Αυτόνομοι προλεταριακοί αγώνες νότια των Πυρηναίων
Μετά από δεκαετίες φασιστικής δικτατορίας στο ισπανικό κράτος, εμφανίστηκε ένα αγωνιστικό κίνημα στη δεκαετία του 1970. Λαϊκά κινήματα και αυτόνομες δράσεις σε χώρους εργασίας, απεργίες και μαζικές διαδηλώσεις, τελικά διαλύθηκαν χάρη στην «δημοκρατική συναίνεση» των πολιτικών κομμάτων και συνδικάτων, κατά την μετάβαση στη συνταγματική δημοκρατία. Στα πρόσφατα χρόνια, των επίπεδο των αγώνων ωχριά μπροστά στις εξεγέρσεις του 70, αν και σε μερικές περιοχές διεξάγονται ακόμα σημαντικές κοινωνικές και οικολογικές μάχες.
Μετά την μετάβαση από τον φασισμό στην δημοκρατία, το ισπανικό κράτος εισήλθε στην Κοινή Αγορά. Η νεογέννητη δημοκρατία ενσωματώθηκε στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια αγορά με όλη την συνακόλουθη οικονομική αναδιάρθρωση και ελαστικοποίηση της εργασίας. Σήμερα, η ισπανική οικονομία έχει μετασχηματιστεί σε μια οικονομία υπηρεσιών, εξαρτώμενη σε μεγάλο βαθμό από τον τουρισμό και το εμπόριο. Εντωμεταξύ, η κυρίαρχη ιδεολογία του εκσυγχρονισμού μπουχτίζει τα στόματα των ανθρώπων: «τι υπέροχο που είναι να ζεις σε μια σύγχρονη ευρωπαϊκή χώρα!». Ενάντια σ αυτό, το κίνημα των καταλήψεων (ιδιαίτερα στην Καταλωνία και την Μαδρίτη) δοκιμάζει τις δυνάμεις του εν όψει της καταστολής υπό τον νέο ποινικό κώδικα. Αγώνες διεξάγονται σε πολλές πόλεις ενάντια στην ιδιοκτησία και την εμπορευματικοποίηση του χώρου, καθώς περιβαλλοντικές ομάδες και ομάδες γειτονιάς συνεργάζονται για να αντιμετωπίσουν την ανάπλαση και τα τεράστια κατασκευαστικά σχέδια. Υπάρχουν διαρκείς καμπάνιες όπως ενάντια στο φράγμα του Itoiz, στα εργοστάσια αιολικής ενέργειας και τα τρένα υψηλής ταχύτητας (TAV) που συνδέουν την Μαδρίτη με το Παρίσι. Επίσης, αξιοσημείωτες είναι οι ενέργειες σαμποτάζ εναντίον της βάρβαρης εκμετάλλευσης των ETT (Empresas de Trabajo Temporal – Υπηρεσίες Προσωρινής Εργασίας). Σε διάφορες ισπανικές πόλεις έχουν οργανωθεί «Εβδομάδες Κοινωνικών Αγώνων», μια προσπάθεια διασύνδεσης αυτών των διαφορετικών κοινωνικών κινημάτων.
Όμως πρώτα ας γυρίσουμε εν συντομία το ρολόι ένα τέταρτο του αιώνα πίσω, για να ρίξουμε μια ματιά στο ιστορικό πλαίσιο των σημερινών κινημάτων…
Αυτόνομη προλεταριακή οργάνωση
Σε πολλές χώρες του κόσμου, στα 1970 είχαμε μια τεράστια επανάκαμψη του ταξικού πολέμου. Στο ισπανικό κράτος, κάτι τέτοιο συνέπεσε κι επιτάχυνε την παρακμή του φρανκικού καθεστώτος το οποίο είχε επικρατήσει στα 1936-39, στον εμφύλιο. Ο φρανκισμός δεν ήταν πλέον το καταλληλότερο καθεστώς για τη διαχείριση του καπιταλισμού στο ισπανικό κράτος, και η δημοκρατία έγινε απαραίτητη προκειμένου να εγγυηθεί τη συνέχιση του αστικού ελέγχου επί της κοινωνίας.
