Αποξένωση: χαρτογραφώντας την απελπισία
Πηγή: Days of War Nights of Love – CrimethInc
Στο σύγχρονο κόσμο, ο έλεγχος εξασκείται πάνω μας αυτόματα, από τους χώρους στους οποίους ζούμε και μετακινούμαστε. Περνάμε μέσα από συγκεκριμένα τελετουργικά στη ζωή μας – εργασία, “ελεύθερος χρόνος”. κατανάλωση, υποταγή – γιατί ο κόσμος που ζούμε είναι σχεδιασμένος για να χωράει αυτά και μόνο. Ξέρουμε όλοι ότι τα εμπορικά κέντρα είναι για να ψωνίζουμε, τα γραφεία για την εργασία, τα “καθιστικά” δωμάτια για να βλέπουμε τηλεόραση, και τα σχολεία για να υπακούμε στους καθηγητές. Όλοι οι χώροι που περνάμε έχουν μια προκαθορισμένη σημασία, και το μόνο που χρειάζεται για να επαναλαμβάνουμε τις ίδιες κινήσεις είναι να κινούμαστε μέσα από τα ίδια μονοπάτια. Δύσκολα θα βρεί κανείς κάτι άλλο να κάνει στο Walmart από το να αγοράσει προϊόντα, και συνηθισμένος στο να κάνει αυτό, αδυνατεί να συλλάβει ότι μπορεί να κάνει οτιδήποτε άλλο, δε χρειάζεται βέβαια να αναφέρουμε ότι το να κάνεις οτιδήποτε άλλο εκεί εκτός από ψώνια, είναι λίγο πολύ παράνομο, αν το καλοσκεφτούμε.
Μένουν ολοένα και λιγότεροι ελεύθεροι, “υποανάπτυκτοι” χώροι στον κόσμο όπου μπορούμε να αφήσουμε τα σώματα και τα μυαλά μας ελεύθερα. Σχεδόν κάθε μέρος όπου μπορούμε να πάμε ανήκει σε κάποιο πρόσωπο ή ομάδα που έχει ήδη καθορίσει μια λειτουργία για την οποία το προορίζει: ιδιωτική ιδιοκτησία, εμπορικά, αυτοκινητόδρομοι, αίθουσες διδασκαλίας, εθνικό πάρκο. Και οι προβλέψιμες διαδρομές μας μέσα στον κόσμο σπάνια μας οδηγούν προς τους ελεύθερους χώρους που απομένουν.
Αυτοί οι ελεύθεροι χώροι, όπου η σκέψη και η απόλαυση μπορούν να απελευθερωθούν με κάθε έννοια, αντικαθίστανται με επιμελώς ελεγχόμενα περιβάλλοντα όπως η Disneyland – χώροι όπου οι επιθυμίες μας προκατασκευάζονται και μας πουλιούνται πίσω με οικονομική και συναισθηματική δαπάνη δική μας. Το να σημασιοδοτούμε οι ίδιοι τον κόσμο και να ανοίγουμε τους δικούς μας δρόμους παιχνιδιού και δράσης μέσα του είναι θεμελιώδη στοιχεία της ανθρώπινης ζωής. Σήμερα, καθώς δε βρισκόμαστε ποτέ σε χώρους που να ενθαρρύνουν κάτι τέτοιο, δε θα έπρεπε να μας εκπλήσσει που τόσο πολλοί ανάμεσά μας νιώθουν απόγνωση και έλλειψη. Αλλά μιας και ο κόσμος έχει τόσο λίγους ελεύθερους χώρους εναπομείναντες, και η κυκλοφορία της καθημερινής μας ζωής δεν μας πάει ποτέ εκεί, αναγκαζόμαστε να πηγαίνουμε σε μέρη σαν τη Disneyland αναζητώντας ένα καχέκτυπο ενός κάποιου παιχνιδιού κι ενθουσιασμού. Έτσι η πραγματική περιπέτεια για την οποία καρδιοχτυπούμε αντικαθίσταται μαζικά με μια ψευδή περιπέτεια, και η ανατριχίλα του δημιουργού από την ανία του θεατή.
