Αυτοδιεύθυνση και Ισπανική Επανάσταση 1936~1937

Αυτοδιεύθυνση και Ισπανική Επανάσταση 1936~1937

Ι

“Για πρώτη φορά μετά τις απόπειρες για εγκαθίδρυση σοσιαλισμού στη Ρωσία, την Ουγγαρία και τη Γερμανία μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο επαναστατικός αγώνας των ισπανών εργατών επιδεικνύει έναν νέου τύπου μετασχηματισμό από τον καπιταλιστικό σε συλλογικό τρόπο παραγωγής, που παρά την ανολοκλήρωτη φύση του, διεξήχθη σε μια εντυπωσιακή κλίμακα”. – Karl Korsch, 1939

Τριάντα έξη χρόνια μετά τις πρώτες της νίκες (σ.τ.μ: από την χρονολογία συγγραφής του κειμένου), η Ισπανική Επανάσταση παραμένει το πιο σημαντικό από τα διάφορα υλικά πειράματα αυτοδιαχείρισης που έλαβαν χώρα αυτόν τον αιώνα. Η εμπειρία των ισπανικών εργατικών συμβουλίων γίνεται ένα σημαντικό σημείο εκκίνησης για το σύγχρονο προλεταριάτο, τόσο ως προς τις επιτυχίες όσο και ως προς τις αποτυχίες τους. Η εκτεταμένη αφομοίωση αυτής της όψης της ιστορίας της γραμμένης από το προλεταριάτο, απλά ενισχύει τον ουσιωδώς ριζοσπαστικό χαρακτήρα της. Παραχαραγμένο τόσο από τους αστούς ιστορικούς όσο κι από τους λενινιστές, και διαστρεβλωμένο από εκείνους τους αναρχικούς που το κεφαλαιοποιούν ως μια από τις “χρυσές στιγμές” τους, το επαναστατικό κίνημα στην Ισπανία συνεχίζει να αποτελεί μια πηγή ξεμπροστιάσματος της ιδεολογίας. Οι δράσεις των “ανεξέλεγκτων στοιχείων” του ισπανικού προλεταριάτου αποδεικνύονται ένα σκάνδαλο για όλα τα κόμματα. Η επανάσταση εξολοθρεύτηκε πολύ πριν την νίκη των φασιστών από μια συνδυασμένη δύναμη σταλινικών, φιλελεύθερων και “ελευθεριακών” γραφειοκρατών του ίδιου εκείνου αναρχικού κινήμαος στο όνομα του οποίου είχαν δράσει τα πιο ριζοσπαστικά στοιχεία της εργατικής τάξης. Ο ισπανικός “εμφύλιος πόλεμος” ξεκίνησε μόνο μετά την ήττα της Επανάστασης.

Η επανάσταση στην Ισπανία αναπαριστά τον τελευταίο σταθμό του παραδοσιακού προλεταριακού κινήματος και μέσα στην ιστορία της συμπυκνώνονται όλες οι θετικές όψεις του κινήματος αυτού, όπως και οι αντεπαναστατικές δυνάμεις και ιδεολογίες που στις οποίες αντιτάθηκε. Η διαμάχη που αναπτύχθηκε ανάμεσα στον λενινισμό και τα συμβούλια στη Ρωσία έμελλε να επαναληφθεί στην Ισπανία σε μια πολύ πιο εκτεταμένη και ισχυρή κλίμακα. Ανακαλύπτοντας εκ νέου τις συμβουλιακές μορφές στην ίδια την πρακτική του, το ισπανικό προλεταριάτο ήταν ο κληρονόμος της Κροστάνδης και των συμβουλίων στη Γερμανία και την Ιταλία. Με τα ισπανικά συμβούλια το επαναστατικό κίνημα που είχε ηττηθεί από τη σοσιαλ-δημοκρατία και τον μπολσεβικισμό επανεμφανίστηκε. Η Ισπανική Επανάσταση ήταν ένας διεθνής αγώνας, όχι μόνο με την έννοια ότι οι μαχητές του προέρχονταν από πολλές χώρες, αλλά γιατί η ύπαρξή της στάθηκε στο κέντρο της αντιπαράθεσης με όλες τις εξουσίες που διεύθυναν τον κόσμο. Όπως παρατήρησε ο ιταλός αναρχικός Berneri: “Σήμερα πολεμάμε ενάντια στο Burgos αλλά αύριο θα χρειαστεί να πολεμήσουμε ενάντια στην Μόσχα προκειμένου να υπερασπιστούμε την ελευθερία μας”. Αυτός ο πόλεμος ενάντια στην ιεραρχία, πάνω απ’ όλα θα γινόταν ένας πόλεμος ενάντια στην ιδεολογία εν γένει.

