Σεργκέι Νετσάγιεφ – Βλαντιμίρ Σερεμπρένικοφ
Από το κύριο άρθρο του περιοδικού Obscina (Κομμούνα)
Η γενιά στην οποία ανήκε ο Χέρτσεν ήταν η έσχατη εκδήλωση της φιλελευθερίζουσας αριστοκρατίας. Ο θεωρητικός ριζοσπαστισμός της ήταν ένα άνθος θερμοκηπίου, φυτεμένο και μεγαλωμένο μέσα σε μια τεχνητή ατμόσφαιρα που το έκανε να ζει. Μαραινόταν όμως από την πρώτη του επαφή με τον ελεύθερο αέρα και την πραγματική ατμόσφαιρα της πρακτικής δράσης. Οι άνθρωποι της γενιάς αυτής κριτίκαραν, χλεύαζαν την υπάρχουσα κοινωνική τάξη με την καυστική επιδεξιότητα που συναντά κανείς στα σαλόνια και με μια απαρχαιωμένη ποιητική γλώσσα. Ήταν ευχαριστημένοι με τον ρόλο τους.
Σεπτέμβρης, 1870
Σεργκέι Νετσάγιεφ
Ανοιχτή επιστολή στον Μπακούνιν και στον Ογκάρεφ
Πολίτες,
Επειδή δεν βλέπω να υπάρχει δυνατότητα να σας συναντήσω σύντομα, απευθύνομαι σε σας μέσω της κόρης του Χέρτσεν, που διαχειρίζεται το ταμείο μας, και σας παρακαλώ να μεταβιβάσετε στη διεύθυνση της Obscina το υπόλοιπο του κεφαλαίου , του οποίου ένα μέρος μου δόθηκε ενώ ζούσε ακόμη ο Χέρτσεν και ένα άλλο μέρος εδώ και λίγο καιρό.
Επωφελούμαι της ευκαιρίας για να σας πω ότι, παρά τις διαφορετικές απόψεις μας όσον αφορά τους πολιτικούς σκοπούς και μέσα, διαφορές που εμφανίστηκαν όταν φτάσαμε στο ζήτημα της πρακτικής, η οποία απαιτεί όχι μόνο θεωρητικό ριζοσπαστισμό αλλά και πρακτικό πνεύμα (και αρνούμενος στο εξής κάθε πολιτική αλληλεγγύη μαζί σας), δεν έπαψα μολαταύτα να σας θεωρώ εκπροσώπους μιας γενιάς η οποία, δυστυχώς, φεύγει από τη σκηνή της ιστορίας δίχως να αφήσει ίχνη. Οι συλλήψεις της γενιάς σας, πολίτες (συλλήψεις που δεν έχουν τις ρίζες τους στη ζωή σας ούτε στην [κοινωνική] κατάστασή σας και που τις έχετε πάρει απ’ έξω, βρίσκονται σε πλήρη ασυμφωνία με την υλική σας κατάσταση, τόσο που ποτέ δεν μπορέσατε να τις εφαρμόσετε στην πρακτική) – οι συλλήψεις αυτές, λέω, μολαταύτα σας έσωσαν, τουλάχιστον μερικούς από εσάς, από τον βόρβορο και τη λάσπη στην οποία έπεσαν οι πρώην συνάδελφοί σας Κακτόφ, Λεόντιεφ και σία. Οι κοινωνικές πεποιθήσεις σας σάς εμπόδισαν να γίνετε οπαδοί του καταραμένου υπάρχοντος κρατικού συστήματος· μα έγιναν με τέτοιο τρόπο αντιληπτές από τη γενιά που βγήκε από μη λαϊκά περιβάλλοντα που δεν έκαναν κανέναν πραγματικό εχθρό του κράτους· και τούτο επειδή η αντίφαση που υπάρχει ανάμεσα στην επαναστατική σκέψη σας και την αριστοκρατική ζωή σας οδήγησε σε έναν απελπιστικό σκεπτικισμό και σε μια παραλυτική απογοήτευση πνευμάτων τόσο ισχυρών όσο ο Α. Χέρτσεν.
Ό,τι χρήσιμο μπορούσε να βγει από τη γενιά αυτή βρήκε την έκφρασή του στα κείμενα του εκδότη της Kolokol και στα δικά σας. Γι αυτό, βλέποντας σε σας αν όχι πραγματικούς αγωνιστές της υπόθεσής μας τουλάχιστον πιστούς οπαδούς της, θεωρώ καθήκον μου να σας φερθώ με ειλικρίνεια και εντιμότητα που θα αφαιρέσω από τη συμπεριφορά μου προς τους εχθρούς μας.
Είμαι βαθιά πεπεισμένος, πολίτες, για τη βαθύτητα του πολιτικού σας αισθητηρίου, το οποίο δεν θα σας αφήσει να οδηγηθείτε στην αγανάκτηση ή στιγμιαία στην οργή – και να παίξετε έτσι το παιχνίδι του κοινού μας εχθρού, της ρωσικής κυβέρνησης, την οποία μισείτε τόσο όσο κι εγώ. Επίσης, θεωρώ ψεύτικες τις φήμες σύμφωνα με τις οποίες στις γνώμες που εκφέρατε πρόσφατα για μένα διακρίνεται περισσότερη βίαιη αγανάκτηση παρά ορθοφροσύνη, η οποία μετριάζει, σε κάθε σοβαρό πολιτικό άνδρα, τις εξάψεις της προσωπικής δυσαρέσκειας.
Χωρίζοντας τη θέση μου από σας, πολίτες, μετά μια τελευταία εξήγηση, σας απλώνω το χέρι ως φίλος και τολμώ να ελπίζω πως δεν θα πάψω να είναι τέτοιος. Κι αυτό ακόμη περισσότερο, επειδή νομίζω ότι δεν θα υπάρξουν στο εξής συγκρούσεις μεταξύ μας στο επίπεδο της δράσης, καθώς πιστεύω απόλυτα ότι δεν θα δράσετε καθόλου πια στην πράξη υπέρ της ρωσικής επανάστασης.
Σεπτέμβρης, 1870