Ο χρόνος μας καταλαμβάνεται και ρυθμίζεται με τον ίδιο τρόπο με τον χώρο: πράγματι, η κατάτμηση του χώρου μας είναι μια εκδήλωση αυτού που έχει ήδη συμβεί με τον χρόνο μας. Ολόκληρος ο κόσμος κινείται και ζει σύμφωνα με ένα τυποποιημένο χρονικό σύστημα, σχεδιασμένο ώστε να συγχρονίζει τις κινήσεις μας από την μια άκρη του πλανήτη ως την άλλη. Μέσα σ αυτό το αχανές σύστημα, οι ζωές όλων μας κυριαρχούνται από τον εργασιακό χρόνο ή τις ώρες του σχολείου, καθώς και τις ώρες που λειτουργούν οι μαζικές συγκοινωνίες ή οι επιχειρήσεις κλπ. Αυτός ο προγραμματισμός των ζωών μας, που ξεκινά στην παιδική ηλικία, εξασκεί έναν υπόγειο αλλά διεισδυτικό έλεγχο πάνω μας: Ξεχνάμε εύκολα ότι ο χρόνος της ζωής μας είναι απόλυτα δικός μας για να τον ξοδέψουμε όπως επιθυμούμε, ενώ αναγκαζόμαστε να σκεφτούμε με όρους εργάσιμων ημερών, διαλειμμάτων, σαββατοκύριακου. Μια αληθινά αυθόρμητη ζωή είναι αδιανόητη για τους περισσότερους από μας: και ο λεγόμενος “ελεύθερος χρόνος” είναι συνήθως απλώς ο χρόνος που προγραμματίζεται για κάτι εκτός της εργασίας. Πόσο συχνά κάθεστε να δείτε τον ήλιο να ανατέλει; και πόσους περιπάτους το ηλιόλουστο δειλινό έχετε απολαύσει; Αν είχατε την απρόσμενη ευκαιρία να κάνετε ένα εκπληκτικό ταξίδι αυτή την εβδομάδα, θα το επιχειρούσατε;
Αυτά τα περιοριστικά περιβάλλοντα και προγράμματα μειώνουν δραστικά τις δυνατότητες της ζωής μας. Μας κρατούν επίσης απομονωμένους τον έναν από τον άλλον. Στις δουλειές μας, ξοδεύουμε πάρα πολύ χρόνο για να κάνουμε μια συγκεκριμένη εργασία με μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων, σε ένα συγκεκριμένο μέρος (ή τουλάχιστον σε ένα μέρος, για τους εργάτες σε οικοδομές ή τους “προσωρινούς” εργαζόμενους). Αυτή η περιορισμένη, επαναλαμβανόμενη εμπειρία μας δίνει μια πολύ περιορισμένη προοπτική του κόσμου, και μας εμποδίζει να γνωρίσουμε ανθρώπους από διαφορετικά περιβάλλοντα. Τα σπίτια μας συνεχίζουν αυτήν την απομόνωση: σήμερα μένουμε κλειδωμένοι ο καθένας σε μικρά κουτιά, εν μέρει από φόβο γι αυτούς στους οποίους ο καπιταλισμός έχει φερθεί ακόμα χειρότερα απ’ ότι εμάς, και εν μέρει επειδή όντως πιστεύουμε την παρανοϊκή προπαγάνδα των εταιρειών που πουλάνε συστήματα ασφαλείας. Τα σημερινά προάστεια είναι νεκροταφεία της κοινότητας, οι άνθρωποι συσκευασμένοι σε ξεχωριστά κουτιά όπως ακριβώς τα προϊόντα των σούπερ μάρκετ που ασφαλίζονται για να διατηρούν τη “φρεσκάδα” τους. Με παχείς τοίχους ανάμεσα σε μας και τους γείτονές μας, με τους φίλους και τις οικογένειές μας διασκορπισμένους σε άλλες πόλεις και χώρες, είναι απίθανο να νιώσεις κάθε κοινότητα, πόσο μάλλον να μοιράζεσαι κοινοτικούς χώρους στους οποίους οι άνθρωποι θα μπορούν να επωφελούνται ο καθένας από τη δημιουργικότητα όλων. Και τόσο τα σπίτια όσο και οι δουλειές μας μας κρατούν γαντζωμένους σε ένα μέρος, στάσιμους, ανίκανους να ταξιδέψουμε μακριά στον κόσμο εκτός από τη ρουτίνα των διακοπών.