Πριν την επανάσταση, η CNT προσπάθησε να ενσωματώσει τα συμβούλια στο ιδεολογικό της σχήμα. Το έντυπο που συνέταξε η CNT στο Συνέδριο της Σαραγόσα (Ιούνης 1936) αποτελούσε στην ουσία ένα συμβουλιακό πρόγραμμα κι αναγνώριζε τα συμβούλια ώς το βασικό όργανο της επανάστασης. Κι ενώ έβαλε μπροστά μια επαναστατική θεωρία εργατικών συμβουλίων, ωστόσο η CNT δεν ήταν μια συμβουλιακή οργάνωση – η αρχή της άμεσης δημοκρατίας κάτω από την οποία τα συμβούλια μπορούν να λειτουργούν δεν αντανακλούσε στη δομή της αναρχικής αυτής οργάνωσης. Ενώ τα μαθήματα της μπολσεβικικής αντεπανάστασης δεν ήταν άγνωστα στους ισπανούς αναρχικούς, η απόρριψη εκ μέρους τους, μιας “επαναστατικής” αναπαράστασης – ενός κόμματος που θα έπαιρνε την εξουσία στο όνομα του προλεταριάτου – ήταν μόνο επιφανειακή. Το ζήτημα της δημοκρατικής οργάνωσης ήρθε σε δεύτερη μοίρα για τον αναρχισμό. Παρά τα επιτακτικά καλέσματα για μια κοινωνική επανάσταση – στην οποία δηλαδή το προλεταριάτο θα έπαιρνε τη διαχείριση των μέσων παραγωγής χωρίς την μεσολάβηση του κράτους – που παρέμεναν στα θετικά του αναρχισμού, το πραγματικό υλικό καθήκον της πραγμάτωσης μιας τέτοιας επανάστασης ήταν πέρα από τα καλέσματα αυτά.

Η κατανόηση της ισπανικής επανάστασης, δεν είναι απλά ένα ζήτημα του να κάνουμε τις “ασυνείδητες τάσεις της συνειδητές” αλλά να εξηγήσουμε τις δράσεις ενός προλεταριάτου με υψηλή ταξική συνείδηση οι οποίες καλύφθηκαν από την ιδεολογία, ωστόσο ξεσκεπάζοντάς την. Η εμφάνιση των συμβουλίων το 1986 ήταν καρπός 50 χρόνων επαναστατικής δραστηριότητας, κάτω από την αιγίδα κυρίως, του ισπανικού αναρχικού κινήματος. Ωστόσο τα επαναστατικά γεγονότα σημάδεψαν την αποτυχία της τακτικής των αναρχικών. Οι απαλλοτριώσεις του Ιούλη ήταν μια απάντηση στο φασιστικό πραξικόπημα κι όχι αναρχική εξέγερση. Η πίστη των αναρχικών στις αποκαλυπτικές δυνάμεις μιας γενικής απεργίας αποδείχτηκαν σε μεγάλο βαθμό χίμαιρες. Η CNT-FAI απέτυχε, εξέγερση μετά την εξέγερση, να επεκτείνει το γεωγραφικό πεδίο της επανάστασης πέρα από τα περιορισμένα όρια μερικών πόλεων ή επαρχιών. Στα 1936, η ιδεολογία του αναρχοσυνδικαλισμού αποδείχτηκε ξεπερασμένη. Η αυθόρμητη ανάπτυξη των εργατικών συμβουλίων στη διάρκεια της αραγονέζικης εξέγερσης του 1983 και οι ανταρσίες των αστουριανών ανθρακορύχων αναπαριστούσαν ένα έμπρακτο ξεπέρασμα του αναρχοσυνδικαλιστικού προγράμματος οικοδόμησης μιας επαναστατικής κοινωνίας βασισμένης στα συνδικάτα. Οι επαναστατικές επιτροπές στην Αραγώνα και τις Αστουρίες, που είχαν μετατραπεί σε κοινωνικές και οικονομικές εξουσίες επιπλέον με τις στρατιωτικές δυνατότητές τους, επρόκειτο να επανεμφανιστούν σε όλη τη Δημοκρατική Ισπανία τον Ιούλη του 1986 και η ύπαρξή τους απείλησε την ηγεσία της CNT-FAI όσο και την δημοκρατική κυβέρνηση.

