Αδυναμίες και περιορισμοί της Ισπανικής Επανάστασης
…Η επανάσταση στην επαρχία ήταν πιο προχωρημένη απ’ το επίπεδο των κολλεκτιβοποιήσεων στις βιομηχανικές περιοχές. Πολλές απ’ τις αγροτικές κολλεκτίβες πέτυχαν να φτάσουν σ’ ένα στάδιο ελευθεριακού κομμουνισμού, λειτουργώντας βάσει της αρχής “απ’ τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του”. Τόσο η κατανάλωση όσο και η παραγωγή είχαν κοινωνικοποιηθεί. “Μέσα τους δεν ερχόταν κανείς αντιμέτωπος με διαφορετικές υλικές συνθήκες ζωής ή αποδοχών, αντικρουόμενα συμφέροντα λιγότερο ή περισσότερο διαχωρισμένων ομάδων” [19]. Δεν ήταν έτσι όμως η κολλεκτιβοποίηση στις πόλεις, όπου όψεις της καπιταλιστικής οικονομίας του χρήματος ακόμα υπήρχαν μαζί με μεγάλα κομμάτια της μπουρζουαζίας, των κρατικών θεσμών και των καθιερωμένων πολιτικών κομμάτων.
Η κολλεκτιβοποίηση περιοριζόταν στην εργατική αυτοδιαχείριση των χώρων εργασίας μέσα στα πλαίσια του καπιταλισμού, με τους εργάτες να διευθύνουν τα εργοστάσια, να πουλάν τα προϊόντα τους και να μοιράζονται τα κέρδη. Αυτό οδήγησε τον Gaston Leval να περιγράψει αυτές τις βιομηχανικές κολλεκτίβες, σαν ένα είδος “εργατικού νεοκαπιταλισμού, ένα αυτοδιαχειριζόμενο μείγμα καπιταλισμού και σοσιαλισμού, το οποίο θα ξεπερνιόταν μόνο αν η Επανάσταση κατάφερνε να εξαπλωθεί πλήρως υπό την καθοδήγηση των Συνδικάτων [20].
Τί συνέβη λοιπόν;
Η επανάσταση, βέβαια, δεν κατάφερε να εξαπλωθεί κυρίως εξ αιτίας του γεγονότος ότι ενώ οι μισθωτοί πήραν υπό τον έλεγχό τους τα εργοστάσια και προσπάθησαν να τα κοινωνικοποιήσουν, υπήρξε μια αποτυχία να σταθεροποιηθούν αυτές οι νίκες σε πολιτικό επίπεδο. Αντί να καταργήσει το κράτος στο απώγειό της η επανάσταση, όταν αυτό είχε απωλέσει κάθε νομιμοποίηση και υπήρχε μόνο κατ’ όνομα, επετράπηκε στο κράτος να συνεχίσει να υπάρχει, ενώ η ταξική συνεργασία που προώθησε η ηγεσία της CNT (στο όνομα της αντιφασιστικής ενότητας) του αποκατέστησε τελικά την χαμένη κοινωνική νομιμοποίησή του. Έτσι, υπήρξε μια περίοδος δυαδικής εξουσίας, όπου οι εργάτες διατηρούσαν έναν εκτεταμένο έλεγχο στα εργοστάσια και τους δρόμους, αλλά το κράτος μπορούσε αργά -αργά να ξαναχτίσει την εξουσιαστική δομή του μέχρι να μπορέσει να εναντιωθεί στην επανάσταση και να επανακτήσει την εξουσία. Οι οικονομικοί περιορισμοί της επανάστασης: το γεγονός ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα δεν κοινωνικοποιήθηκε, ότι η κολλεκτοβοποιήσεις δεν συνενώθηκαν σε εθνικό επίπεδο, ότι οι βιομηχανικές κολλεκτίβες δεν προχώρησαν από έναν -στην καλύτερη περίπτωση- συντονισμό σε επίπεδο κάθε βιομηχανίας ξεχωριστά, είναι αλληλένδετα με αυτό το τεράστιο πολιτικό λάθος που πρόδοσε τις αναρχικές αρχές.
Προκειμένου να επιτύχει έναν ελευθεριακό κομμουνισμό με την παραγωγή βασισμένη στις ανάγκες και την κοινοτική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής καθώς και των παραγόμενων προϊόντων, ήταν απαραίτητο να αντικαταστήσει ολόκληρο το καπιταλιστικό χρηματοπιστωτικό σύστημα με μια εναλλακτική κοινωνική οικονομία βασισμένη στην ομοσπονδιακή ενότητα ολόκληρης της εργατικής τάξης, και με ένα μέσο λήψης συλλογικών αποφάσεων για ολόκληρη την οικονομία. Αυτό, θα απαιτούσε τη δημιουργία εργατικών συμβουλίων και ενός ομοσπονδιακού συντονιστικού που θα ένωνε όλες τις κολλεκτίβες της χώρας και θα επέτρεπε έναν αποτελεσματικό συντονισμό και σχεδιασμό ολόκληρης της οικονομίας. Αυτό το νέο σύστημα οικονομικής και πολιτικής οργάνωσης θα έπρεπε να αντικαταστήσει την κυβέρνηση και την καπιταλιστική οικονομία της αγοράς. Καθώς το είπε ο Κροπότκιν, “μια νέα μορφή οικονομικής οργάνωσης θα χρειαστεί αναπόφευκτα και μια νέα μορφή πολιτικής δομής”[21]. Ωστόσο, όσο η καπιταλιστική πολιτική δομή – η κρατική εξουσία – παρέμενε ανέπαφη, η νέα οικονομική οργάνωση δεν μπορούσε να αναπτυχθεί και κάθε πλήρης συντονισμός της οικονομίας εμποδιζόταν.
