Η Κρίση του Αφγανιστάν και ο μετασχηματισμός του αστικού δικαίου
Μελαγχολικοί Τρωγλοδύτες
“Ένα ξεπέρασμα των ηθικών φετιχισμών μπορεί να εκπληρωθεί πρακτικά ταυτόχρονα με το ξεπέρασμα του εμπορευματικού και του νομικού φετιχισμού” – Pashukanis, Marxism & Law, 1929.
Η σφαγή της 11ης Σεπτέμβρη, ο “Πόλεμος” του Αφγανιστάν και η φαινομενικά αναπόφευκτη οικονομική ύφεση έχουν καταλυτικό ρόλο σε διάφορες δυναμικές σχέσεις που ήδη ωθούσαν το κεφάλαιο προς μια “αλλαγή παραδείγματος”. Παρακάτω θα αναλύσουμε μέρος της επίδρασής τους στο προλεταριάτο της Βρετανίας και της Ευρώπης (σχετικά με την Μέση Ανατολή και τις ΗΠΑ θα αναφερθούμε σε μελλοντικά κείμενα).
Νόμος και Δικαιοσύνη
Ως προλετάριοι άθεοι ίσως να νιώθουμε συχνά μια απόγνωση μέσα σ’ έναν κόσμο όπου ο αστικός θρησκευτικός κρετινισμός προσβάλει την νοημοσύνη μας και χρησιμοποιεί κάθε κόλπο του εμπορίου προκειμένου να αναβάλει μια αταξική παγκόσμια ανθρώπινη κοινότητα. Για παράδειγμα, όλη αυτή η κουβέντα περί “εκδίκησης” και “τιμωρίας”, που εκπηγάζει από τον Λευκό Οίκο, ίσως μας φαίνεται πολύ περίεργη. Ενόψει αυτής, φαίνεται ότι ο πολιτικός διάλογος έχει καταληφθεί από “Φονταμενταλιστές” με μια δίψα για θάνατο και αίμα. Ο “θεός τιμωρός” της παλαιάς διαθήκης έχει συμμαχήσει προσωρινά με τον “θεό της αγάπης” της καινής διαθήκης, προκειμένου να εξαπολύσουν μια σταυροφορία ενάντια στον κορανικό “θεό του μίσους”. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι στο εγγύς μέλλον, όλο και κάποια χολυγουντιανή υπερπαραγωγή θα απεικονίσει τον ανταγωνισμό ακριβώς με αυτούς τους όρους. Μια πιο προσεχτική εξέταση του θέματος, ωστόσο, θα προέτεινε ένα πιο εξεζητημένο μοντέλο που δημιουργείται με την εγκληματοποίηση νέων τομέων προλεταριακής δραστηριότητας και μίνι-ηθικών σταυροφοριών που εξαπολύονται προκειμένου να δημιουργηθεί μια κατάσταση εκτάκτου ανάγκης, διαποτισμένη με μια αίσθηση φόβου και παράνοιας.
Η κατάτμηση της έννοιας της δικαιοσύνης από τον Paul Lafargue σε ιστορικούς χρόνους, είναι ένα καλό εφαλτήριο. Στον προ-καπιταλιστικό κόσμο, το δίκαιο της άσκησης αντιποίνων κυριαρχούσε απόλυτα. Στην Έξοδο (ΧΧΙ, 23, 25) τίθεται χαρακτηριστικά: “Ζωήν αντί ζωής, οφθαλμόν αντί οφθαλμού και οδόντα αντί οδόντος”… Ο Lafargue υποστηρίζει πως μόνο αυτό “θα μπορούσε να ικανοποιήσει πλήρως το αίσθημα ισότητας των πρωτόγονων κομμουνιστκών φυλών, τα μέλη των οποίων ήταν όλα ίσα. Ωστόσο, απ’ τη στιγμή που επικράτησε η ατομική ιδιοκτησία, το αίμα δεν απαιτούσε πια αίμα, το δίκιο της ανταπόδοσης μετασχηματίστηκε, και η ιδέα της δικαιοσύνης -η οποία στις απαρχές της δεν είναι παρά μια εκδήλωση του εξισωτικού πνεύματος- τείνει, υπό την επίδραση της ιδιοκτησίας, την ανάπτυξη της οποίας υποστηρίζει, να επιτρέπει τις ανισότητες αυτές που επιφυλάσσει η ιδιοκτησία μεταξύ των ανθρώπων. Ο Lafargue ονομάζει αυτή την νέα έννοια δικαίου, κατανεμητική δικαιοσύνη.