Από τις απαρχές του, το αναρχικό κίνημα στην Ισπανία διατηρούσε σιωπηλά μια ιεραρχική δομή που ενσωμάτωνε έναν δυιστικό διαχωρισμό πολιτικών και οικονομικών τομέων. Ενώ το αναρχικό συνδικάτο, η CNT (Γενική Συνομοσπονδία Εργασίας) είχε σκοπό την οργάνωση της εργατικής τάξης για την προετοιμασία της κοινωνικής επανάστασης, η πρόσφατα σχηματισμένη FAI (Ομοσπονδία Αναρχικών Ιβηρικής) θα στελέχωνε μια “μειοψηφία συνείδησης” αναρχικών αγωνιστών. Η CNT-FAI σχεδιάστηκε βάσει μιας ελιτίστικης αντίληψης περί οργάνωσης, παρόμοια με την Σοσιαλ-δημοκρατική Συμμαχία του Bakunin, την οποία περιέγραψε ο ίδιος ως συνιστάμενη από “ομοσπονδίες εργαζομένων, που σχηματίζουν ελεύθερες ενώσεις η μια με την άλλη, με έναν μικρό κρυφό επαναστατικό κορμό που τις οδηγεί και ελέγχει”. Η παράνομη FAI είδε τον εαυτό της ως μια “μηχανή που παράγει την ποσότητα της αναγκαίας ενέργειας προκειμένου να κινητοποιηθούν τα συνδικάτα προς την κατεύθυνση που αρμόζει περισσότερο στην προσμονή της Ανθρωπότητας για ανανέωση και χειραφέτηση”. Στην πράξη, αυτή η οργάνωση έμελλε να δράσει σαν μια ημι-λενινιστική κομματική πρωτοπορεία και οι λανθάνουσες ιεραρχικές διαιρέσεις της CNT-FAI στο σύνολό της, θα γίνονταν μια κοινωνική πραγματικότητα μετά τον Ιούλη του 1936. Η τεράστια επαναστατική δραστηριότητα των αναρχικών μαζών επρόκειτο να μεταστραφεί σε έναν αγώνα στον οποίο η επίσημη CNT-FAI θα έπαιρνε το μέρος του αστικού δημοκρατικού κράτους και του νέου συμμάχου του: του Κομμουνιστικού Κόμματος. Ό,τι επετεύχθη από τα εργοστασιακά συμβούλια, τις αγροτικές κολλεκτίβες και τις εργατικές πολιτιφυλακές το έτος 1936~7 ήταν παρά κι ενάντια στις πολιτικές και τις δραστηριότητες των επίσημων αναρχικών οργανώσεων. Ωστόσο, παρά τα εμπόδια που βρήκε στο δρόμο του, το κίνημα για την αυτοδιεύθυνση παρέχει το πιο καθαρό ιστορικό παράδειγμα αυθεντικού σοσιαλισμού.

ΙΙ

“Η επίγνωση ότι ήταν έτοιμοι να ανατινάξουν το ιστορικό συνεχές είναι χαρακτηριστικό των επαναστατικών τάξεων τη στιγμή των δράσεών τους”. – W. Benjamin

Η ιστορική έκρηξη που αποτέλεσε η Ισπανική Επανάσταση δεν μπορεί να ερμηνευτεί μέσα από το βολικό σχήμα ενός “εμφυλίου πολέμου”. Αναπαριστούσε το ξετύλιγμα ενός συνεπούς ταξικού αγώνα στον οποίο το ισπανικό προλεταριάτο συμμετείχε τόσο για τον εαυτό του όσο κι ενάντια στον Franco. Η φασιστική άνοδος απαντήθηκε, όχι από την ούτως ή άλλως ανίκανη δημοκρατική κυβέρνηση, αλλά από μια λαϊκή εξέγερση που περιλάμβανε άνδρες, γυναίκες και νεολαία και κατέστρεψε σε λιγότερο από έναν μήνα, ολόκληρη την μήτρα της ισπανικής κοινωνίας. Το ένοπλο προλεταριάτο του Ιούλη κατάφερε μια εκ των πραγμάτων κατάλυση της Εκκλησίας και του Κράτους και αντικατέστησε τους καπιταλιστικούς τρόπους παραγωγής με δικές του οικονομικές και κοινωνικές μορφές. Στο έτος που ακολούθησε, τα συμβούλια που ίδρυσε η εργατική τάξη έγιναν μια τρίτη δύναμη που πολεμούσε τόσο ενάντια στους φασίστες όσο κι ενάντια στη δημοκρατική κυβέρνηση για να ξανά-επιβάλλει την εξουσία της. Η επιτυχία των εργατικών και αγροτικών πολιτοφυλακών δεν μπορεί να μετρηθεί με καθαρά στρατιωτικούς όρους. Ενώ αντιτάσσονταν στην φασιστική προέλαση, οι πολιτοφυλακές αυτές, κι αυτό έχει την μεγαλύτερη σημασία, εισήγαγαν ένα επαναστατικό πρόγραμμα απαλλοτριώσεων και κολλεκτιβοποίησης. Το σύνθημα “πόλεμος κι επανάσταση μαζί” έγινε η βάση των δράσεών τους. Οπουδήποτε, παντού στην δημοκρατική Ισπανία, οι εργάτες καταλάμβαναν τα εργοστάσια, οι αγρότες κολλεκτιβοποιούσαν τη γη τους, και μια επαναστατική δύναμη είχε οργανωθεί ώστε να γενικεύσει και να υπερασπιστεί την επανάσταση: “Έχουμε έναν νέο κόσμο στις καρδιές μας, έναν κόσμο που μεγαλώνει αυτή τη στιγμή που μιλάμε” – B. Durruti.