Ο καπιταλισμός κλονίστηκε επανειλημμένα από το ξέσπασμα άγριων απεργιών, ιδιαίτερα τα χρόνια 1976-78, οι οποίες οργανώνονταν αυτόνομα από εργαζόμενους έξω κι ενάντια στα συνδικάτα και τα πολιτικά κόμματα της αντιπολίτευσης. Το κίνημα των συνελεύσεων προσπάθησε να ενώσει την εργατική τάξη και να φτάσει πέρα από τα αιτήματα για αύξηση των μισθών και μικρότερο εργάσιμο χρόνο σε σημείο να θέσει υπό αμφισβήτηση ολόκληρη την ύπαρξη της μισθωτής εργασίας. Οι συνελεύσεις περιείχαν μέσα τους αυτή την δυναμική: «υιοθετώντας ως βασικές αρχές τους, πέρα από κάθε πιθανή συζήτηση, το «όλη η εξουσία στις συνελεύσεις της εργατικής τάξης» και το «τα πάντα μέσα στη συνέλευση, και τίποτα έξω απ’ αυτήν» πήρανε πρωτοβουλίες που θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε μια επανάσταση που δε θα μπορούσε να αφήσει τίποτα εξωτερικά της.
Οι συνελεύσεις ήταν μαζικές συναντήσεις χιλιάδων εργαζομένων, όπου εξέλεγαν ανακλητούς εκπροσώπους για να δημιουργήσουν επιτροπές απεργίας και να συνδεθούν με άλλους χώρους εργασίας στον αγώνα. Στην Μαδρίτη, 320.000 εργαζόμενοι κυρίως από κατασκευαστικές και μεταλλουργικές βιομηχανίες συμμετείχαν σε αγώνες που διαμορφώνονταν από το αυτόνομο κίνημα των εργαζομένων. Υπήρξαν μεγάλα απεργιακά κινήματα, όπως στο Baix Llobregat, στη Málaga, στη Barcelona, στην υποδηματοποιεία του Alacant (Alicante), στην κεραμοποιεία του (Castellón) της València, στη Gava κοντά στην Barcelona, στο Valladolid και σε πολλά άλλα μέρη. Το κίνημα των συνελεύσεων επεκτεινόταν πέρα από τους χώρους εργασίας, με συνελεύσεις γειτονιάς να σχηματίζουν τις δικές τους ανατρεπτικές ενώσεις, ιδιαίτερα στη Χώρα των Βάσκων.
Δεδομένης της σχεδόν εξεγερτικής κατάστασης που διαμορφώθηκε, με τις προλεταριακές κινητοποιήσεις να απλώνονται στους δρόμους και με οδομαχίες σε Cádiz, Málaga, Vigo, Gasteiz (Vitoria) στη Χώρα των Βάσκων και αλλού, με την πληθώρα των λεηλασιών και του σαμποτάζ εναντίον του βασικού στοιχείου του καπιταλισμού – του εμπορεύματος, ποιος θα μπορούσε να διασώσει την δημοκρατική τάξη; Ήταν τελικά ένας συνδυασμός επαναφομοίωσης αυτών των αγώνων από τις πολιτικές και συνδικαλιστικές γραφειοκρατίες όσο και βίαιης καταστολής από την αστυνομία και τον στρατό. Τα κόμματα της αντιπολίτευσης και τα συνδικάτα (τα οποία τη δεδομένη στιγμή έγλειφαν το νέο-φρανκικό καθεστώς που προέκυψε μετά το θάνατο του δικτάτορα Φράνκο, ελπίζοντας να τους παραχωρήσει μια θέση στο νέο δημοκρατικό καθεστώς), άρχισαν να οργανώνονται ενάντια στο συνελευσιακό κίνημα. Όταν απέτυχαν, επιστρατεύτηκαν οι δολοφόνοι της αστυνομίας, όπως στο Gasteiz, όπου πέντε εργάτες δολοφονήθηκαν από αστυνομικούς στις 3 Μάρτη 1976 μετά από μήνες απεργιών που κατέληξαν σε μια γενική απεργία κατά την οποία οδοφράγματα υψώθηκαν σε όλη την πόλη.
Η απειλή της βίαιης καταστολής δεν απομακρύνθηκε ποτέ από το συνελευσιακό κίνημα, που εγκληματοποιήθηκε από τα ΜΜΕ και συκοφαντήθηκε από τα συνδικάτα και τα πολιτικά κόμματα. Το κρατικό σιδηροδρομικό δίκτυο RENFE τέθηκε κάτω από στρατιωτικό έλεγχο, όπως και τα ταχυδρομεία και το μετρό) μετά από μια μεγάλη απεργία για μια συλλογική σύμβαση και μια σειρά από άλλες διεκδικήσεις που έλαβαν χώρα τον Γενάρη του 1976.