Ίσως πλησιάζουμε λοιπόν σε μια περίοδο που η κατανεμητική δικαιοσύνη χάνει την ηγεμονία της και ίσως χρειάζεται να ενισχυεί από μια “μεταμοντέρνα” εκδοχή της ανταποδοτικής δικαιοσύνης. Αυτός ο υβριδισμός θα παρέχει στο κράτος περισσότερη ευελιξία να διαχειριστεί την προλεταριακή απειθαρχία. Αν είναι έτσι, αυτό θα ήταν κομμάτι μιας ευρύτερης στρατηγικής επαναπροσδιορισμού της έννοιας του πολίτη με όρους περισσότερων υποχρεώσεων και λιγότερων ουσιαστικών “δικαιωμάτων”. Σταδιακά και σε μικρά αυξητικά στάδια έχουμε γίνει όλοι υπήκοοι. Στις “παλιές καλές μέρες” της καπιταλιστικής βαρβαρότητες, ήμασταν όλοι αθώοι μέχρι αποδείξεως του αντιθέτου. Ακόμα κι όταν βρισκόμασταν ένοχοι, μπορούσαμε να επικαλεστούμε ελαφρυντικά στοιχεία και να σχετικοποιήσουμε τις “αμαρτίες” μας. Σήμερα, μια διογκούμενη απολυταρχική απρόσωπη μηχανή παίρνει ως δεδομένη την ενοχή μας μέχρι να κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας προκειμένου να νομιμοποιήσουμε την ύπαρξή μας. Οι τεράστιες οθόνες που σχεδιάζονται για να συνδεθούν με το λογισμικό αναγνώρισης προσώπου που θα χρησιμοποιεί το λονδρέζικο μετρό, είναι μια εκδήλωση αυτής της νέας φάσης του αστικού δικαίου.
Οι συμπολίτες μας που έχουν καταδικαστεί για κάτι στο παρελθόν, συνεπώς, θα είναι ενεργά στοχοποιημένοι σε δημόσιους χώρους, η “ντροπή” τους θα προβάλεται στους πάντες. Το ενσωματωμένο θεαματικό επανεισάγει το μεσαιωνικό σταμπάρισμα (πυροσφραγίδα). Αναλόγως, οι συνειδητοί “αλήτες” που βρέθηκαν σε μια αντικαπιταλιστική/αντιπολεμική πορεία του Εργατικού Κόμματος στο Brighton, περικυκλώθηκαν και “πετάχτηκαν έξω” πριν καν η πορεία ξεκινήσει. Σημειωτέον, αυτό έγινε με την ανοχή των αριστεριστών διοργανωτών. Ακόμα δε γνωρίζουμε ποιος ακριβώς ήταν υπεύθυνος γι’ αυτόν τον αντεπαναστατικό χειρισμό. Αν η περιφρούρηση αποτελούταν βασικά από τα ζόμπι του “Σοσιαλιστικού” “Εργατικού” Κόμματος (SWP), τότε έχουμε να κάνουμε με μια τακτική της στιγμής. Μπορούμε να εκθέσουμε τη συνεργασία του SWP με το κράτος με τον ίδιο τρόπο που η “Militant Tendency” δέχθηκε επίθεση προκειμένου να “κατονομάσει” και να “ερευνήσει” τους υπεύθυνους για τις συγκρούσεις ενάντια στα νέα φορολογικά μέτρα (anti poll tax riots). Ωστόσο, αν οι “συνεργαζόμενοι” ήταν ένας συνδυασμός γραφειοκρατών του SWP και του TUC, τότε θα πρέπει να είμαστε πιο προσεχτικοί. Το TUC ίσως να μην καλεί συχνά σε γενικές απεργίες και την ανατροπή του καπιταλισμού στις μέρες μας (!) αλλά αντίθετα με τις “χάρτινες τίγρεις” του SWP αντιπροσωπεύει ακόμα μια σημαντική κοινωνική βάση. Δεν θα επιτρέψουμε στα φιλελεύθερα-προοδευτικά σκουπίδια (είτε προκειται για το SWP, το TUC, ή κάθε βδέλλα γύρω από την Naomi Klein και τον George Monbiot) να περιθωριοποιήσουν τους επαναστάτες.
