Ο πόλεμος ενάντια στις πετρελαϊκές στην Νιγηρία

Όταν όλες οι ελπίδες για μια “δημοκρατική” ανάπτυξη και πλουτισμό που έφερε η ανεξαρτησία της Νιγηρίας και η ανακάλυψη τεράστιου ορυκτού πλούτου, βάλτωσαν στο γεμάτο πετρέλαιο υπέδαφος του Δέλτα του Νίγηρα, κατεστραμμένου πλέον από την άγρια εκμετάλλευση πολυεθνικών όπως η Shell, η Agip, η Chevron και της διεφθαρμένης κυβέρνησης. Κάτω απ’ τον μολυσμένο ουρανό και στις όχθες μιας θάλασσας που πλέον δε ζουν ψάρια, οι άνθρωποι άρχισαν να σκέφτονται ότι αν σκοπεύουν να επιβιώσουν, πρέπει πλέον να οπλιστούν. Η βία φέρνει βία. Κι όταν πέθανε κι η τελευταία ελπίδα, το “ή θα πολεμήσουμε ή θα πεθάνουμε” ήρθε στην ημερήσια διάταξη. Έτσι άρχιζαν να εμφανίζονται, καβάλα σε γρήγορα φουσκωτά, φορώντας μάσκες και κραδαίνοντας αυτόματα και καλάσνικωφ, οι αντάρτες του Δέλτα του Νίγηρα, σαμποτάροντας με κάθε τρόπο την πετρελαιοβιομηχανία. Αποτελούν την ένοπλη φωνή ενός ολόκληρου λαού εξαντλημένου από δεκαετίες περιβαλλοντικής καταστροφής και στρατιωτικοποιημένης καταστολής. Αγωνίζονται ενάντια στην μόλυνση της γης τους, για την αποζημίωση των ζημιών που έχουν υποστεί οι κοινότητές τους και την επιστροφή του πλούτου σ’ αυτές. Το βιβλίο αυτό αποτελεί έναν φόρο τιμής στον αγώνα τους.

Μέσα απ’ το σαπισμένο δάσος του Δέλτα, διέρχονται τα πλοιάρια των ανταρτών του MEND. Κουβαλούν τους νεκρούς συντρόφους τους που έχασαν τη ζωή τους σε μια ενέδρα του στρατού. Άνθρωποι βγαίνουν για το στερνό αντίο απ’ τις καλύβες, κάποιοι με τα όπλα στο χέρι. Ο πόλεμος ενάντια στη Shell, την Agip, τη Chevron είναι ο πόλεμος όλων τους, εδώ πέρα. Ένας μελανός ουρανός βαραίνει πάνω απ’ το μολυσμένο ποτάμι και την κατεστραμμένη γη. Ασπρα και κόκκινα πανιά κυματίζουν πάνω απ’ τις καλύβες και στα όπλα των ανταρτών, φόρος τιμής στον Εγκμπεσού, τον θεό του πολέμου. Να φυλάει τους μαχητές της ελευθερίας απ’ το μένος της καταστροφής. Ο πόλεμος του πετρελαίου μαίνεται. Από ποιά πλευρά θα σταθείς;

Στον Guido Ceraglioli (1968-2008)
…στην εξέγερση

Απόσπασμα από το βιβλίο Delta in rivolta (2009) του Daniele Pepino. Αγγλική μετάφραση της Barbara S. Ολόκληρο το βιβλίο μεταφράζεται και θα κυκλοφορήσει στα ελληνικά.

Το Κίνημα Χειραφέτησης του Δέλτα του Νίγηρα (MEND)

Το MEND και οι άλλες ένοπλες ομάδες εμφανίστηκαν στο προσκήνιο στα τέλη του 2005, κι ενώ οι κινητοποιήσεις των λαών του Δέλτα του Νίγηρα είχαν ήδη πάρει χαρακτηριστικά ανοιχτού αντάρτικου. Το MEND παρουσίαζε εξαρχής ορισμένα ιδιαίτερα στοιχεία που το διαφοροποιούσαν απ’ τις υπόλοιπες ένοπλες ομάδες. Πρώτα απ’ όλα, ήταν σαφές απ’ το ξεκίνημά του ήδη, ότι στο MEND δεν μπορούσε να βρεθεί κάποια “ηγεσία”, κάτι που ήταν μια απάντηση στις προηγούμενες κινήσεις της καταστολής (στμ: που στόχευαν την εξουδετέρωση των ομάδων μέσω πληγμάτων στην ηγεσία τους). Το MEND πράγματι, δρα στη σκιά, αντίθετα με το NDPVF, που διαθέτει μια πολιτοφυλακή χτισμένη γύρω απ’ το πρόσωπο ενός χαρισματικού ηγέτη, που συνηθίζει να εμφανίζεται δημόσια, να μιλάει στα πλήθη και να δίνει συνεντεύξεις τύπου.