Ωστόσο, για την μπουρζουαζία, ο καλύτερος τρόπος να ενσωματώσει και να αφοπλίσει τον προλεταριακό αγώνα ήταν να αποδώσει αυτό το καθήκον στα συνδικάτα και στα κόμματα. Αυτά, με ένα εύρος τακτικών που ποικίλουν από την χειραγώγηση και το ξεπούλημα μέχρι τη συκοφάντηση, κατάφεραν να υποσκελίσουν τις συνελεύσεις και να προβληθούν ως αναγκαίοι διαπραγματευτές με τα αφεντικά και το κράτος. Βρισκόμενοι στη θέση αυτή, αυτό που έκαναν ήταν αν αποσοβούν τη σύγκρουση διαπραγματευόμενοι εντελώς ξεφτισμένες διεκδικήσεις, κατά τις οποίες υπέκυπταν στα θέλγητρα της εργοδοσίας με την πρώτη ευκαιρία, κάτι στο οποίο διέπρεψαν ιδιαίτερα οι σταλινικοί. Οι κοινοβουλευτικές εκλογές του 1977 και οι συνδικαλιστικές εκλογές του 78 σημάδεψαν την ήττα του αυτόνομου προλεταριακού κινήματος και την δημοκρατική σταθεροποίηση του ισπανικού καπιταλισμού. «Ο φρανκισμός τελικά έγινε πλήρως δημοκρατικός και η αντιπολίτευση εντελώς φρανκιστική, με την δημοκρατικότητά τους να κλείνει την πόρτα στην επανάσταση».
Ο ταξικός αγώνας στον 21ο αιώνα.
Έτσι, πάνω από είκοσι χρόνια μετά το τεράστιο ξέσπασμα του αγώνα στη διάρκεια της μεταπολίτευσης, ποιο είναι σήμερα το εύρος των ταξικών αγώνων στο ισπανικό κράτος; Με μια πρώτη ματιά δεν έχουμε να κάνουμε με μια ωραία εικόνα. Η μετάβαση από ένα δικτατορικό σε ένα δημοκρατικό μοντέλο καπιταλιστικής διαχείρισης σήμαινε απλώς την αναδιάρθρωση και την ενίσχυση του συστήματος της εκμετάλλευσης και της καπιταλιστικής συσσώρευσης.
Με την ανοικοδόμηση της οικονομίας σε παγκόσμιο επίπεδο, ως απάντηση στον υψηλό βαθμό της ταξικής πάλης στις δεκαετίες του 60 και του 70 στις βιομηχανικές χώρες, το ισπανικό κράτος προοδευτικά από-βιομηχανοποιήθηκε ενώ ο τομέας των υπηρεσιών και του τουρισμού γιγαντώθηκε. Εμφανίστηκαν ξανά αγώνες σε βιομηχανίες όπως τα ναυπηγεία, με τους απεργούς εργαζομένους να χρησιμοποιούν συχνά δυναμικές τακτικές όπως τα φλεγόμενα οδοφράγματα στο Cádiz, το Puerto Real και τη Xixón (Gijón) μεταξύ άλλων. Συχνά όμως πρόκειται για χαμένο παιχνίδι.
Οι παλιοί χώροι εργασίας παραγκωνίζονται από το κεφάλαιο, η νέα οικονομία βασίζεται ολοένα και περισσότερο στις υπηρεσίες και το εμπόριο και οι ευέλικτη εργασία γίνεται ολοένα και περισσότερο ο κανόνας. Αυτή η τάση έχει ενισχυθεί από τη σύγχρονη νομοθεσία τόσο από τους σοσιαλιστές όλο και από τις κυβερνήσεις του λαϊκού κόμματος. Κάτω από αυτό το νέο φιλελεύθερο μοντέλο, ένας τομέας της οικονομίας συνάντησε ιδιαίτερη άνθιση: τα ΕΤΤ. Τα ΕΤΤ είχαν κέρδος ύψους 1.000.000.000 πεσέτες το 1998 (£3.6 εκατομμύρια λίρες). Η ελαστικοποίηση της αγοράς εργασίας στάθηκε ένα ουσιαστικό μέρος της καπιταλιστικής στρατηγικής για την αύξηση της κερδοφορίας, κι αυτό είχε ως συνέπεια την αύξηση της φτώχειας και την επιδείνωση των εργασιακών συνθηκών για όσους εργάζονται. Ταυτόχρονα, υπήρξαν δραματικές περικοπές στο κράτος πρόνοιας και τις κοινωνικές υπηρεσίες, οι οποίες αποτελούσαν ένα ακόμη εμπόδιο για την αύξηση της κερδοφορίας της καπιταλιστικής τάξης. Ένα ακόμη στοιχείο της στρατηγικής αυτής, είναι η ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων όπως η Correos y Telegrafos (τα ταχυδρομεία) και η Telefónica (τηλεπικοινωνίες).