Προλεταριακό δίκαιο ή Ξεπέρασμα του νόμου;
Ο Pashukanis γράφει: “Το ξεθώριασμα ορισμένων κατηγοριών του αστικού δικαίου σε καμία περίπτωση δεν υπαινίσσεται την αντικατάστασή τους από νέες κατηγορίες προλεταριακού δικαίου, όπως και το ξεθώριασμα κατηγοριών αξίας, κεφαλαίου, κέρδους κ.ο.κ, στην μετάβαση προς τον ανεπτυγμένο σοσιαλισμό δε σημαίνει την εμφάνιση νέων προλεταριακών κατηγοριών αξίας, κεφαλαίου κ.ο.κ.” Κι έχει δίκιο. Δεν επιθυμούμε την αντικατάσταση της αστικής δικαιοσύνης με μια προλεταριακή δικαιοσύνη, ή στον ίδιο βαθμό της αστικής ηθικής, ισότητας, δικαιωμάτων και δικαίου με τα αντίστοιχά τους της εργατικής τάξης. Ένας τέτοιος δικονομικός τρόπος να αντιμετωπίζουμε τη ζωή δεν είναι παρά ένα υποκατάστατο του θεολογικού, για τον οποίο “η ανθρώπινη δικαιοσύνη παίρνει τη θέση του δόγματος και του θεϊκού δικαίου, και το κράτος τη θέση της εκκλησίας” (Engels). Ο άγιος Αντώνιος της Rebibbia (ή αλλιώς ο Antonio Negri) μπορεί να καλωσορίζει αυτή την αλλαγή από το “μοντέλο της υπερβατικότητας” στο “μοντέλο της πανταχού παρουσίας” σαν μια νίκη του προλεταριάτου (στο “Η Αυτοκρατορία” των Negri & Hardt, 2000), εμείς ξέρουμε καλύτερα όμως!
Ο νόμος λειτουργεί σε συνάρτηση με την ηθική. Στην πραγματικότητα, το ένα είναι ο καθρέπτης του άλλου. Για όσο καιρό νομικά δημιουργείται ένας τεχνικός διαχωρισμός μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού δικαίου, η ηθική στην Καντιανή της έκφραση των κατηγορηματικών προστακτικών, επανασυνδέει τη δημόσια και την ιδιωτική σφαίρα, αποσοβώντας ένα μεταξύ τους χάσμα. Ο νόμος ενισχύει αυτόν τον δυισμό γιατί προκειμένου να γίνονται αποτελεσματικές οι προστακτικές του χρειάζεται να διαχειρίζεται τους προλετάριους, τον καθέναν ξεχωριστά ως άτομο-υπήκοο. Η ηθική επιτίθεται στους προλεταρίους με το να τους ενώνει κάτω από ψεύτικα προσχήματα (πχ. ο εθνικισμός, η θρησκεία κλπ). Οι πρόσφατες ηθικές κρίσεις πανικού που εκπορεύτηκαν από την βρετανική αστική τάξη στόχευαν όλες τους υποσύνολα του προλεταριάτου. Ο πανικός του AIDS επιβάρυνε τους ομοφυλόφιλους, τις πόρνες, τους τοξικοεξαρτημένους και (στις ΗΠΑ) τους λατινόφωνους. Η καμπάνιες ενάντια στους καταυλισμούς στόχευαν του “ανέγγιχτους” της Δύσης: τους τσιγγάνους. Η καμπάνιες ενάντια στις ληστείες στο δρόμο στόχευαν τους αφρο-καραϊβικανούς προλετάριους, ενώ η υστερία για την παιδοφιλία επικεντρώθηκε στους λευκούς βρετανούς προλετάριους. Η πρόσφατη απειλή του “άνθρακα” έχει στο μάτι τους “ασιάτες” προλετάριους. Ωστόσο, το σημαντικό σχετικά με όλες αυτές τις ηθικές σταυροφορίες είναι το πόσο γρήγορα γενικεύονται προκειμένου να συμπεριλάβουν τους πάντες. Δεν πρέπει να αφήνουμε τα αφεντικά να μας στοχοποιούν έναν έναν, όπως έκαναν τόσο επιτυχημένα με τους ανθρακωρύχους, τους τυπογράφους και τους μεταλλεργάτες στα 80es.
