρίκη των σφαγείων διαιρεί τα όντα σε ζώα και φυτά. Τι γίνεται, όμως, με τους Αφρικανούς που κάνουν τα μυρμήγκια και τους τερμίτες γεύμα; Το πιο πιθανό, χίλιες νέες κατηγοριοποιήσεις θα άνθιζαν στον κομμουνισμό. Όπως το “Για Ένα Κόσμο Χωρίς Ηθική Τάξη” προσπάθησε να εξηγήσει, αυτό δε σημαίνει πως το να περάσεις τη διαχωριστική γραμμή θα είναι εύκολο και απλό. Αν τα πάντα ήταν πιθανά και ανώδυνα οποιαδήποτε στιγμή, το μόνο που θα το αποδείκνυε αυτό είναι πως όλα θα είχαν γίνει τα ίδια, αδιαφοροποίητα, ουδέτερα. Αν δε ρισκάρεις κάτι, δε μπορείς να κερδίσεις και τίποτα. Ποιος θα θελε να ζει σε μια κοιμισμένη πολιτεία, όπου η ανταμοιβή για το να μην κάνεις τίποτα, είναι το να μην πληγώνεσαι ποτέ; Ποιος θα θελε να ζει σ έναν κόσμο που θα είναι βγαλμένος από τις διαφημίσεις της τηλεόρασης; Αυτά που σου αρέσουν προϋποθέτουν αυτά που δε σου αρέσουν και οι προτιμήσεις μας συμβαδίζουν μ αυτά που μας αηδιάζουν.

Μια μεγάλη διαφορά μεταξύ του κομμουνισμού και των καιρών μας, ωστόσο, είναι πως οι άνθρωποι δε θα προσποιούνται ότι οι κανόνες, οι συνήθειες και οι δίαιτές τους είναι παγκόσμιες σε χρόνο ή τόπο. Η πανάρχαια συζήτηση μεταξύ κρεοφαγίας και χορτοφαγίας συνεισφέρει περισσότερο στην κατανόηση της “ανθρώπινης φύσης” παρά στο να μας μάθει τι να τρώμε. Δεν υπάρχει “καλή” ή φυσική διατροφή (η πολλή βότκα και τα πολλά chips βλάπτουν, όμως). Ο κομμουνισμός συμφιλιώνει τους άντρες μεταξύ τους, τον άντρα με τη γυναίκα, τον ενήλικο με το παιδί, τον άντρα με τον εαυτό του, τα ανθρώπινα με τα μη ανθρώπινα ζώα, τους ανθρώπους με την υπόλοιπη φύση…αλλά όχι εννοώντας πως βάζει τέλος στις συγκρούσεις. Είναι αδύνατο να προβλέψουμε με ποια μορφή θα παραμείνει η βία σ έναν κομμουνιστικό κόσμο. Αυτό που ξέρουμε είναι πως οι άνθρωποι δε θεωρούν ούτε αντιμετωπίζουν τους εαυτούς τους σαν ζώα προς εξημέρωση, αλλά ούτε σαν πιθανούς αγγέλους. Δεν έχουν έμφυτο συναίσθημα ενοχής, αλλά ούτε είναι αθώοι. Κάποια μέρα οι άνθρωποι θα σταματήσουν να αντιμετωπίζουν τα ζώα με τον τρόπο που τα αντιμετωπίζουν εδώ και χιλιετίες. Αλλά οι άντρες και οι γυναίκες δε θα πράττουν ενάντια στον εαυτό τους και για χάρη των ζώων, λόγω της ευσπλαχνίας. Οι άνθρωποι δε θα θυσιάσουν τα διατροφικά τους γούστα, δε θα κόψουν το κρέας παρ όλο που τους αρέσει, επειδή θέλουν να βάλουν τέλος στο βασανισμό των ζώων. Θα τροποποιήσουν τη συμπεριφορά τους απέναντι στον κόσμο των ζώων τόσο για τον εαυτό τους όσο και για τα ζώα, επειδή η γενική συμπεριφορά τους απέναντι στο σύμπαν θα αλλάξει. Παρόμοια, οι άνθρωποι δε θα σταματήσουν να δουλεύουν στη γραμμή συναρμολόγησης της Volkswagen επειδή, παρ όλο που μπορεί να τους αρέσουν τα αυτοκίνητα, θα δώσουν προτεραιότητα στην οικολογία, σε αντίθεση με τις προσωπικές τους προτιμήσεις. Θα σταματήσουν, επειδή θα έχουν ανακαλύψει μια καινούρια ζωή και επομένως νέα μέσα μεταφοράς.