Η περίοδος της επαναστατικής κατάληψης που ξεκίνησε τον Ιούλη δείχνει και τη ζωσιμότητα της συμβουλιακής μορφής. Τα ισπανικά συμβούλια (αντίθετα με τα προγενέστερά τους σε Ρωσία, Γερμανία και Ιταλία) στάθηκαν ικανά να θέσουν το ζήτημα της αυτοδιεύθυνσης έμπρακτα, πέρα από τον αναγκαστικό οπλισμό των εργατών στην οργάνωση της παραγωγής. Στις εκβιομηχανισμένες περιοχές της Καταλωνίας, παραδοσιακό θύλακα των αναρχικών, το προλεταριάτο φάνηκε ικανό να διευθύνει και να εξελίξει μια σύγχρονη αστική οικονομία, αυξάνοντας την παραγωγικότητα ενώ διατήρησε τις απαραίτητες υπηρεσίες για τον πληθυσμό – η επαναστατική Βαρκελώνη είναι μάρτυρας της επιτυχίας της αυτοδιεύθυνσης στην Ισπανία. Παρόμοια αποτελέσματα επετεύχθηκαν στις αγροτικές περιοχές της Αραγώνας και της Βαλένθια, όπου σύγχρονες τεχνικές αγρο-καλλιέργειας εισήγχθηκαν κατά τη διαδικασία της κολλεκτιβοποίησης. Οι ριζοσπαστικές όψεις αυτής της κίνησης, ωστόσο, δεν ήταν ο απλός εξ-ορθολογισμός της ισπανικής οικονομίας αλλά η απόπειρα που έγινε ώστε να πραγματωθεί έμπρακτα μια κριτική της πολιτικής οικονομίας. Από το ξεκίνημα των καταλήψεων, το ισπανικό προλεταριάτο προέταξε έναν ελευθεριακό κομμουνισμό στον οποίο το χρήμα και η εμπορευματοποιημένη εργασία καταργήθηκαν. Παρά τις ομολογουμένως πρωτόγονες οικονομικές συνθήκες, τα ισπανικά συμβούλια και οι κολλεκτίβες στάθηκαν ικανές να διαχειριστούν ένα σύστημα διανομών και συναλλαγών που αναπαριστούσε μια ποιοτική υπέρβαση των σχέσεων της καπιταλιστικής παραγωγής. Το δίλλημα των “οικονομικών” ή “ηθικών” κινήτρων, ένα πρόβλημα για τις γραφειοκρατικές τάξεις των ψευδο-σοσιαλιστικών χωρών δεν εμφανίστηκε στην επαναστατική Ισπανία. Η ριζοσπαστική μετάφραση του ρητού “από τον καθένα σύμφωνα με τις ικανότητές του, στον καθένα σύμφωνα με τις ανάγκες του” σε πραγματικότητα ήταν αρκετό κίνητρο για το προλεταριάτο, για να ανταπεξέλθει και να ξεπεράσει στην πραγματικότητα τις ανάγκες που του επέβαλε ο πόλεμος.

Η αυθόρμητη ικανότητα οργάνωσης που επέδειξε το ισπανικό προλεταριάτο στη διάρκεια της επαναστατικής περιόδου, κατέρριψε, μια για πάντα, τα λενινιστικά ψεύδη για μια υποτιθέμενη ανάγκη της “σωστής ηγεσίας”. Η εξάσκηση άμεσης εξουσίας επί των μέσων παραγωγής συνοδεύτηκε από την εγκαθίδρυση μιας άμεσης δημοκρατίας του προλεταριάτου στην οποία τα βασικά όργανα εξουσίας ήταν τα συμβούλια -“επαναστατικές επιτροπές που σχηματίζουν οι άνθρωποι για να διεξάγουν την επανάσταση” – CNT, 20 Δεκέμβρη 1936… Παρά τις διαφορές στα κατά περίπτωση χαρακτηριστικά τους, τα συμβούλια και οι κολλεκτίβες, λειτουργούσαν ουσιαστικά στην ίδια βάση: εκλογή εκπροσώπων ώστε να εφαρμόσουν συγκεκριμένα καθήκοντα και να συντονίσουν την παραγωγή – αυτοί οι εκπρόσωποι είχαν περιορισμένες εξουσίες και ήταν άμεσα ανακλητοί από τις γενικές συνελεύσεις των εργατών και αγροτών, στις οποίες λαμβάνονταν όλες οι σημαντικές αποφάσεις. Πέρα από την εγκαθίδρυση μιας εσωτερικής δημοκρατίας, τα συμβούλια στόχευαν να επεκτείνουν την εξουσία τους συντονίζοντας τις δράσεις τους μεταξύ τους. Ανάμεσα στα εργοστασιακά συμβούλια και τις αγροτικές κολλεκτίβες δημιουργούνταν ενότητα, όχι μόνο στις πολιτοφυλακές όπου εργάτες κι αγρότες πολεμούσαν ο ένας στο πλευρό του άλλου, αλλά στην πραγματική ομοσπονδία των κινημάτων και την εκλογή εκπροσώπων. Ενώ οι αστοί κοινωνιολόγοι και ιστορικοί αποπειράθηκαν να σκιαγραφήσουν την επαναστατική δραστηριότητα των αναρχικών χωρικών ως ένα “πρωτόγονα θρησκευτικό κίνημα”, πρέπει κανείς να εξετάσει το Πρόγραμμα της Ομοσπονδίας των Αραγονέζικων Κολλεκτίβων προκειμένου να αντιληφθεί την προχωρημένη συνείδηση του αγροτικού προλεταριάτου: “Προτείνουμε την κατάργηση των τοπικών συνόρων των ιδιοκτησιών που καλλιεργούμε… οι μη-απασχολημένες ομάδες εργασίας θα χρησιμοποιούνται για να ενισχυθούν οι κολλεκτίβες που έχουν έλλειψη εργατικής δύναμης”. Το ισπανικό κίνημα για αυτοδιεύθυνση δεν ήταν ένα απλό αίτημα τοπικής αυτονομίας – η συμβουλιακή ομοσπονδία σχεδιάστηκε έτσι ώστε να υπονομεύσει την παραδοσιακή εξουσία στην ολότητά της.