Οι στατιστικές μιλούν από μόνες τους: 3.000.000 άνθρωποι είναι άνεργοι και λιγότερο από το ένα τρίτο αυτών λαμβάνουν οποιοδήποτε επίδομα. 7 στους 10 εργαζομένους είναι με κάποια σύμβαση προσωρινής εργασίας ή σε part-time δουλειές με συμβάσεις που συχνά περιγράφονται ως contratos basura (σκουπιδο-συμβόλαια). 9.000.000 άνθρωποι, σχεδόν το ένα τρίτο του πληθυσμού, ζουν κάτω από το επίσημο όριο της φτώχειας.
Ποιος είναι ο ρόλος των συνδικάτων σ αυτήν τη συνεχόμενη επίθεση στην εργατική τάξη; Τα επίσημα συνδικάτα CCOO, UGT, CGT και USO συνεχίζουν να συνάπτουν συμφωνίες με τα αφεντικά και κάνουν ό,τι μπορούν για να ενσωματώσουν κάθε υποψία αγώνα. Η αναρχοσυνδικαλιστική CNT παίζει έναν αμελητέο ρόλο μετά το σχίσμα με την πιο ρεφορμιστική CGT.
Στον ταχέως αναπτυσσόμενο τομέα του τηλε-μάρκετιγκ, το 90% των συμβολαίων είναι προσωρινής απασχόλησης. Οι μεγάλες επιχειρήσεις δίνουν τις υπηρεσίες των τηλεφωνικών κέντρων τους στις νέες εταιρίες τηλε-μάρκετιγκ, οι οποίες με τη σειρά τους τις περνούν στις υπηρεσίες προσωρινής εργασίας. Για την τεράστια πλειοψηφία θέσεων εργασίας που είχαν μια σταθερή σύμβαση τώρα χρησιμοποιούνται προσωρινοί εργαζόμενοι (το «χρησιμοποιούνται» είναι εδώ η λέξη κλειδί), που κερδίζουν 80.000 πεσέτες, τον μήνα, εκεί που οι σταθερή σύμβαση απέδιδε περίπου 200.000 τον μήνα. Στα τέλη του Ιούνη του 2000 έγινε μια διαδήλωση στην Μαδρίτης ενάντια στη συλλογική σκουπιδο-σύμβαση για τον τομέα αυτό, όπως την διαπραγματεύτηκαν τα συνδικάτα. Περίπου 300 άνθρωποι συμμετείχαν στη διαδήλωση, πολλοί από τους οποίους δέχτηκαν επίθεση από την αστυνομία…
Μετά από μια απεργία σε ολόκληρη την επικράτεια του ισπανικού κράτους, από τους προσωρινούς εργαζομένους με συμβάσεις της DTG (μια υπηρεσία προσωρινή εργασίας) στην εταιρία τηλεπικοινωνιών Airtel, όπου οι εργαζόμενοι διεκδικούσαν μεταξύ άλλων μια αύξηση στους μισθούς τους, της τάξης των 470 πεσετών την ώρα (κι ενάντια στον περιορισμό των διαλειμμάτων για τουαλέτα στα 4 λεπτά) η εταιρία απέλυσε και τους 700 απεργούς. Τον Φλεβάρη του 2000 οι δρόμοι του Xixón (Gijón) μετατράπηκαν σε πεδίο μάχης, μεταξύ των εργατών της ναυτιλιακής Naval Gijón και των ισπανικών ματ, με τους εργάτες να πυρπολούν οδοφράγματα και να αναποδογυρίζουν λεωφορεία μπλοκάροντας τους κεντρικούς δρόμους, διαμαρτυρόμενοι για τις περικοπές που σήμαιναν την απόλυση 99 εργαζομένων. Η ναυτιλιακή έφτασε στα πρόθυρα της χρεοκοπίας. Την ίδια στιγμή, οι εργαζόμενοι σε μια άλλη ναυτιλιακή του Xixón, την Juliana Constructora Gijonesa, διαδήλωναν ενάντια στη σχεδιαζόμενη ιδιωτικοποίηση των ναυπηγείων.