Αντεπανάσταση.
Οι βιομηχανικές κολλεκτίβες δεν μπορούσαν να προχωρήσουν, για τον ίδιο λόγο με τις αγροτικές κολλεκτίβες “ως συνέπεια των αντιφατικών παραγόντων και της αντιπαράθεσης που δημιουργήθηκε από τη συνύπαρξη κοινωνικών ρευμάτων προερχόμενων από διαφορετικές κοινωνικές τάξεις”[22]. Στη βιομηχανική πόλη του Alcoy, για παράδειγμα, όπου τα Συνδικάτα είχανε άμεσα πάρει υπό τον έλεγχό τους όλες τις βιομηχανίες χωρίς εξαίρεση, η οργάνωση της παραγωγής ήταν εξαιρετική. Ωστόσο, ο Leval σημειώνει: “Το αδύναμο σημείο ήταν, όπως και σε άλλα μέρη, η οργάνωση της διανομής. Αν δεν ήταν η εναντίωση των εμπόρων και των πολιτικών κομμάτων, που είχαν εξεγερθεί ενάντια σε μια επαπειλούμενη πλήρη κοινωνικοποίηση, πολεμώντας ένα τέτοιο “υπερεπαναστατικό” πρόγραμμα, θα ήταν όλα πολύ ευκολότερα… Ακόμα και με τους σοσιαλιστές, τους δημοκρατικούς και τους κομμουνιστές πολιτικούς, να προσπαθούν με κάθε τρόπο να σαμποτάρουν την επιτυχία μας, ακόμα και να αποκαταστήσουν την παλιά τάξη πραγμάτων ή να διατηρήσουν ότι απέμενε απ’ αυτήν
[23].
Οι δυνάμεις της αντεπανάστασης κατάφεραν να ενωθούν όλες στην αντίθεσή τους με τις επαναστατικές αλλαγές που λάμβαναν χώρα στην Ισπανία και να χρησιμοποιήσουν την κρατική εξουσίια για να χτυπήσουν τις κολλεκτίβες. Απ’ την αρχή κιόλας, το Κράτος είχε αφεθεί να ελέγχει συγκεκριμένα αποθέματα, όπως αυτά του χρυσού. Μέσω του ελέγχου των αποθεμάτων σε χρυσό και του πιστωτικού μονοπωλίου, το δημοκρατικό κράτος στάθηκε ικανό να κρατήσει ζώνες της οικονομίας εκτός του ελέγχου της εργατικής τάξης, υποσκάπτωντας έτσι αποτελεσματικά την επαναστατική διαδικασία. Προκειμένου να αποκτήσει το πάνω χέρι απέναντι στις κολλεκτίβες, να ελαχιστοποιήσει το έργο τους, και να μπλοκάρει τις πρωτοβουλίες κινήσεων της εργατικής τάξης προς την κατεύθυνση της οικονομικής ενοποίησης και μιας συνολικής ρύθμισης της οικονομίας από τα κάτω, το Καταλανικό Κράτος εξέδωσε τον νόμο των κολλεκτιβοποιήσεων τον Οκτώβρη του 1936. Αυτός ο νόμος που “νομιμοποιούσε” τις κολλεκτίβες, στην ουσία εμποδίζοντάς τες απ’ το να αναπτυχθούν πλήρως στον ελευθεριακό κομμουνισμό, υποχρεώνοντας κάθε εργαστήριο και κάθε εργοστάσιο να πουλούν ξεχωριστά τα προϊόντα τους, ως ανεξάρτητοι παραγωγοί. Το κράτος προσπάθησε να ελέγξει τις κολλεκτίβες μέσω της νομιμοποίησής τους, δημιουργώντας επίσης διευθυντικές επιτροπές οι οποίες λογοδοτούσαν στο Υπουργείο Οικονομίας. Ο νόμος επίσης επέτρεπε την κολλεκτιβοποίηση εργοστασίων με πάνω από 100 εργάτες.