Η “ηγεσία” του MEND είναι αόρατη και παράνομη, ακόμα και ο υπεύθυνος τύπου του, ο Jomo Gbomo -δεν είναι παρά ένα ψευδώνυμο. Πρόκειται για μια μορφή “παρανομίας” που διαφοροποιείται επίσης απ’ την καταφυγή μιας οργάνωσης στην παρανομία για να αποφύγει την καταστολή αλλά την ίδια στιγμή η ταυτότητα των μελών της είναι καλά γνωστή. Τουναντίον, η ταυτότητα των μελών του MEND είναι κάτι το ρευστό, το αμφιλεγόμενο, γνωστό και άγνωστο ταυτόχρονα. Όπως γράφουν οι ίδιοι οι αντάρτες του MEND σε μια απ’ τις πρώτες προκηρύξεις τους: “Το κίνημά μας είναι ρευστό και ως τέτοιο μπορεί να ξεγλυστρά ανάμεσα απ’ τα διάφορα κρατίδια του Δέλτα του Νίγηρα”. Με άλλα λόγια, υπάρχει κάτι παραπάνω από μια απλή “παρανομία” για λόγους ασφαλείας.

Επιπλέον, δεν είναι πραγματικά σωστό να μιλάμε για “ηγεσία” όσον αφορά το MEND, τουλάχιστον όχι με την καθιερωμένη έννοια της λέξης, δηλαδή ενός κλειστού πυρήνα που δίνει στους αντάρτες τη στρατηγική γραμμή και τις τακτικές μεθόδους. Σ’ έναν ανταρτοπόλεμο, στην πράξη, η “ηγεσία” συνιστά την πολιτική ψυχή μιας ομάδας, την ταυτότητά της. Όσον αφορά το MEND, αντιθέτως, είναι εξαιρετικά δύσκολο να εξεταστεί η θέση του κάθε ατόμου ξεχωριστά, ιδιαίτερα καθώς οι ίδιοι οι αντάρτες του MEND αρνούνται κάθε τέτοιον προσδιορισμό. Τελικά, το γεγονός ότι αποκαλούν τους εαυτούς τους “κίνημα” και όχι “στρατό”, “ταξιαρχία” ή κάτι τέτοιο, δεν αποτελεί σύμπτωση αλλά πηγάζει από μια βαθειά πολιτική και στρατηγική επιλογή.

Το MEND δεν είναι μια οργάνωση όπως γίνεται συνήθως. Είναι περισσότερο μια ιδέα, ένα γενικό πνεύμα που αγκαλιάζει τα νεολαιΐστικα και κοινοτικά κινήματα που αναπτύσσονται στο Δέλτα του ποταμού Νίγηρα, και ιδιαίτερα στις περιοχές των Ijaw, σύμφωνα με τον Ike Okonta, έναν ερευνητή του Πανεπιστημίου της Οξφόρδης που έχει γεννηθεί στην περιοχή του Δέλτα. Όλοι οι αναλυτές που προσπαθούν να κατανοήσουν τη φύση του MEND συμφωνούν πάνω σ’ αυτό το συμπέρασμα.

Μια συνέντευξη που πήρε ο Okonta από έναν νεαρό μαχητή εξηγεί κάπως καλύτερα τη φύση του MEND:

-Είσαι στην ηγεσία του MEND; ρωτάει ο Οκόντα. -Τί εννοείς ηγεσία του MEND; Δεν υπάρχει MEND. Το μόνο που ξέρω είναι ότι υπάρχουν νέοι στα κανάλια του Δέλτα που έχουν πει ως εδώ με τις πετρελαϊκές εταιρίες κι έχουν πάρει τα όπλα, κι είναι αποφασισμένοι να βάλουν ένα τέρμα στην εκμετάλλευση της Chevron, της Shell… και της ομοσπονδιακής κυβέρνησης.