Συγκρούσεις με την αστυνομία, σαμποτάζ και απεργίες βρίσκονταν στην ημερήσια διάταξη, όλη τη χρονιά για τη RENFE, την κρατική σιδηροδρομική εταιρία, που θα ιδιωτικοποιούταν. Τον Φλεβάρη του 2000 έγινε μια απεργία στις κατασκευαστικές, ενάντια στα εργατικά ατυχήματα (4 άνθρωποι σκοτώνονται στην εργασία κάθε μέρα στο ισπανικό κράτος, 9.220 θάνατοι τη δεκαετία του 90, με 92.420 σοβαρούς τραυματισμούς). Υπάρχει ένα γνωστό τραγούδι που λέει Me matan si no trabajo/Y si trabajo me matan (Με σκοτώνουν αν δε δουλέψω/κι αν δουλέψω με σκοτώνουν)… Η CNT κάλεσε σε μια διαδήλωση με χίλιους περίπου ανθρώπους το Δεκέμβρη του 99 ενάντια στα «Ατυχήματα στη δουλειά = Τρομοκρατία της εργοδοσίας».
Αρκετές υπηρεσίες προσωρινής εργασίας βρέθηκαν στο στόχαστρο ενεργειών άμεσης δράσης σε ολόκληρο το ισπανικό κράτος, με καταλήψεις των γραφείων τους, πικετοφορίες από έξω, σπάσιμο των προσόψεών τους, κόλλα στις κλειδαριές, και επιθέσεις με κοκτέιλ μολότωφ.
Πραγματικά, ενώ στη Βρετανία ήταν πάντοτε τα χασάπικα και τα McDonald’s προτεραιότητα των μπαράζ, στο ισπανικό κράτος οι υπηρεσίες προσωρινής εργασίας έχουν τις μεγαλύτερες ζημιές. Και όντως, ήταν τόσο δυσμενείς οι συνθήκες για τα γραφεία στο εργατικό barrio (συνοικία) της Malasaña της Μαδρίτης που και το τελευταίο γραφείο έκλεισε τον Μάη του 2000.
Ο αγώνας ενάντια στην εκμετάλλευση της προσωρινής εργασίας, έπαιξε έναν ρόλο συνδετικού κρίκου μεταξύ των αγώνων στους χώρους εργασίας και της υποκουλτούρας των αυτόνομων ομάδων (που αποτελούν κάτι σαν το βρετανικό κίνημα της άμεσης δράσης, στην Ισπανία). Το μεγαλύτερο μέρος του ακτιβισμού στο ισπανικό κράτος οργανώνεται μέσα από τις αυτόνομες ομάδες που συναντιούνται τακτικά, συχνά σε κατειλημμένα κοινωνικά κέντρα. Ένα παράδειγμα, είναι στην Μαδρίτη το δίκτυο δώδεκα αυτόνομων ομάδων που ονομάζεται Lucha Autónoma (Αυτόνομη Πάλη), όπου οι περισσότερες από τις ομάδες αυτές προέρχονται από ένα συγκεκριμένο barrio της πόλης. Ο κύριος στόχος της Lucha Autónoma είναι «να προάγει και να συμμετάσχει σε κινητοποιήσεις, ενέργειες άμεσης δράσης και κάθε άλλη έκφραση του αγώνα που ενισχύει ένα κοινωνικό δίκτυο αντίστασης και αυτοοργάνωσης, οικοδομώντας μια νέα ανταγωνιστική υποκειμενικότητα ικανή για την απελευθέρωση χώρων ή εδαφών από τη λογική του χρήματος και των υποκαταστάτων του». Πρόκειται για έναν τυπικό αυτονομίστικο λόγο, όμως μπορούμε να πάρουμε την κεντρική ιδέα.
Ανάμεσα στις απομονωμένες ομάδες εργαζομένων και τις περιθωριακές αυτόνομες ομάδες, η ταξική πάλη σύντομα αναζωπυρώνεται, προκειμένου να διεξαχθούν μάχες, ακόμη και όχι πάντα νικηφόρες, διαφορετικά δεν υπάρχουν αγώνες καν, και τα αφεντικά και τα συνδικάτα απολαμβάνουν τα προνόμιά τους εις βάρος των εργαζομένων.
Απόσπασμα από άρθρο του περιοδικού «Do or Die»
Ολόκληρο το άρθρο στα αγγλικά:
http://www.eco-action.org/dod/no9/spain.html