Η μορφή με την οποία εμφανίστηκαν τα συμβούλια ήταν άμεσα συνδεδεμένη με την οργάνωση των εργατικών πολιτοφυλακών όπου οι αρχές της άμεσης δημοκρατίας αναπτύχθηκαν πρώτα. Τον Ιούλη, οι ένοπλες ταξιαρχίες του ισπανικού προλεταριάτου ήταν, εκ των πραγμάτων, η Επανάσταση. Η λειτουργία τους ήταν τόσο κοινωνική όσο και στρατιωτική. Η ρευστοποίηση των αστικών στοιχείων από τις πολιτοφυλακές δεν έγινε “προς υπεράσπιση της δημοκρατίας” αλλά ως ένα πρώτο βήμα για να αποτελέσουν μέρος ενός συμβατικού στρατού. Καθεαυτή, η δομή της πολιτοφυλακής αναπαριστά μια ριζική ρήξη με τις συμβατικές πολεμικές τακτικές, απλά διότι οργανώνεται μέσα στις επαναστατικές δημοκρατικές γραμμές. Όπως οι εξεγερμένες στρατιές της Ρωσικής και της Γερμανικής Επανάστασης, οι ισπανικές πολιτοφυλακές αναπαριστούν τον ένοπλο βραχίονα της συμβουλιακής εξουσίας. Τα στρατιωτικά συμβούλια, όπως ακριβώς οι εργοστασιακές συνελεύσεις και οι κολλεκτίβες, εκλέγουν τους άμεσα ανακλητούς εκπροσώπους τους. Ο μη-ιεραρχικός χαρακτήρας αυτών των πολιτοφυλακών είναι φανερός όπως προκύπτει από το γεγονός ότι δεν υπάρχουν διαφορετικοί βαθμοί ή διαφορές στους μισθούς. Η ιστορία των ισπανικών πολιτοφυλακών παραμένει ένα υπόδειγμα ένοπλης προλεταριακής εξουσίας: Οι επαναστατικές ταξιαρχίες αντιστάθηκαν σε κάθε προσπάθεια “στρατιωτικοποίησης”, σχεδιασμένης να τις μετατρέψει σε μονάδες συμβατικού, τακτικού στρατού, μέχρι το τέλος. Αναλόγως, το σύνθημά τους ήταν: “Πολιτοφύλακες, ναι! Στρατιώτες, ποτέ!”.

ΙΙΙ

“Πρέπει να διεξάγουμε μια ολική επανάσταση. Η απαλλοτρίωση πρέπει να είναι επίσης ολική. Δεν ήρθε η ώρα να κοιμηθούμε, αλλά να χτίσουμε… Αν ο ισπανός εργάτης δεν φτιάξει την ελευθερία του, το κράτος θα διατηρήσει και θα ξαναχτίσει την εξουσία της κυβέρνησης, καταστέφοντας κομμάτι-κομμάτι τις κατακτήσεις που έγιναν με κόστος χιλιάδες πράξεις ηρωισμού” – Solidaridad Obrera (Εργατική Αλληλεγγύη) 26 Αυγούστου 1936.