Κατά μια έννοια, το αν οι υποχρεωτικές ταυτότητες εισηχθούν από την κυβέρνηση (στμ: στη Βρετανία μέχρι πέρισι δεν ήταν υποχρεωτικό να φέρει κάποιος δελτίο ταυτότητας πάνω του, έτσι πχ σε έναν επιτόπιο έλεγχο στο δρόμο, η αστυνομία μπορούσε να ψάξει αλλά όχι και να ρωτήσει όνομα/προσωπικά στοιχεία κλπ) ή όχι, είναι δευτερεύον. Ο πραγματικός στόχος σ’ αυτή την περίπτωση μάλλον δεν είναι η αυξανόμενη επιτήρηση (που μπορεί να επιτευχθεί ούτως ή άλλως με πολύ πιο εξεζητημένους μηχανισμούς απ’ τα απαρχαιωμένα δελτία ταυτότητας) αλλά μια υποτίμηση του προλεταριακού κοινωνικού μισθού, με την περιορισμένη πρόσβαση σε υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, και η εμπέδωση ενός κράτους φόβου/καχυποψίας. Έτσι, ξεκινόντας απ’ τους αιτούντες άσυλο θα φτάσουν γρήγορα στον καθένα μας. Η προτεινόμενη “εθελοντική” χρήση των ταυτοτήτων θα δώσει γρήγορα χώρο στην υποχρεωτική. Όταν αυτές οι επιθέσεις συνδυάζονται με νέους περιορισμούς όπως στην ελευθερία μας να κριτικάρουμε αντιδραστικούς μυστικισμούς όπως η θρησκεία, η ηλεκτρονική αδιακρισία και η περιθωριοποίηση των νομικών/δικαστικών διαδικασιών, το πλαίσιο του νέου κοινωνικού συμβολαίου γίνετια εμφανές. Περισσότερες υποχρεώσεις, λιγότερα “δικαώματα”. Στα επόμενα χρόνια, η δικαστική εξουσία ενδέχεται να γιγαντωθεί (δεδομένου του μετασχηματισμού της εθνικής κυριαρχής σε μια Ευρωπαϊκή κυριαρχία με νέους θεσμούς και όργανα) αλλά μακροπρόθεσμα είναι ο εκτελεστικός βραχίονας του κράτους που θα δει τις εξουσίες του να φτάνουν το απόλυτο.