Όπως αναφέρθηκε νωρίτερα, οι αγωνιστές της CNT πολεμούσαν ενάντια σ’ αυτό το σύστημα και υπέρ ενός μεγαλύτερου συντονισμού μεταξύ διαφορετικών χώρων εργασίας. Στα έντυπά τους και στις συνελεύσεις των συνδικάτων και των κολλεκτίβων προσπαθούσαν να πείσουν τους συναδέλφους τους για τους κινδύνους μιας μερικής μόνο κολλεκτιβοποίησης, για την αναγκαιότητα του να κρατήσουν τον έλεγχο της παραγωγής αποκλειστικά στα χέρια τους και να εκμηδενίσουν την εργατική γραφειοκρατία που η νομιμοποίηση προσπαθούσε να δημιουργήσει. Ήταν μερικώς επιτυχείς, και οι βιομηχανικές κολλεκτίβες γρήγορα κινήθηκαν προς μια μεγαλύτερη κοινωνικοποίηση. Ωστόσο, υπέφεραν από από μια αύξουσα δυσκολία εξεύρεσης φυσικών πόρων καθώς κι απ’ τις συνεχείς αντεπαναστατικές επιθέσεις. Γίνονταν διαρκώς προσπάθειες να σαμποταριστεί η λειτουργία των κολλεκτίβων. Αυτές περιλάμβαναν εκτεταμένες παρεμποδίσεις των ανταλλαγών μεταξύ αστικών και αγροτικών ζωνών και μια συστηματική άρνηση τροφοδοσίας είτε με παραγωγικά κεφάλαια είτε με πρώτες ύλες, πολλών κολλεκτίβων, ακόμα και της πολεμικής βιομηχανίας, μέχρι να υποκύψουν στο να περιέλθουν υπό κρατικό έλεγχο.
Έπειτα, τον Μάη του 1937, ξέσπασαν οδομαχίες καθώς κυβερνητικά στρατεύματα επιτέθηκαν σε κολλεκτίβες όπως το -υπό τον έλεγχο της CNT- κολλεκτιβοποιημένο τηλεφωνικό κέντρο της Βαρκελώνης. Τον Αύγουστο του 1938, κάθε σχετική πολεμική βιομηχανία τέθηκε υπό πλήρη κυβερνητικό έλεγχο.”Σε κάθε περίπτωση όπου οι κολλεκτίβες υποσκάφτηκαν, καταγράφηκαν τεράστιες πτώσεις τόσο στην παραγωγικότητα όσο και στο ηθικό των εργαζομένων: ένας παράγοντας που με βεβαιότητα συνεισέφερε στην τελική ήττα της Ισπανικής Δημοκρατίας από τις δυνάμεις του Φράνκο το 1939 [24].
Σαν Συμπέρασμα:
Παρά τους περιορισμούς της βιομηχανικής επανάστασης στην Ισπανία, αποδείχθηκε με σαφήνεια ότι η εργατική τάξη ήταν απολύτως ικανή να διευθύνει τα εργοστάσια, τις βιοτεχνίες και τις δημόσιες υπηρεσίες χωρίς αφεντικά ή μάνατζερς να δίνουν εντολές. Απέδειξε ότι οι αναρχικές μέθοδοι οργάνωσης, η λήψη αποφάσεων από τα κάτω, μπορούν να είναι αποτελεσματικές σε μια εκτεταμένη βιομηχανία περιλαμβάνοντας το συντονισμό χιλιάδων εργαζομένων σε πολλές διαφορετικές πόλεις κι επαρχίες. Η επανάσταση μας δίνει επίσης μια εικόνα της δημιουργικής δυναμικής καθημερινών ανθρώπων με το που παίρνουν τον έλεγχο των ζωών τους στα χέρια τους. Η ισπανική εργατική τάξη, δεν κατάφερε απλά να συνεχίσει την παραγωγή εν μέσω του πολέμου, αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις κατάφερε να την αυξήσει, βελτιώνοντας ταυτόχρονα τις συνθήκες εργασίας και εισάγοντας νέες τεχνολογίες και διαδικασίες στους χώρους εργασίας. Δημιούργησαν εκ του μηδενός, μια πολεμική βιομηχανία, χωρίς την οποία δε θα μπορούσε να διεξαχθεί ένας πόλεμος ενάντια στον φασισμό. Η επανάσταση ακόμα, απέδειξε ότι χωρίς τον ανταγωνισμό που φέρει ο καπιταλισμός, η βιομηχανία μπορεί να λειτουργήσει με έναν πολύ πιο ορθολογικό τρόπο. Τελικά έδειξε, πως η οργανωμένη εργατική τάξη εμπνευσμένη από ένα σπουδαίο ιδανικό έχει τη δύναμη να μετασχηματίσει την κοινωνία.
…
(19) Gaston Leval, Collectives in the Spanish Revolution, Freedom Press, 1975, ch 11, pg227.
(20) ibid, ch 11, pg 227.
(21) Kropotkin, anarchist FAQ, I.8.14,
http://www.geocities.com/CapitolHill/1931/secI8.html#seci814
(22) Gaston Leval, Collectives in the Spanish Revolution, Freedom Press, 1975, ch 11, pg227
(23) οπ.π. ch 11, pg239.
(24) Lucien Van Der Walt, The Collectives in Revolutionary Spain, http://www.struggle.ws/spain/coll_l.html
Απόσπασμα από το Industrial Collectivisation during the Spanish Revolution – Deirdre Hogan