Παρά την ταχύτατη ανάπτυξη των εργατικών πολιτοφυλακών στη δημοκρατική ισπανία, η κοινωνική επανάσταση που ξεκίνησε τον Ιούλη απέτυχε να εγκαθιδρύσει την απόλυτη εξουσία των συμβουλίων. Όταν η δημοκρατική κυβέρνηση είχε αποδυναμωθεί αρκετά, δεν απέβη τελικά υπέρ του προλεταριάτου. Μετά τον Ιούλη, στην “αντιφασιστική” Ισπανία υπήρξε ένας δυισμός εξουσίας ανάμεσα στις δυνάμεις μιας νέας επαναστατικής τάξης και τα υπολείματα της αστική δημοκρατίας. Τα συμβούλια του Ιούλη είχαν εμφανώς αποσταθεροποιήσει την κυβέρνηση και είχαν έμπρακτα ξεπεράσει τη συνδικαλιστική δομή της CNT-FAI. Ηττήθηκαν στο βαθμό που απέτυχαν να αναγνωρίσουν την αναγκαιότητα σταθεροποίησης της εξουσίας τους – μια σταθεροποίηση που θα σήμαινε αναπόφευκτα την εγκατάλειψη κάθε παραδοσιακής οργάνωσης. Παρότι το αστουριανό σύνθημα UHP (ενωθείτε αδέρφια προλετάριοι!) επανεμφανίστηκε τον Ιούλη ενώνοντας διάφορους τομείς του προλεταριάτου γύρω από ένα κοινό πρόγραμμα επαναστατικής δράσης, οι ιδεολογικές διαμάχες γρήγορα εκδηλώθηκαν ξανά παρεμποδίζοντας κάθε ενότητα διαρκείας. Το προλεταριάτο μοιράστηκε ανάμεσα στις κομματικές γραμμές, και οι αναρχικές δομές και το POUM (ένα μικρό μαρξιστικό κόμμα) ήταν οι μόνοι που μπορούσαν να υποστηρίξουν την Επανάσταση. Παρόλα αυτά, το επαναστατικό προλεταριάτο ήταν πλειοψηφικό, δυστυχώς όμως, δεν επωφελήθηκε από τη θέση του αυτή. Μια λάνθασμένη εναπόθεση της εμπιστοσύνης του στην ηγεσία της CNT-FAI οδήγησε σε μια κατάσταση όπου οι αναρχικές μάζες συναινούσαν στη σταδιακή απώλεια της δύναμής τους. Επικαλούμενη τα σταλινικά καλέσματα για “ενότητα” και “πειθαρχία” η CNT-FAI τάχθηκε στο να πείσει το προλεταριάτο ότι ο εκμηδενισμός των συμβουλίων και των πολιτοφυλακών ήταν μια αναγκαιότητα επιβεβλημένη από τις απαιτήσεις του εμφυλίου πολέμου.

Ενώ το αναρχικό προλεταριάτο ανέλαβε την ανοικοδόμηση της κοινωνίας πάνω στις αρχές της αυτοδιεύθυνσης, η επίσημη CNT-FAI προετοίμαζε το έδαφος για τον συμβιβασμό. Η πολιτική συνεργασιών των αναρχο-γραφειοκρατών έγινε σαφής όταν άφησαν κατά μέρους την αντικρατική ιδεολογία τους και πραγματικά μπήκαν στην κυβέρνηση. Παίζοντας το παιχνίδι των σταλινικών, που οργάνωναν ταχύτατα την δημοκρατική μικρο-αστική τάξη σε ένα αντεπαναστατικό κίνημα, οι υπουργοί της CNT συναίνεσαν στις κυβερνητικές ενέργειες ενάντια στα συμβούλια. Σε μια προσπάθεια να αντικατασταθούν τα συμβούλια του προλεταριάτου, δημιουργήθηκαν δημοτικά συμβούλια, εμπνευσμένα από την κυβέρνηση, στα οποία συμμετείχαν με τεράστια ποσοστά εκπρόσωποι της UGT και του Κομμουνιστικού Κόμματος. Επιπροσθέτως, η ηγεσία της CNT βοήθησε να περάσει το Διάταγμα Κολλεκτιβοποίησης στις 24 Οκτώβρη του 1986, που περιόριζε την εξουσία των συμβουλίων. Στη θέση της αυτοδιεύθυνσης πρότειναν την εγκαθίδρυση μιας μορφής “εργατικού ελέγχου” στην οποία οι εργατικές επιτροπές έπαιζαν έναν αποκλειστικά συμβουλευτικό ρόλο.