Καθώς η σχέση μας με τον νόμο μεταμορφώνεται, χρειάζεται να επανεκτιμήσουμε τη λειτουργία των δικαστών, των δικηγόρων, του αυξανόμενου αριθμού συλλήψεων και την απάντησή μας. Οι δικηγόροι αυτοί (και μεγάλος μέρος των δικηγόρων θα προλεταριοποιείται σταδιακά) που έρχονται στο πλευρό μας δεν το κάνουν ως ειδικοί που “ξέρουν καλύτερα” αλλά ως σύντροφοι πρόθυμοι να βοηθήσουν να βγούμε απ’ τη φάκα και όπου είναι πιθανό να αντιστρέψουν τις κατηγορίες κάνοντας τη δίκη μια επίθεση στον καπιταλισμό. Εν συντομία πρέπει να απορρίψουμε τις δυο πρώτες τάσεις που αναφέρονται παρακάτω, προς χάρη μιας νέας προσέγγισής μας απέναντι στον νόμο:
Η πρώτη τάση, η “αντι-Perry Mason” [στμ: από το όνομα λογοτεχνικής δικηγόρου υπεράσπισης, που συνήθιζε να αθωώνει τους πελάτες της αποκαλύπτοντας την ενοχή κάποιου άλλου από τους χαρακτήρες του έργου] θεωρεί ότι δεν πρέπει να έχουμε καμιά συναλλαγή με τον νόμο. Κατά θλιβερή σύμπτωση, τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές, ένα από τα μέλη της εισέρχεται στη φυλακές της αυτής μεγαλειότητας, ενώ τα υπόλοιπα φαίνεται να τα έχουν χάσει μπροστά στη δικαστική αίγλη. Έπειτα υπάρχει η τάση «Ally McBeal» [τηλεοπτική δικηγόρος στις ΗΠΑ, γνωστή μάλλον για την ασχετοσύνη της στα νομικά και τις κοντές φούστες] που βλέπουν τους εαυτούς τους ως ήρωες των δικαστηρίων, και που βραχυπρόθεσμα ίσως βοηθήσουν μερικά άτομα να τη γλυτώσουν. Ωστόσο, στην πορεία, η αστική νομιμότητα ενισχύεται, καθώς κανένα από τα πολιτικά θεμέλιά της δεν τίθεται σε αμφισβήτηση. Τελικά, η «πολύ-πολύ-έξυπνη» τάση, αντιλαμβάνεται ότι όσο συλλαμβάνονται διαδηλωτές, η εργατική τάξη υποβάλλεται στην κυριαρχία της αστικής νομιμότητας, είτε της αρέσει είτε όχι. Ωστόσο, η τάση αυτή καταλαβαίνει επίσης ότι η νομική υπεράσπιση των συντρόφων μας δεν πρέπει ΠΟΤΕ να επισκιάζει τον συνολικό αγώνα, αλλά μόνο να γίνεται μια επέκτασή του. Μέχρι τώρα, έχουμε επιτεθεί μόνο στα εκτελεστικά και νομικά όργανα του κράτους. Αν το κράτος αποφασίσει να μας διασπάσει μέσω μακροχρόνιων και ενεργοβόρων νομικών μαχών, τότε το δικαστικό σύστημα θα πρέπει επίσης να τεθεί στο στόχαστρο της οργής μας. Αυτό πρέπει να γίνει με το ξεγύμνωμα των μηχανισμών της δημοκρατικής «δικαιοσύνης» χωρίς να ρισκάρουμε συλλήψεις συντρόφων. Η προσέγγισή μας πρέπει να δείχνει την αντεργατική ταξική φύση της «Πολιτικής Μηδενικής Ανοχής», και τον τρόπο με τον οποίο αυτό που ξεκίνησε ως μια επίθεση στους μετανάστες τώρα επεκτείνεται σε ολόκληρη την τάξη. Εν συντομία, η στάση μας απέναντι στον νόμο, δεν πρέπει να είναι ούτε συμβιβαστική, ούτε αντιδραστική, αλλά δια-δραστική. Οι «κανόνες του παιχνιδιού» πρέπει να αλλάξουν, ακόμα και μέσα στα δικαστήρια.
(Afghan Series, Number 2) 18.10.01
Διεύθυνση για αλληλογραφία: Melancholic Troglodytes, c/o 56a Infoshop. 56 Crampton Street, Walworth, London SE17 3AE, United Kingdom
Email: meltrogs1(at)hotmail.com .
[σημείωση της μετάφρασης: ας έχουμε υπόψη μας ότι το κείμενο αναφέρεται στη βρετανική κοινωνική πραγματικότητα] Αντλήθηκε από το libcom.org. Βλ. ακόμα: Αφγανιστάν: μια οπιούχος κοινωνική ιστορία & Πακιστάν: μουμιοποίηση του ταξικού αγώνα; επίσης από του Melancholic Troglodytes.