Εάν η έκφραση “δεν υπάρχει MEND” είναι μια υπερβολή, ένας τρόπος του λέγειν, είναι ωστόσο μεστή νοήματος. Δεν βρίσκει κανείς εύκολα παραδείγματα ενόπλων ομάδων που εκμηδενίζουν ή αρνούνται τον πρότυπο ρόλο τους. Στις περισσότερες περιπτώσεις ισχύει το ακριβώς αντίθετο. Οι δηλώσεις του νεαρού μαχητή, όπως και οι προκηρύξεις του MEND είναι ενδεικτικές μια πολύ ασυνήθιστης στρατηγικής για μια ένοπλη ομάδα. Είναι, με άλλα λόγια, κάτι εντελώς αντίθετο με μια πολιτική ομάδα, ακόμα και μια οριζόντιας δομής: είναι μια οργάνωση συνδεδεμένη με το κοινωνικό της περιβάλλον, που δρα σύμφωνα με τις τακτικές μάχης που αναπτύσσονται εντός της κοινωνίας αυτής, όχι σε αλληλεγγύη με τον λαό, αλλά ως μια άμεση εκδήλωση του λαού αυτού. Έχουν περιγραφεί ως συμμαχία, δίκτυο, συντονισμός ομάδων, ο πιο κατάλληλος προσδιορισμός όμως είναι το “κίνημα”, όπως οι ίδιοι αποκαλούν τον εαυτό τους. Είναι απλώς ασυνήθιστο ένα μικρό κίνημα να παίρνει τα όπλα και να διεξάγει έναν τόσο μακροχρόνιο, εκτεταμένο και αποτελεσματικό ανταρτοπόλεμο.

Πιο καλα οργανωμένοι από άλλες οργανώσεις, επιδεικνύοντας μιαν αξιοσημείωτη ικανότητα δράσης και αντίδρασης, εξοπλισμένοι με μηχανότρατες αποτελεσματικές για τα νερά της περιοχής και ικανό οπλισμό, είναι σε θέση να αναπτύσσουν τοπική όσο και διεθνή επικοινωνία, οι αντάρτες του MEND αναγκάζουν τις εταιρίες πετρελαίου και φυσικού αερίου σε έναν χαμηλής εμβέλειας ανταρτοπόλεμο, που τους έχει στοιχίσει το 1/4 των εξαγωγών πετρελαίου τα τελευταία τρία χρόνια. Οι δράσεις του MEND σε στεριά και νερό περιλαμβάνουν σαμποτάζ και επιθέσεις σε πετρελαιαγωγούς και λοιπές υποδομές, επιθέσεις σε πετρελαιοφόρα, εκρηκτικές επιθέσεις σε εργοτάξια εταιριών πετρελαίου και κρατικά κτίρια, καταστροφή σκαφών του στρατού και της αστυνομίας, εκτέλεση αξιωματούχων του στρατού και του ναυτικού, απαγωγές ξένων και ντόπιων επιχειρηματιών της πετρελαιοβιομηχανίας κλπ. Το μήνυμα που στέλνει το MEND είναι σαφές: “χωρίς δικαιοσύνη, ισότητα και μια δίκαιη ανάπτυξη του Δέλτα, δε θα υπάρξει ειρήνη, ασφάλεια και business as usual για το νιγηριανό κράτος και τις πετρελαϊκές”.

Ορίστε μια ενδιαφέρουσα ανάλυση για την αποτελεσματικότητα των τακτικών του MEND από την ιστοσελίδα αντιτρομοκρατίας Global Guerrillas: “Οι σημερινές επιθέσεις είναι πιο εξεζητημένες απ’ τις παλαιότερες, που ήταν βασικά η συνέχιση των κοινωνικών ταραχών, των διαδηλώσεων και του λησταντάρτικου. Οι νέες επιθέσεις περιλαμβάνουν: -Περιπολίες στα κανάλια του Νίγηρα. Οι αντάρτες χρησιμοποιούν μηχανότρατες για να χτυπήσουν σε επιλεγμένους στόχους τον έναν μετά τον άλλον. Οι εύκολες στον χειρισμό και γρήγορες μηχανότρατες καταφέρνουν να διαταράξουν το σύστημα ασφαλείας που έχουν επεξεργαστεί η κυβέρνηση και η Shell για να προστατεύσουν τα κανάλια τους. -Ταχύτατη αύξηση της ικανότητας στα όπλα και της εκπαίδευσης στο αντάρτικο. Έτσι έγινε εφικτή η νίκη επί των ιδιωτικών παραστρατιωτικών μονάδων της Shell που είναι εκπαιδευμένες στη Δύση, καθώς κι επί των επίλεκτων μονάδων του νιγηριανού στρατού σε αρκετές μάχες. -Αποτελεσματική χρήση τακτικών μπλοκαρίσματος του συστήματος. Οι στόχοι τους επιλέγονται προσεκτικά ως προς τον βαθμό που θα κατορθώσουν να μπλοκάρουν πλήρως την παραγωγή ή να την καθυστερήσουν ή να σταματήσουν τις εργασίες επιδιόρθωσης: πρόκειται για μια συστηματική επιχείρηση. Επιπλέον, οι αντάρτες χρησιμοποιούν τους ομήρους αποτελεσματικά προκειμένου να εκβιάσουν τόσο την κυβέρνηση όσο και τις εταιρίες”.