Η αποτυχία της Ισπανικής Επανάστασης έγκειται στην ανικανότητά της να επεκταθεί σε σημείο ώστε τα συμβούλια και οι πολιτοφυλακές να πάρουν τον πλήρη έλεγχο στο επαναστατικό κίνημα και, κατά συνέπεια, σε όλη την δημοκρατική Ισπανία. Αν και υπήρξαν απολύτως επιτυχημένα στην οργάνωση στρατιωτικών και οικονομικών ζητημάτων, τα ισπανικά συμβούλια απέτυχαν στο να δώσουν μια θετική πρακτική και θεωρητική έκφραση στην ίδια την ύπαρξή τους. Ανίκανα να αυτο-προσδιοριστούν σε σχέση με την CNT-FAI, παραγκωνίστηκαν παντού. Κάθε προσπάθεια στη δράση ενάντια στους εχθρούς της Επανάστασης στο δημοκρατικό στρατόπεδο αποθαρρύνθηκε. Οι σταλινικοί και φιλελεύθεροι στάθηκαν ικανοί να αναστήσουν τους μηχανισμούς της κυβέρνησης που φάνηκε να έχουν αποδυναμωθεί. Οι επιτυχημένοι δημοκρατικοί υπουργοί σαμποτάραν τις προσπάθειες για αυτοδιεύθυνση, αρνούμενοι πίστωση στα εργοστάσια κλπ., χωρις κάποιο σοβαρό αντίλογο – οι αναρχικές πολιτοφυλακές στις οποίες δεν παρέχονταν όπλα, δεν αφόπλισαν αυτούς που προετοίμαζαν την καθυπόταξή τους. Η καταστροφή της Ισπανικής Επανάστασης δεν προχώρησε φυσικά, χωρίς αντίσταση, αλλά η αναγνώριση από το προλεταριάτο της προδοσίας του δεν ήρθε παρά πολύ μετά τα πρώτα βήματα ενάντια στα συμβούλια και τις πολιτοφυλακές. Ο Berneri ήταν από τους πρώτους που έθεσαν ανοιχτά το κρίσιμο ερώτημα σχετικά με την επανάσταση σε ένα ανοιχτό γράμα προς την αναρχική πολιτικό Montseny έγραφε: “Το δίλημμα, πόλεμος ή επανάσταση, δεν έχει πλέον νόημα. Το μόνο δίλημμα είναι αυτό: Είτε νίκη επί του Franco μέσα από έναν επαναστατικό πόλεμο ή ήττα. Το πρόβλημα για σένα και τους άλλους συντρόφους είναι να διαλέξουν ανάμεσα στις Βερσαλλίες του Θιέρσου και το Παρίσι της Κομμούνας, πριν ο Θίερσος και ο Βίσμαρκ συνάψουν την ιερή συμμαχία τους”. Δυστυχώς, οι δυνάμεις του ισπανού Θιέρσου είχαν ήδη δράσει. Η αριστερόστροφη τάση των αναρχικών μαζών που συνεργάζονταν με τους αγωνιστές του POUM δεν προέβαλλαν ιδιαίτερη αντίσταση μέχρι τις αρχές του 1937. Η αριστερόστροφη αναρχική ομάδα “Οι Φίλοι του Durruti” πρωταγωνίστησε σε μια διευρυμένη αγκιτάτσια ανάμεσα στις εργατικές πολιτοφυλακές για μια υπεράσπιση της Επανάστασης, όμως μέχρι τότε η πρωτοβουλία είχε περάσει από τα χέρια του προλεταριάτου στις δυνάμεις των εχθρών του.

Η εκστρατία των αστικών δημοκρατικών δυνάμεων (κυβέρνηση, Κομμουνιστικά και Σοσιαλιστικά κόμματα) ενάντια στα εργατικά συμβούλια έγινε πρακτικά βίαια τον Μάη του 1937 όταν οι σταλινικοί και καταλανοί εθνικιστές επιτέθηκαν στο αυτοδιευθυνόμενο τηλεφωνικό κέντρο της Βαρκελώνης. Αυτό που ακολούθησε την ενέργεια αυτή, ήταν μια αυθόρμητη εξέγερση της εργατικής τάξης της πόλης προς υπεράσπιση της Επανάστασης. Υψώθηκαν ξανά οδοφράγματα, αφοπλίστηκε η αστυνομία και ένοπλοι εργάτες πήραν τον έλεγχο της πόλης. Στο σημείο αυτό, η αντεπανάσταση θα μπορούσε να είχε αντιστραφεί, τουλάχιστον στην Καταλωνία. Οι αναρχικές πολιτοφυλακές από το μέτωπο της Αραγώνας ήταν έτοιμες να προελάσουν στην Βαρκελώνη – και η νίκη δε θα ήταν καθόλου σίγουρη για τη κυβέρνηση και τους σταλινικούς. Οι εργάτες της Βαρκελώνης, ωστόσο, παρέμειναν σε μια αυστηρά αμυντική θέση και δίστασαν να κινηθούν πέρα από τις περιοχές τους. Αυτό το αδιέξοδο δούλεψε προς όφελος όσων ήθελαν να καθυσηχάσουν την κατάσταση και, όπως πριν, η κεντρική ηγεσία της CNT-FAI θα προσέφερε τις υπηρεσίες της στη “συμφιλίωση” – από την αρχή της εξέγερσης, αυτοί οι επαναφομοιωτές πίεζαν τους εργάτες να διαλύσουν τα οδοφράγματα και να επιστρέψουν στις δουλειές τους. Η CNT βρήκε απέναντί της, στο πρόγραμμα ειρήνευσης που προωθούσε, τους Φίλους του Durruti και άλλους που καλούσαν για μια υπεράσπιση των συμβουλίων και μια νικηφόρα κατάληξη της σύγκρουσης. Παρά την αντίσταση, η CNT συνέχισε τις προσπάθειές της να “επικρατήσει η μετριοπάθεια” στη σύγκρουση και εμπόδιζε τις αναρχικές πολιτοφυλακές να εισέλθουν στην πόλη. Έτσι, απομονωμένοι από κάθε εξωτερική υποστήριξη, οι εξεγερμένοι της Βαρκελώνης περικυκλώθηκαν εύκολα. Ενώ η CNT καλούσε για μια “επιστροφή στην ομαλότητα”, οι σταλινικοί πράκτορες έθεσαν σε εφαρμογή τις μέχρι σήμερα τυπικές μεθόδους καταστολής τους, δολοφονώντας επιλεγμένες ομάδες από τα πιο ριζοσπαστικά στοιχεία και αφοπλίζοντας τους εργάτες, εγκαθιδρύοντας έτσι τη δική τους “ενότητα”. Στους μήνες μετά τον Μάη, αυτές οι μέθοδοι επιστρατεύτηκαν σε όλη τη δημοκρατική Ισπανία: Τα στρατεύματα του Lister τσάκισαν τις αγροτικές κολλεκτίβες, οι πολιτοφυλακές διαλύθηκαν, το POUM κυνηγήθηκε και η CNT, πλέον άχρηστη, διώχθηκε από την κυβέρνηση. Τα συμβούλια ηττήθηκαν μέσα σε έναν χρόνο από την εμφάνισή τους. Οι “χιλιάδες πράξεις ηρωισμού” του ισπανικού προλεταριάτου δεν ήταν αρκετές για να εμποδίσουν την νίκη της αντεπανάστασης.