Ακόμα και τα ταξίδια μας είναι περιορισμένα και περιοριστικά. Οι σύγχρονες μέθοδοι μεταφοράς – αμάξια, λεωφορεία, μετρό, τρένα, αεροπλάνα – μας κρατούν πάντα σε τυποποιημένες διαδρομές, βλέποντας από το παράθυρο τον έξω κόσμο να μας προσπερνά, σαν να ήταν κάποιο βαρετό τηλεοπτικό σόου. Ο καθένας μας ζει σε έναν δικό του προσωπικό κόσμο που συνίσταται κυρίως από γνωστούς προορισμούς (χώρος εργασίας, σούπερ μάρκετ, διαμέρισμα φίλων, κάποιο κλαμπ) με λίγους ενδιάμεσους σταθμούς (το κάθισμα του αυτοκινήτου, του μετρό, περπάτημα στις σκάλες) και ελάχιστες πιθανότητες να συναντήσει οτιδήποτε απρόσμενο ή να ανακαλύψει κάποιο καινούργιο μέρος. Μπορούμε να ταξιδέψουμε στους αυτοκινητοδρόμους δέκα χωρών και να μη δούμε τίποτα εκτός από άσφαλτο και βενζινάδικα, όσο μένουμε στο αμάξι μας. Κλεισμένοι μέσα στα οχήματά μας, αδυνατούμε να φανταστούμε κάθε ελεύθερο ταξίδι, αποκαλυπτικές περιπλανήσεις που θα μας έφερναν σε άμεση επαφή με νέους ανθρώπους και καταστάσεις κάθε φορά.
Αντιθέτως, παγιδευόμαστε στα μποτιλιαρίσματα, περικυκλωμένοι από εκατοντάδες άλλους ανθρώπους στην ίδια κατάσταση μ εμάς, αλλά χωρισμένοι από αυτούς με τα ατσάλινα κλουβιά των αμαξιών μας – έτσι ώστε μας φαίνονται σαν αντικείμενα περισσότερο παρά σαν συνάνθρωποι μας. Πιστεύουμε ότι με τα σύγχρονα μεταφορικά μέσα βλέπουμε περισσότερο κόσμο, όμως στην πραγματικότητα βλέπουμε όλο και λιγότερο. Όσο αυξάνονται οι δυνατότητές τους, οι πόλεις εξαπλώνονται ολοένα και περισσότερο στο περιβάλλον. Οποτεδήποτε αυξάνονται οι αποστάσεις, εμφανίζεται η ανάγκη για περισσότερα αυτοκίνητα, περισσότερα αυτοκίνητα απαιτούν περισσότερο χώρο, κι έτσι οι αποστάσεις αυξάνονται ξανά… και ξανά. Και με το βαθμό αυτό οι αυτοκινητόδρομοι και τα βενζινάδικα θα αντικαταστούν οτιδήποτε άξιζε να ταξιδέψεις εξ αρχής για να δεις. Οτιδήποτε δηλαδή δεν μετατράπηκε σε θεματικό πάρκο ή τουριστική ατραξιόν.