“Είμαστε ρευστοί…”

Η ευρεία υποστήριξη των λαών του Δέλτα προς τους “μαχητές της ελευθερίας”, εκτός του να καθιστά την ταυτοποίησή τους από τις αρχές εξαιρετικά δύσκολη, φέρνει και το ξέσπασμα της οργής του κράτους επί αμάχων πολιτών, κάτι που με τη σειρά του συνεισφέρει μιαν αύξηση στον αριθμό των νέων που εντάσσονται στον ένοπλο αγώνα. Δεν είναι εύκολο να υπολογίσουμε πόσοι ακριβώς συμμετέχουν στον ένοπλο αγώνα σήμερα, εν μέρει λόγω της δυσκολίας να εξατομικευτεί ο βαθμός συμμετοχής στο MEND, όμως οι πιο μετριοπαθείς εκτιμήσεις κάνουν λόγο για μερικές χιλιάδες, σε διαρκή άνοδο. Όπως συμβαίνει συχνά, είναι πράγματι η αδιάκριτη βία του στρατού που συμβάλει στη διεύρυνση της συμμετοχής στον ανταρτοπόλεμο. Η ευκολία με την οποία οι αντάρτες του MEND κινούνται τόσο στις μεγαλουπόλεις του Warri και του Port Harcourt όσο και στα χωριά, αποδεικνύει ότι πολλοί άνθρωποι όχι μόνο ταυτίζονται με τον σκοπό του MEND αλλά συμμετέχουν ενεργητικά στην παροχή προστασίας και ασφαλών καταφυγίων στους αντάρτες. Αυτό είναι κάτι που έχει αναφερθεί κι από πολλούς δημοσιογράφους που είχαν την τύχει να γνωρίσουν από κοντά αντάρτες του MEND, ιδιαίτερα όταν η πίεση του στρατού ήταν λιγότερο ασφυκτική.

Οι κινήσεις των ανταρτών ανταποκρίνονται πάντοτε στη διαρκή παρουσία των μονάδων του στρατού, που εξαναγκάζουν τους αντάρτες σε μια διαρκή συνθήκη εγρήγορσης τόσο όσον αφορά τη χρήση τεχνολογικών μέσων όσο και ως προς τις κλασσικές μεθόδους αντιπαρακολούθησης κι αποφυγής ενεδρών. Παρά την ασφυκτική παρουσία του στρατού, που κατά καιρούς παίρνει την μορφή πραγματικής στρατιωτικής κατοχής, η επιτυχία των επιχειρήσεων του MEND είναι εμφανείς και εντυπωσιακές. Σύμφωνα με τον Ike Okonta, η στρατηγική ανωτερότητα του MEND καθορίζεται από τέσσερεις παράγοντες-κλειδιά:

1. Το MEND έχει πλήρη κατανόηση του 50ετούς αγώνα των Ijaws για κοινωνική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη στο Δέλτα. Δεν υπάρχει έτσι ούτε ένα χωριό στην περιοχή του Δέλτα που να μην έχει κατοίκους που να στηρίζουν το MEND. Ως συνέπεια, οι αντάρτες μπορούν να επιχειρούν εντός ενός πλήρως ευνοϊκού και συνεργάσιμου πεδίου που τους καθιστά ικανούς να καταφέρνουν γρήγορα χτυπήματα κι έπειτα να εξαφανίζονται άμεσα χωρίς να αφήνουν ίχνη.