IV

Αυτό που ήταν τόσο δύσκολο να επιτευχθεί στην Ισπανία το 1936, σήμερα γίνεται το ελάχιστο απόλυτο για κάθε προλεταριακή επανάσταση. Η εμπειρία των ισπανών εργατικών συμβουλίων παρέχει ένα παράδειγμα μόνο της εκκίνησης μιας προλεταριακής εξουσίας. Τα τεχνικά εφόδια της σημερινής καπιταλιστικής κοινωνίας θα επιτρέψουν στο σύγχρονο προλεταριάτο να κατορθώσει μέσα σε λίγες μέρες αυτό που οι ισπανοί επαναστάτες δεν μπόρεσαν να ολοκληρώσουν ποτέ – την αυτοδιεύθυνση των μέσων παραγωγής. Οι πιθανότητες για τον ριζικό μετασχηματισμό της κοινωνίας είναι πολύ μεγαλύτερες τώρα εξ αιτίας του οικονομικού ζητήματος και πρέπει να γίνουν κοινός τόπος. Ενώ στην ισπανία η “πλήρης απασχόληση” ήταν ένας επαναστατικός στόχος, η επιτυχία κάθε μελλοντικού συμβουλίου θα μετριέται με τις έμπρακτες προσπάθειές του να εξαλείψει την εργασία το δυνατόν περισσότερο. Λόγω των ακραίων και έκτακτων συνθηκών στις οποίες έλαβε χώρα, η Ισπανική Επανάσταση δεν ήταν ποτέ μια γιορτή, ούτε καν στο σημείο που ήταν μια γιορτή η Κομμούνα. Η ευχαρίστηση που αρνήθηκε τον εαυτό της στο ισπανικό προλεταριάτο περιμένει τους επαναστάτες του σήμερα.

Πέρα από την οικονομική και τεχνική ανάπτυξη που διαχωρίζει το σύγχρονο προλεταριάτο από την παράδοση των ισπανικών συμβουλίων, παραμένει ακόμα ένας ουσιώδης σύνδεσμος: πολλά από τα προβλήματα που αντιμετωπίστηκαν το 1936 θα συνεχίσουν να μπαίνουν στο δρόμο κάθε επαναστατικού κινήματος. Στην ήττα του, το ισπανικό προλεταριάτο καταδεικνύει τον ρόλο που έπαιξαν οι εχθροί μέσα από τις γραμμές του προλεταριάτου, επαναφομοιωτές που δεν είναι τόσο εύκολα αναγνωρίσιμοι όσο οι παλιάτσοι των διαφόρων λενινιστικών κομμάτων. Όπως δείχνει η Ισπανία, η συμβουλιακή εξουσία δεν έχει πάντοτε απέναντί της έναν εξωτερικό “κακό” που παίζουν βολικά οι διάφοροι Noske και οι Trotsky αυτού του κόσμου. Τα συμβούλια μπορούν να αυτοκαταστραφούν αν αποτύχουν να γίνουν επιθετικά και να εγκαθιδρύσουν την εξουσία τους παντού. Το σύγχρονο προλεταριάτο θα αποφύγει την μοίρα της επαναστατικής Κροστάνδης ή της Βαρκελώνης μόνο μέσα από μια αντίληψη της σπουδαιότητας των καθηκόντων που το περιμένουν. Οι παραδειγματικές ενέργειες των ισπανικών συμβουλίων και πολιτοφυλακών δεν αντισταθμίζουν την αποτυχία του ισπανικού προλεταριάτου να συλλάβει τα εμπόδια που ακόμα ορθώνονται στο δρόμο του. Η ριζοσπαστική ιστορία του μέλλοντος θα είναι συνειδητή ή δε θα είναι τίποτα.

PointBlank!

(http://www.geocities.com/Athens/Acropolis/8195/blasts/pointblank/pointblank2.htm)

Μετάφραση: …για τη διάδοση της μεταδοτικής λύσσας, Δεκέμβρης 2007