Μερικοί βλέπουν το ίντερνετ σαν το “τελευταίο σύνορο”, σαν ένα ελεύθερο, υποανάπτυκτο χώρο που προσφέρεται ακόμη για εξερεύνηση. Ο κυβερνοχώρος μπορεί ή και όχι, να προσφέρει ένα βαθμό ελευθερίας σε αυτούς που μπορούν να πληρώσουν τη χρήση και την εξερεύνησή του. Αλλά, οτιδήποτε κι αν προσφέρει, το κάνει υπό τον όρο να αφήσουμε το σώμα μας στην είσοδο προτού εισέλθουμε. Θυμήσου: είσαι ένα σώμα τουλάχιστον όσο είσαι κι ένα μυαλό. Είναι ελευθερία να κάθεσαι, στάσιμος, να χαζεύεις ένα παλλόμενο φως για ώρες, χωρίς να χρησιμοποιείς την αίσθηση της γεύσης, της αφής, της όσφρησης; Έχεις ξεχάσει την αίσθηση του υγρού γρασιδιού ή της ζεστής άμμου κάτω από τα πόδια σου, ή των ευκάλυπτων ή του καπνού στα ρουθούνια σου; Θυμάσαι την υφή της ντομάτας; την λάμψη του κεριού; την ανατριχίλα του τρεξίματος, της κολύμβησης, του αγγίγματος;
Σήμερα μπορούμε να στραφούμε στο ίντερνετ για λίγο ενθουσιασμό χωρίς να νιώσουμε προδωμένοι γιατί οι μοντέρνες ζωές μας είναι τόσο περιορισμένες και τόσο προβλέψιμες που έχουμε ξεχάσει πόσο ευχάριστες μπορούν να είναι η κίνηση και η δράση στον πραγματικό κόσμο. Γιατί να περιοριστούμε στην τόσο περιορισμένη ελευθερία που μπορεί να μας παρέχει ο κυβερνοχώρος, όταν υπάρχουν τόσο πολλά που μπορούμε να κάνουμε και να αισθανθούμε στον πραγματικό κόσμο; Θα πρεπε να τρέχουμε, να χορεύουμε, να κάνουμε κανώ, να ρουφάμε τη ζωή, να εξερευνούμε νέους κόσμους – τί είδους νέους κόσμους; Πρέπει να ανακαλύψουμε ξανά τα σώματά μας, τις αισθήσεις μας, το χώρο γύρω μας, κι έπειτα μπορούμε να μεταμορφώσουμε τον χώρο αυτό σ έναν νέο κόσμο στον οποίο μπορούμε να δώσουμε τη δική μας σημασία.
Για το σκοπό αυτό, πρέπει να ανακαλύψουμε νέα παιχνίδια – παιχνίδια που μπορούν να λάβουν χώρα στους κατεχόμενους χώρους του κόσμου αυτού, στα εμπορικά κέντρα και στα εστιατόρια και στις σχολικές αίθουσες, αυτό θα δημιουργήσει ρήγματα στην προκαθορισμένη σημασία τους έτσι ώστε να τους δώσουμε μια δική μας σημασία σε συμφωνία με τα όνειρα και τις επιθυμίες μας. Χρειαζόμαστε παιχνίδια που θα μας φέρουν κοντά, θα μας απεγκλωβίσουν από την απομόνωση και το διαχωρισμό των ιδιωτικών κατοικιών μας, και στους δημόσιους χώρους όπου μπορούμε να επωφεληθούμε από την παρέα και τη δημιουργικότητα όλων. Όπως οι φυσικές καταστροφές και οι τα μπλακ άουτ μπορούν να φέρουν κοντά τους ανθρώπους και να τους ενθουσιάζουν (όσο να ‘ναι, είναι κάτι μέσα σ έναν απεγνωσμένα προβλέψιμο κόσμο), τα παιχνίδια μας θα μας ενώσουν σε νέες και πιο ενθουσιώδεις καταστάσεις. Θα κάνουμε ποίηση στα εργοστάσια, συναυλίες στους δρόμους, πικνίκ στα σούπερ μάρκετ, πανηγύρια στους αυτοκινητοδρόμους…
Πρέπει να ανακαλύψουμε νέες σημασίες του χρόνου και νέους τρόπους ταξιδιού. Να δοκιμάσουμε να ζήσουμε χωρίς το ρολόι, χωρίς να συγχρονίζουμε τη ζωή μας με τον υπόλοιπο, απασχολημένο κόσμο. Προσπάθησε να κάνεις ένα μακρύ περίπατο ή μια βόλτα με το ποδήλατο, ώστε να συναντήσεις όλα όσα διασχίζεις από την καθημερινή αφετηρία ως τον προορισμό σου, από πρώτο χέρι, χωρίς την ενδιάμεση οθόνη. Προσπάθησε να εξερευνήσεις τη γειτονιά σου, κοιτάζοντας τις στέγες και τις γωνίες που δεν είχες παρατηρήσει πριν – θα εκπλαγείς από το πόση περιπέτεια κρυβόταν τόσο καιρό εκεί!
Σ.τ.μ: για περισσότερα για τους CrimethInc, υπάρχει η ιστοσελίδα τους: http://www.crimethinc.com
Μετάφραση:…για τη διάδοση της μεταδοτικής λύσσας, Οκτώβρης 2007