2. Το MEND είναι μια ελεύθερη συμμαχία ενόπλων ανδρών με συλλογική ηγεσία. Αυτή, δεν παρεμβαίνει στις αποφάσεις που παίρνουν οι μεμονωμένες ομάδες, ούτε στον σχεδιασμό της δράσης τους. Οι διάφορες ομάδες, σχεδιάζουν τις δράσεις τους με τρόπο αυτόνομο, ωστόσο -όποτε είναι αναγκαίο- είναι έτοιμες να βρεθούν με άλλες ομάδες σε συλλογικές δράσεις. Κατ’ αυτόν τον τρόπο πετυχαίνουν να είναι ενεργοί σε κάθε γωνία της περιοχής του Δέλτα, υιοθετώντας μια τακτική hit and run, που αποτρέπει τον στρατό απ’ το να τους αναγκάσει να εμπλακούν σε μια περιορισμένη περιοχή.

3. Οι μαχητές του MEND πολεμούν σε εδάφη που τους είναι εξαιρετικά οικεία, καθώς έχουν ζήσει, έχουν ψαρέψει, έχουν καλλιεργήσει στον λαβύρινθο των καναλιών και των βάλτων του Νίγηρα για πολλά χρόνια. Ακόμη κι αν ο νιγηριανός στρατός και το ναυτικό έχουν καλύτερο εξοπλισμό, δεν είναι λίγες οι φορές που χάνονται στα βαλτόνερα ενώ επιτίθενται ή καταδιώκουν τους αντάρτες, καταλήγοντας αβοήθητοι, εκτεθιμένοι σε αντεπιθέσεις. Ένας μεγάλος αριθμός πεζοναυτών έχουν χάσει έτσι τη ζωή τους.

4. Ικανοί χειριστές των ΜΜΕ, οι αντάρτες του MEND διασφάλιζαν πάντοτε ότι ο λόγος τους ενάντια στην κυβέρνηση και τις πετρελαϊκές θα βρει τον δρόμο του στον τύπο και στην τηλεόραση, τόσο στην Νιγηρία, όσο και διεθνώς.

Ο τρόπος που οι αντάρτες του MEND οργανώνονται δεν είναι απολύτως σαφής. Είναι βέβαιο  ότι υπάρχει ένα ευρύ φάσμα μαχητών που περιλαμβάνονται κάτω απ’ το όνομα αυτό, παλιοί μαχητές, νέοι που προέρχονται απ’ το περιβάλλον των μεσσιανικών θρησκειών της περιοχής, οργισμένη νεολαία απ’ τα προάστια των μεγαλουπόλεων, μεμονωμένοι λησταντάρτες που ασχολούνται με απαγωγές και ληστείες. Αρκετές ένοπλες ομάδες, άλλες σχηματισμένες από νέους ανθρώπους, άλλες από προϋπάρχουσες και ισχυρότερες συμμορίες, μοιράζονται ένα κοινό: ένα απύθμενο μίσος για την πετρελαιοβιομηχανία και τους τοπικούς λακέδες της, λειτουργούν ωστόσο με πλήρη αυτονομία. Αυτό αποδεικνύεται κι απ’ τον τρόπο που επικοινωνούν με τον κόσμο. Αναλήψεις ευθύνης για τις δράσεις τους, για παράδειγμα, βγαίνουν με μεγάλες χρονικές διαφορές. Ενώ για κάποιες δράσεις, ειδικά τις πιο περίπλοκες και ξεχωριστές, κυκλοφορεί η ανάληψη ευθύνης άμεσα ή ορισμένες φορές αναγγέλλονται κι από πριν, για άλλες κάτι τέτοιο καθυστερεί αρκετά. Αυτό φαίνεται να δείχνει ότι αυτοί που επεξεργάζονται και διανέμουν τις προκυρήξεις δεν έχουν άμεσο έλεγχο επί των ομάδων που διεξάγουν τις δράσεις, κι έτσι τους παίρνει κάποιον χρόνο να επικοινωνήσουν και να “υπογράψουν” τη δράση.