Ένα άλλο παράδειγμα είναι πως αν ο βιασμός είναι απίθανο να συμβεί, δε θα συμβαίνει επειδή οι άντρες θα απέχουν απ αυτόν για το κοινό καλό ή επειδή θα αποφασίσουν να μην προκαλούν πόνο στις γυναίκες, αλλά γιατί δε θα αισθάνονται την ανάγκη να τον διαπράξουν. Ζούμε ανάμεσα σε δυο όνειρα ή εφιάλτες. Ο τεχνολογικός μύθος του “Όλα είναι πιθανά” από τη μία, τον οποίο οι “φυσικές καταστροφές”, φρικτές καθώς είναι, διαλύουν ευτυχώς από καιρού εις καιρόν. Και ο μύθος της Μάνας Φύσης απ την άλλη, συνήθως πιο εύπεπτος αλλά συχνά το ίδιο παράλογος: δεν υπάρχει επιστροφή (σε πιο σημείο;). Η φύση δεν είναι μη βίαιη. Ούτε η ανθρωπότητα. Καμιά ζωή δε θα ήταν τόσο γλυκιά, ώστε να εξαλείψει οποιαδήποτε πιθανότητα επιθετικότητας. Δεν μπορούμε να πούμε τίποτα παραπάνω για τη βία προς τα ζώα σ ένα μελλοντικό κόσμο, απ ό,τι για τη βία ανάμεσα στους ανθρώπους. Χωρίς αμφιβολία, η εξέλιξη της δεύτερης θα επηρεάσει την πρώτη: μια κοινωνία στην οποία οι άντρες και οι γυναίκες δε θα φυλακίζουν τους εαυτούς τους σε κελιά, δε θα φυλακίζει πια και άλλα όντα, όπως έκανε στο παρελθόν. Μπορούμε να πούμε κάτι περισσότερο; Όλα θα ανατρέπονται, από το να ζεις μέσα σε σπίτι, μέχρι το να διαβάζεις ένα βιβλίο. Ομοίως, μάλλον υπάρχει κάτι βαθιά ανθρώπινο στα σπίτια και στα βιβλία, κάτι που θα διατηρούνταν και θα εκπληρωνόταν, πιθανόν χωρίς τις μορφές του “σπιτιού” και του “βιβλίου” τις οποίες έχουμε συνηθίσει. Το μόνο που ξέρουμε είναι πως ένας άλλος τρόπος ζωής, που τώρα ονομάζουμε κομμουνισμό, δε θα χρειάζεται πολλές από τις φρίκες του παρόντος και του παρελθόντος, γιατί οι άνθρωποι δε θα θέλουν ή δε θα έχουν την ανάγκη να τις διαπράξουν. Ας μη ζητάμε άλλες εγγυήσεις: δε θα υπάρξουν και δε θα μπορούσαν να υπάρξουν.

Υ.Γ.: Υπάρχουν και κάποια άλλα σημεία με τα οποία θα θέλαμε να είχαμε ασχοληθεί. Ένα είναι ο αγγλο/αγγλοσαξωνικο-κεντρισμός που παρουσιάζει το “Beasts Of Burden”. Για παράδειγμα, στην Αγγλία το κυνήγι είναι προνόμιο της άρχουσας τάξης. Στη Γαλλία είναι μια (μπουρζουάδικη) επαναστατική κατάκτηση: μετά το 1789 οι αγρότες απέκτησαν το δικαίωμα να κυνηγούν, το οποίο μέχρι τότε το είχαν μόνο οι αριστοκράτες. Το ελιτίστικο γεγονός του κυνηγιού είναι ιστορικό, π.χ. σχετικό. Μόνο το 2ο αιώνα π.Χ. οι Ρωμαίοι αυτοκράτορες απέκτησαν τη συνήθεια να κυνηγούν για διασκέδαση και για κύρος, κατά ένα μέρος μιμούμενοι τους βασιλιάδες της Μέσης Ανατολής. Σήμερα, μια παρακμάζουσα, αγροτική, ιεραρχική Αγγλία υποστηρίζει το κυνήγι σε μια χαμένη μάχη ενάντια στους μοντέρνους μισθωτούς που ονειρεύονται μια εφησυχασμένη, εξισωμένη κοινωνία. Ένα άλλο σημείο που δε συμπεριλάβαμε είναι η πίστη μας πως η Απελευθέρωση των Ζώων είναι θετική, όταν και εφόσον είναι παράνομη και συγκρούεται με τους μπάτσους. Αλλά πολλές απεργίες, διαδηλώσεις και ταραχές καθοδηγούμενες από αριστεριστές, μέλη του Κομμουνιστικού Κόμματος ή αντιδραστικά σωματεία έχουν συγκρουστεί με τους μπάτσους, πολλές φορές φτάνοντας ακόμα και στο σημείο του ένοπλου αγώνα και δεν κατέληξαν σε τίποτα άλλο παρά ένα βίαιο συντηρητισμό.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

(1) πριμιτιβισμός: Η θεωρητική τάση η οποία επικεντρώνει την κριτική της στο ζήτημα του πολιτισμού και της τεχνολογίας, εστιάζοντας, παράλληλα, στα θετικά της κοινωνικής οργάνωσης των πρωτόγονων κοινωνιών. Κυριότεροι εκφραστές της είναι ο John Zerzan, ο Fredy Perlman και άλλοι.

(2) Αναφέρεται στον τύπο του ανθρώπου που παρουσιάζεται στο ομώνυμο βιβλίο του beatnik συγγραφέα Jack Kerouac.