Αυτή η έλλειψη άμεσου ελέγχου επί των ομάδων έχει δηλωθεί αρκετά σε πολλές περιπτώσεις. Για παράδειγμα, κατά την απαγωγή ορισμένων ιταλών τεχνικών, κι ενώ η ENI κινητοποιήθηκε για να πληρώσει λύτρα, ο εκπρόσωπος τύπου του MEND δήλωσε: “Οι μαχητές μας θα ήθελαν να σκοτώσουν τους ομήρους και να δώσουν τα κορμιά τους πίσω στην AGIP προκειμένου να τους δώσουν να καταλάβουν ότι αυτό που κάνουν εδώ είναι λάθος”. Κανένας πραγματικός “διοικητής” δε θα αποκάλυπτε ποτέ την ανυπομονησία ή την απειθαρχία των ανδρών του στη διεξαγωγή ενός πολέμου, και πρόκειται τελικά για έναν πολύ ασυνήθιστο πόλεμο, που διαφοροποιείται από τον κλασσικό ανταρτοπόλεμο.

Όχι μόνο στο εσωτερικό του MEND αλλά επίσης στις σχέσεις του με τις άλλες ένοπλες ομάδες, κυριαρχεί η ρευστότητα. Υπάρχει μια πολλαπλότητα ονομάτων που χρησιμοποιούνται για τις αναλήψεις ευθύνης ή τη δημοσίευση προκηρύξεων, συχνά διαφόρων ομάδων από κοινού, επιδεικνύοντας ένα πλέγμα τακτικών συμμαχιών που δημιουργούνται βάσει της εκάστοτε “καμπάνιας”. Αυτές οι συμμαχίες παύουν να υφίστανται μόλις η κατάσταση εμπλοκής λήξει. Σ’ άλλες περιπτώσεις, οι συμμαχίες αυτές διαρκούν περισσότερο, ωστόσο η κάθε ομάδα διατηρεί την αυτονομία της. Αυτή είναι η κατάσταση, για παράδειγμα με την Ενιαία Επαναστατική Επιτροπή, που φαίνεται να έχει σχηματιστεί προκειμένου να αντιταθεί σε μια πιθανή απόβαση των αμερικανικών ειδικών δυνάμεων κατά την πιο οξεία φάση της σύγκρουσης. Η απειλή της χρήσης πυραύλων ενάντια στην θαλάσσια πλατφόρμα της Shell στην Bonga, ήταν αρκετή για να σπείρει τον πανικό στις διεθνείς αγορές. Δυο χρόνια αργότερα, το 2008, η απειλή αυτή πραγματοποιήθηκε. Η καταστροφή της θαλάσσιας πλατφόρμας της Shell ανάγκασε την εταιρία να παραδεχθεί την προσωρινή ανικανότητά της να συμβαδίσει με τα συμβόλαια που είχε υπογράψει και την πιθανότητανα εγκαταλείψει την χώρα.

Η απελευθέρωση ενός διοικητή του MEND στο Port Harcourt βοηθά να ρίξουμε φως σε ορισμένες δυναμικές του τρόπου λειτουργίας του MEND. “Το MEND στρατολογεί τους άνδρες του από ήδη υπάρχουσες ομάδες και θρησκευτικές κοινότητες (…). Ο τοπικός διοικητής του MEND στην Πολιτεία του Rivers είναι ο Soboma George, ηγέτης επίσης της παραβατικής συμμορίας The Outlaws. Στις αρχές του 2007, ο Soboma George (που ήταν φυγόδικος από το 2005) συνελήφθη απ’ τις αρχές ασφαλείας στο Port Harcourt και φυλακίστηκε σ’ ένα αστυνομικό τμήμα. Το MEND σχεδίασε την απελευθέρωσή του και κατάφερε να τη διεκπεραιώσει, απελευθερώνοντας ακόμη 125 κρατουμένους, ενώ ολόκληρο το αστυνομικό τμήμα πυρπολήθηκε. Κι άλλες ομάδες, όπως η Niger Delta Strike Force (NDSF), με αρχηγό τον Πρίγκηπα Farah Ipalibo, συμμετείχαν στην ενέργεια αυτήν. Το περιστατικό αυτό δείχνει πώς οι ταυτότητες των μαχητών του MEND επικαλύπτουν η μία την άλλη, και πόσο δύσκολο είναι να ταυτοποιηθεί ποιός βρίσκεται πίσω από κάθε δράση (…). Το γεγονός ότι το MEND δρα σαν μια “ομπρέλλα” διαφορετικών ομάδων, μπερδεύει ακόμη περισσότερο την κυβέρνηση στις προσπάθειές της να το εξουδετερώσει. Η ίδια η δομή του, το καθιστά αδύνατο ακόμα και για τους διοικητές του MEND να έχουν τον απόλυτο έλεγχο επί των δράσων των ομάδων, κι έτσι αποφεύγονται και πιθανά σχίσματα και διαιρέσεις εντός της ίδιας της ομάδας (B. Wellington, MEND’s fluid leadership structure, in ‘Terrorism Focus’, June 2007).

Η σύγχυση αυτή είναι επίσης το αποτέλεσμα μιας εξαιρετικά ποικιλόμορφης και συγκρουσιακής κοινωνικής κατάστασης. Η λέξη “αντάρτες” που χρησιμοποιείται εδώ, αναφέρεται στις ομάδες ενόπλων που προωθούν κάποιες πολιτικές διεκδικήσεις, όπως η απελευθέρωση κρατουμένων ηγετών, η αποζημίωση για περιβαλλοντικές καταστροφές, η αντικατάσταση απεχθών υποψηφίων στις εκλογές και μια πιο δίκαιη αναδιανομή των εσόδων απ’ το πετρέλαιο. Βασικά, αυτά τα πολιτικά αιτήματα διαφοροποιούν τους “αντάρτες” από τους απλούς παραβατικούς, που πραγματοποιούν απαγωγές κλπ απλώς για να βγάλουν κάποια χρήματα. Οι αντάρτες επίσης διαφοροποιούνται απ’ τις εμπόλεμες κοινότητες, κάτοικοι των οποίων μπορεί να καταφύγουν απλώς στις απαγωγές και σε επιθέσεις προκειμένου να εκβιάσουν για την απόσπαση χρημάτων ή για την κατασκευή νοσοκομείων και σχολείων, χωρίς όμως θα θέτουν κάποια πολιτικά κίνητρα στη δράση τους. Δεν είναι έτσι εύκολο να ξεχωρίσει κανείς τα όρια: μπορεί ένα άτομο να δραστηριοποιείται ως ακτιβιστής μιας κοινότητας σε μια δράση σήμερα, ως αντάρτης αύριο και ως παραβατικός μεθαύριο (J. Briggs, Guide to the armed groups operating in the Niger Delta, in ‘Terrorism Monitor’, April 2007).

Στην πραγματικότητα, παράλληλα με το MEND και τις κοινοτικές πολιτοφυλακές, που επίσης έχουν τη δυνατότητα να εκδίδουν προκηρύξεις και να τις επικοινωνούν μέσω του διαδικτύου, υπάρχει ένα πολυσύνθετο και συγκρουσιακό αρχιπέλαγος υποκειμένων. Αν και αυτή η πολυπλοκότητα αγνοείται γενικά από τα ΜΜΕ, αποτελεί ωστόσο την υλική βάση των ένοπλων ομάδων και την καρδιά της κοινωνικής εξεγερτικότητας. Στους καθημερινούς αγώνες ενάντια στο κράτος και τις πολυεθνικές, όπου πρωταγωνιστούν οι τοπικές κοινότητες, οι φτωχοί νέοι και οι γυναίκες των χωρών, τα όρια μεταξύ ειρηνικής διαμαρτυρίας και ένοπλης βίας είναι πολύ συχνά δύσκολο να ξεδιαλυθούν. Ζημιές, σαμποτάζ και καταλήψεις εργοστασίων διεξάγονται επίσης από ένοπλους νεολαίους που δεν ανήκουν σε καμμία αντάρτικη ομάδα ή κοινοτική πολιτοφυλακή. Την ίδια στιγμή, ο πόλεμος των ανταρτών στηρίζεται ουσιαστικά πάνω σ’ αυτήν την πολλαπλότητα και τη λογιστική κάλυψη που παρέχουν οι τοπικές κοινότητες.

“Οι πειρατές των θαλάσσιων πολέμων και οι παρτιζάνοι των πολέμων της ξηράς” γράφει ο Carl Schmitt στη “Θεωρία του Αντάρτη” (1962), “μπορούν να συγκριθούν μεταξύ τους.. Ωστόσο, η βασική αντίθεση μεταξύ ξηράς και θάλασσας παραμένει μεγάλη. Είναι πιθανό ότι οι παραδοσιακές διακρίσεις που αναφέρονται στον πόλεμο, τον εχθρό και τη λεηλασία, που προσδίδουν μέχρι στιγμής τον χαρακτήρα της στη διαφορά μεταξύ θαλάσσιας διεθνούς νομιμότητας και νόμων της ξηράς, θα συμπτηχθούν μια μέρα στη χοάνη της τεχνο-βιομηχανικής προόδου”. Αυτή η πρόβλεψη είναι εξαιρετικά έγκυρη σήμερα στο Δέλτα του Νίγηρα, όπου ο θαλάσσιος πόλεμος και το αντάρτικο στη στεριά συμβιώνουν μέσα στην εξέγερση. Οι επιθέσεις εναντίον εχθρικών σκαφών συνδυάζονται με πιο παραδοσιακές αντάρτικες δράσεις, όπως εμπρησμοί οχημάτων, έφοδοι και ενέδρες, και όλα αυτά περιπλέκονται μαζί με μια διευρυμένη οικονομική παραβατικότητα. Αυτό το φαινόμενο σχετίζεται βέβαια με την ιδιομορφία του εδάφους, είναι όμως επίσης και μια συνέπεια της “χοάνης της τεχνο-βιομηχανικής προόδου” που προέβλεψε ο Schmitt, η οποία έχει μεταμορφώσει τις υποβαθμισμένες και μολυσμένες περιοχές του πλανήτη σ’ ένα είδος “προαστίου”-γκέττο της παγκόσμιας οικονομίας.

Παραγκουπόλεις και απρόσωπα προάστια-γκέττο συσσωρεύουν τους απόβλητους παρίες των πόλεων κι εξαπλώνονται ταχύτερα από ποτέ, πυροδοτώντας ταυτόχρονα συναγερμούς μπρος στον κίνδυνο που αντιπροσωπεύουν. Το φυτίλι φτάνει στην κοινωνική βόμβα, καθώς οι παραγκουπόλεις που περικυκλώνουν την παγκόσμια οικονομία αντιπροσωπεύουν γι αυτήν ολοένα και περισσότερο μια μαύρη τρύπα που δεν μπορεί να ελέγξει και έτσι τίθεται ως ένα μείζον πρόβλημα για τις δυνάμεις της αντιεξέγερσης. “Το μέλλον του πολέμου” σύμφωνα με το στρατιωτικό περιοδικό War College “βρίσκεται στους δρόμους, στους υπονόμους, στα κτίρια και στις γειτονιές που απαρτίζουν τις αποστερημένες πόλεις του κόσμου”. “Η ραγδαία αστικοποίηση των υποανάπτυκτων χωρών” γράφει ο ειδικός αεροπλοϊας Troy Thomas στο “Aerospace Power Journal”, δημιουργεί ένα πεδίο μάχης που είναι εξαιρετικά δύσκολο να χαρτογραφηθεί γιατί στερείται σχεδιασμού”. Ο Thomas επιχειρεί μια σύγκριση μεταξύ σύγχρονων αστικών κέντρων, τα οποία είναι “ιεραρχικά” δομημένα και των οποίων οι κεντρομώλες δομές μπορούν εύκολα να παραλύσουν μέσω αεροπορικών επιδρομών (πχ. οι βομβαρδισμοί στο Βελιγράδι) ή τρομοκρατικών επιθέσεων (τα μπόινγκ στο Μανχάτταν), και των παραγκουπόλεων στα προάστεια των υποανάπτυκτων χωρών, που αυξάνονται ραγδαία και οργανώνονται σε “αποκεντρωμένα και άτυπα υπο-δίκτυα των οποίων τα σημεία αναφοράς είναι δύσκολο να εντοπιστούν”. Παίρνοντας για παράδειγμα την “ανθρώπινη αθλιότητα” που περικυκλώνει την πόλη του Καράτσι στο Πακιστάν, ο Thomas σκιαγραφεί τις απίστευτες προκλήσεις που θέτει ένας “ασύμμετρος πόλεμος που διεξάγεται σε μη-ιεραρχικές πολεοδομικές ζώνες εναντίον ενόπλων ομάδων αποτελούμενων από συμμορίες και κινητοποιημένων απ’ την απόγνωση και την πείνα”. Αναφέρει τις εκτεταμένες παραγκουπόλεις του Λάγος στην Νιγηρία, και της Κινσάσα στο Κονγκό ως πιθανά επίγεια κολαστήρια τέτοιων ασύμμετρων πολέμων (Mike Davis, In the jungle of the cities, in Chronicles from the empire, Manifestolibri, Rome, 2004).

[…]